zaterdag 15 februari 2025

President Volodymyr Zelensky: held in de problemen

President Volodymyr Zelensky:

held in de problemen..

Volodymyr Zelensky Onvermoeibaar pleit de president van Oekraïne voor steun aan zijn belaagde land. Maar in Oekraïne klinkt dat zijn termijn is verstreken.

Auteurs
Gepubliceerd op14 februari 2025 om 21:07

„Mij is vaak gevraagd. Wat zijn jullie bereid te doen voor een staakt-het-vuren? Dat is een vreemde vraag. Wat zijn jullie, Oekraïners, bereid te doen voor het leven van de mensen van wie je houdt? Ik kan jullie verzekeren: ik ben bereid alles te doen zodat onze helden niet meer sterven”, zei president Volodymyr Zelensky in zijn inauguratiespeech in 2019.

Al sinds het begin van zijn aanstelling weet president Zelensky, in theorie, wat er van hem wordt verwacht. De grootscheepse Russische invasie volgde. Inmiddels lijkt de gevaarlijkste fase van de oorlog sinds het beleg van Kyiv aangebroken. In 2022 kon Zelensky nog rekenen op onvoorwaardelijke steun in het binnenland, en op ’s werelds machtigste bondgenoten. Maar nu, aan de vooravond van het vierde jaar van ‘de Grote Oorlog’ is hij daar niet langer van verzekerd.

Poetin en Trump dreigen over zijn hoofd een deal te sluiten. Of en hoe Europa precies te hulp zal schieten, blijft onduidelijk. Zelensky moet veldheer, president, diplomaat, crisismanager, beleidsmaker en boegbeeld tegelijk zijn – terwijl Rusland zijn land nog altijd dag en nacht bestookt met kamikazedrones en ballistische raketten.

Het was Bidens buitenlandminister Antony Blinken die eind 2022 zei dat alleen Oekraïne kon bepalen wanneer er vredesgesprekken met Rusland zouden komen. Dat werd door de Europese bondgenoten overgenomen. Maar Trump besloot zijn macht te gebruiken om te verordonneren dat het moment is aangebroken.

In één beweging, nog voordat de onderhandelingen daadwerkelijk zijn begonnen, gaven de Verenigde Staten deze week als arbiter twee van Kyivs onderhandelingsfiches weg. Een streep door een bestand met veiligheidsgaranties in de vorm van een NAVO-lidmaatschap, waar Zelensky al drie jaar onvermoeibaar voor pleit. En weg met de volledige terugtrekking van Rusland en het herstel van de internationaal erkende grenzen van Oekraïne.

Ondertussen wordt Zelensky financieel gechanteerd: Trump wil recht op Oekraïense bodemschatten, tot een waarde van 500 miljard dollar. Hij rechtvaardigt dit als betaling voor de steun die Oekraïne ontving en zal ontvangen. Tot nu toe was dat 71,4 miljard dollar.

Inmiddels klinkt het sussend: er is nog helemaal niets besloten. Er ligt nog geen akkoord. Zelfs de Amerikaanse minister van Defensie Hegseth kwam donderdag alweer enigszins op zijn woorden terug: hij zegt niet dat Oekraïne nóóit lid van de NAVO zal worden. Alleen dat het geen realistische uitkomst is van de huidige situatie op het slagveld.

Hoewel meerdere Europese staten hun niet aflatende steun voor Oekraïne hebben uitgesproken, is de vrees ontstaan dat de rekening beleefd heen en weer zal worden geschoven.

Bedevaart

Volodymyr Zelensky (47) is de president die bij zijn aantreden ambtenaren vroeg geen portretten van hem in hun kantoor te hangen, maar aan hun kinderen te denken als ze beslissingen namen. Bij het uitbreken van de oorlog met kernmacht Rusland weigerde hij evacuatie, en zei hij: „Ik heb munitie nodig, geen ritje.”

De oorspronkelijk Russischtalige, joodse man, oorspronkelijk een entertainer, afkomstig uit het industriële hart van Oekraïne, werd uitgeroepen tot wereldwijde held. Een symbool van het goede in de strijd tussen „goed tegen kwaad, duisternis tegen licht, liefde voor zijn land en zijn volk versus Poetins haat voor alles behalve macht”, schreef The Guardian.

Westerse bondgenoten bezochten hem in Kyiv als betrof het een bedevaart. Ze konden moed tonen door in de bepantserde trein naar de Oekraïense hoofdstad te sporen. Door wapens te beloven.

