MILIEUVERVUILING, VOLKSGEZONDHEID

Ultrafijnstof luchtvaart acuut gevaar voor burgers onder de aanvliegroutes

Gepubliceerd door SchipholWatch op 14 juni 2023

 Het ministerie van Infrastructuur bagatelliseert het gevaar van ultrafijnstof uit vliegtuigmotoren graag en beweert dat er nog te weinig bekend is over de gevolgen. Maar uit een Amerikaanse presentatie tijdens een webinar van UECNA blijkt dat er meer dan genoeg informatie beschikbaar is om de alarmklok te luiden.

Ultrafijnstof bestaat uit deeltjes met een maximale diameter van 1 micrometer. Omdat er te weinig over bekend zou zijn, bestaan er geen regels die de uitstoot van deze deeltjes beperkt. Die zijn er wel voor fijnstof met diameters van 2,5 micrometer en 10 micrometer. Ter vergelijking: een menselijke haar heeft een dikte van zo’n 50 tot 70 micrometer.

Het eerste onderzoek naar ultrafijnstof uit vliegtuigen dateert van 1970

Onderzoek naar de uitstoot van vliegverkeer vindt al plaats sinds 1970 – al ruim 50 jaar dus. Destijds werd onderzocht tot op welke afstand van het vliegveld SeaTac (Seattle, aan de westkust van de VS) het ultrafijnstof ZICHTBAAR aanwezig was op bij voorbeeld tuinmeubelds of het houtwerk van huizen. Dat bleek tot zo’n 20 kilometer vanaf het einde van een landingsbaan het geval te zijn.

Metingen van ultrafijnstof onder de aanvliegroute naar het vliegveld van Los Angeles (illustratie: University of Washington)

Het duurde vervolgens tot 2014 voordat het eerste serieuze vervolgonderzoek plaatsvond, ditmaal rond het vliegveld LAX van Los Angeles. Dat vliegveld verwerkt jaarlijks zo’n 500.000 tot 600.000 vluchten. Met apparatuur van de Universiteit van Washington reed een team onderzoekers door de wijken die onder de aanvliegroutes liggen. Ook in dit onderzoek bleek het ultrafijnstof op grondniveau tot 20 kilometer vanaf het vliegveld aantoonbaar afkomstig van het vliegverkeer. De gevonden concentraties waren vergelijkbaar met die in de middenberm van een grote snelweg – fors dus.

Deeltjes ultrafijnstof vliegverkeer veel kleiner

De onderzoekers waren verrast door deze hoge doses waarna zij een vergelijkbaar vervolgonderzoek startten rond het vliegveld van Atlanta aan de Amerikaanse oostkust. Daar is sprake van jaarlijks 700.000 vliegbewegingen. Met dezelfde apparatuur reden ze ook daar door de woonwijken. Eén van de belangrijkste vondsten in dat onderzoek was het verschil tussen ultrafijnstof van vliegverkeer en van wegverkeer. De deeltjes uit vliegtuigen bleken tussen de 10 en 20 nanometer groot te zijn, terwijl die van het wegverkeer tussen de 35 en 100 nanometer waren.

Uit de metingen bleek ook dat het ultrafijnstof vooral vrijkomt bij landende vliegtuigen, niet bij de start. De reden daarvoor is dat straalmotoren bij het landen en taxiën niet efficiënt draaien en daardoor de verbranding minder volledig is en de uitstoot veel groter is dan bij het op (bijna) volle kracht opstijgen.

Net als bij recente onderzoeken rond de vliegvelden bij Maastricht en Rotterdam vonden de onderzoekers ook in de VS dat iedere vliegtuigpassage een duidelijk herkenbare piek van ultrafijnstof opleverde. Omdat deze deeltjes zo klein zijn, blijven ze vervolgens lang in de lucht zweven. Vanwege de aerodynamica van een vliegtuig werd de stroom ultrafijnstof wel direct richting grondniveau gedirigeerd – het niveau waarop mensen de deeltjes inademen.

Inmiddels hebben de onderzoekers van de University of Washington deze onderzoeken bij tal van luchthavens herhaald en vonden zij steeds dezelfde uitkomsten.

Als wonen op de middenberm van een snelweg

De uitkomsten noemen ze alarmerend. Waar het fijnstof van bij voorbeeld een snelweg vrij beperkt blijft tot de directe omgeving, vliegen de toestellen in grote aantallen over woonwijken heen. Daardoor ondervinden per vliegbeweging duizenden gezinnen de gevolgen van het ultrafijnstof, alsof al deze mensen op de middenberm van een snelweg zouden wonen, zonder enige bescherming. “Dat is wel een dingetje”, aldus een van de wetenschappers met gevoel voor understatement.

Op vliegvelden is de situatie nog ernstiger. In Deens onderzoek op het vliegveld van Copenhagen werden concentraties ultrafijnstof gemeten tot 500.000 deeltjes per kubieke centimeter – vergelijkbaar wat in Limburg vlak naast de landingsbaan werd gemeten. “Dit zijn absurde concentraties, die je in industriële omgevingen nooit zult aantreffen”, aldus de presentatie.

Ultrafijnstof op het vliegveld van Kopenhagen in absurd hoge concentraties

“Als je midden op de snelweg staat, meet je concentraties tot 60.000 deeltjes, in stedelijke gebieden tot 30.000. Nooit zie je meer dan 100.000, behalve op de vliegvelden. 500.000 deeltjes per kubieke centimeter is astronomisch.”

Tot een kilometer afstand werden rond het SeaTac-vliegveld nog steeds concentraties gemeten tot 60.000 deeltjes per kubieke centimeter. Op de toegangswegen naar het vliegveld en in het ‘kiss & fly’-gebied liep dat op tot 120.000 deeltjes. In de terminal werd slechts een waarde van 4500 gemeten – de airconditioning van het vliegveld maakt dus een enorm verschil.

Honderden vierkante kilometers vervuild

Het meest getroffen door ultrafijnstof uit laagvliegende dalende toestellen blijkt bij ieder vliegveld een gebied te zijn vanaf zo’n 20 kilometer vanaf het begin van de landingsbaan. De breedte van dat gebied is – afhankelijk van weersomstandigheden – zo’n 10 kilometer. De onderzoekers noemen dit de ‘pluim’. Schiphol heeft met zes landingsbanen en twee richtingen potentieel twaalf van die pluimen. Het werkelijke aantal ligt iets lager omdat niet iedere baan in twee richtingen wordt ingezet.

De ‘pluim’ die het gevarengebied markeert voor de verspreiding van ultrafijnstof door het vliegverkeer (illustratie: University of Washington)

Ook in de Verenigde Staten werden de onderzoeksresultaten door de vliegindustrie weggewuifd als zou het ultrafijnstof afkomstig kunnen zijn van tal van andere bronnen. Daarom werd het gemeten ultrafijnstof ook aan een chemische analyse onderworpen. Daaruit bleek klip en klaar dat de onderzoekers het bij het rechte eind hadden en niet de manipulatieve vlieglobby.

Ernstige gezondheidsproblemen

Wat zijn de gezondheidseffecten van ultrafijnstof? Omdat deze deeltjes zo klein zijn, dringen ze diep door in de longen en passeren ze het membraan waardoor ze in het bloed terechtkomen. Zo krijgen de deeltjes toegang tot alle organen en zelfs tot de ongeboren vrucht. De deeltjes zijn klein genoeg om ook het zenuwstelsel en de hersenen binnen te dringen.

Amerikaanse factsheets over de negatieve gezondheidseffecten van vliegverkeer voor kinderen en volwassenen

Tot op heden zijn bewijzen gevonden dat ultrafijnstof astma, allergieën, ademhalingsproblemen, hartaanvallen, herseninfarcten en kanker veroorzaakt. Nieuw onderzoek rond Boston Airport geeft aan dat het stof ook dementie, Alzheimer en hersentumoren kan veroorzaken.

Hierbij moet direct de kanttekening worden geplaatst dat ultrafijnstof slechts een klein deel is van alle ziekmakende uitstoot door het vliegverkeer. Over de uitstoot van onder meer zeer zorgwekkende stoffen is op deze site al veelvuldig geschreven.

Omwonenden eisen miljard dollar schadevergoeding

Geschrokken van de uitkomsten doet de University of Washington op dit moment vervolgonderzoek naar de gezondheid van 670.000 mensen die binnen een straal van 16 kilometer (10 mijl) wonen rond het vliegveld in Seattle. De eerste resultaten blijken zo verstrekkend en zo duidelijk dat omwonenden inmiddels een massaclaim tegen het vliegveld hebben opgetuigd om de gezondheidsschade te verhalen en de omgeving van het vliegveld schoon te maken. De eis is een bedrag van een miljard dollar.

Aangetoond is inmiddels dat baby’s binnen het gebied een significant lager geboortegewicht hebben en dat zij vaker dan elders te vroeg worden geboren. Het aantal ziekenhuisopnames ligt aantoonbaar hoger, hartziekten komen vaker voor, net als diabetes, astma en herseninfarcten. De levensverwachting van dit deel van de bevolking is lager dan elders. Bewezen is bovendien dat de gezondheidsproblemen bij deze mensen al vóór de geboorte beginnen en voortduren tijdens iedere fase van hun leven.

Gewone huizen blijken nauwelijks bescherming te bieden tegen het gevaar van ultrafijnstof: gemiddeld wordt binnenshuis nog steeds de helft van de concentratie buitenshuis gemeten. Daarmee overschrijdt het niveau alle grenzen die bij voorbeeld aan de industrie worden gesteld.

En Harbers? Die wacht op vervolgonderzoek

Ondanks alarmerende rapporten van RIVM en dringende adviezen van onder meer de Gezondheidsraad, heeft het kabinet nog geen begin van een plan om de ultrafijnstofuitstoot van het vliegverkeer aan te pakken. Keer op keer mikt de minister op vervolgonderzoek. Daarmee wordt de implementatie van maatregelen steeds opnieuw uitgesteld en blijven platformmedewerkers én omwonenden met de gebakken peren zitten.

https://schipholwatch.nl/2023/06/14/ultrafijnstof-luchtvaart-acuut-gevaar-voor-burgers-onder-de-aanvliegroutes/#:~:text=Tot%20op%20heden%20zijn%20bewijzen,Alzheimer%20en%20hersentumoren%20kan%20veroorzaken.