Staande naast de Oekraïense president kon zijn morele glans op hen afstralen. Biden liet zich in de februarizon met Zelensky filmen voor het Sint Michielsklooster, onder de loeiende sirenes van het luchtalarm. Boris Johnson wandelde onder legerbegeleiding door Kyiv. Toenmalig premier Mark Rutte reed zelfs verder oostwaarts, naar Charkiv.

Maar tijdens dit blinkende vertoon van solidariteit bleef Zelensky altijd de vragende partij. Het waren zíjn landgenoten die hun leven verloren op het slagveld, de Oekraïense steden die verwoest werden, híj had wapens nodig. Luchtafweer. Tanks. Vliegtuigen. Granaten. Raketten. Hoe sneller, hoe meer levens ze konden redden. Hij kreeg nooit genoeg.

Inmiddels werpt Zelensky een schaduw op het geweten van de Europeanen. Hij blijft de verbinding zoeken: „Niemand begrijpt wat oorlog is tot het naar je huis komt. Ik wil niemand bang maken. Het komt eraan. Ik noem alleen feiten”, zei hij in een interview met The Economist deze week. „De wiskunde ziet er niet goed uit voor Europa. Rusland heeft 220 brigades, van 3.000 tot 3.500 man. Oekraïne heeft er 110, Europa slechts 80. Snap je wat er gebeurt? Zonder Oekraïne wordt Europa bezet.”

Het doet denken aan het lot van zijn voorganger, oud-president Petro Porosjenko. Toen die begin 2018, met een gehavende EU-vlag, van de frontlinies in de Donbas naar de Veiligheidsconferentie in München kwam, trok hij geen volle zaal, al was hij de enige vertegenwoordiger van een Europees land dat daadwerkelijk in oorlog was. „Oekraïne is het zwaard en schild van Europa”, zei hij, toen hij aandacht vroeg voor een oorlog die Europa wilde vergeten.

De vrede proeven

Tijdens de verkiezingen van 2019 blies Zelensky de zittende president ‘grootchocolabezitter’ Petro Porosjenko van zijn zetel met bijna 75 procent van de stemmen. Ook Oekraïne had destijds genoeg van de man die het gezicht van de onpopulaire oorlog in de Donbas was geworden.

Zelensky werd pas écht populair toen Rusland op volle kracht binnenviel, in februari 2022. Meer dan 90 procent van de bevolking waardeerde Zelensky omdat hij bleef.

Het vertrouwen in hem bleef hoog in 2023. Zelensky doopte dat op 1 januari tot ‘overwinningsjaar’. „Laat dit het jaar van de terugkeer zijn, de terugkeer van ons volk. Van strijders naar hun families. De krijgsgevangenen naar hun huizen. […] Ieder die tijdelijk bezet is, zal voor altijd vrij zijn. Terug naar het normale leven.”

Hij beloofde ‘kersen in Melitopol’. Als begenadigd tekstschrijver zorgde hij dat Oekraïners de vrede al bijna konden proeven. Oekraïne zou in het offensief gaan en alles terugwinnen. Nadat Oekraïne de Russen niet alleen rondom Kyiv had weten te stoppen, maar in het najaar van 2022 in korte tijd de stad Cherson en de regio Charkiv had weten te ontzetten, verwachtten ze het Russische leger van hun territorium te kunnen jagen. De belofte werd geloofd.

Kater

In 2024 kwam de kater. Oekraïne heroverde niet meer dan enkele vierkante kilometers bij het dorpje Robotyne. Begin 2024 stortte Zelensky’s goedkeuringspercentage in tot 63 procent. Veel Oekraïners hielden de president verantwoordelijk. De strijdkrachten, waar iedere Oekraïner inmiddels wel een familielid, vriend of kennis in heeft zitten, werd niets verweten. 96 Procent van de bevolking stond achter de militairen.

Corruptie

En dan is er nog een kwestie die de interne stabiliteit ondermijnt: corruptie. „Sinds vorige zomer zien we een ware renaissance van corruptie in Oekraïne”, zegt onderzoeksjournalist Joeri Nikolov telefonisch. Hij is mede-oprichter van de website ‘Ons Geld’ die verdachte overheidsaankopen tegen het licht houdt en werd het laatste jaar meermaals bedreigd.

In 2023 waren er ook onthullingen van overbetaling bij wapenaankopen, voedsel en kledingaankopen voor de strijdkrachten. De bekendste waren dure eieren en een bulkaankoop van winterjassen die niet geschikt waren voor de winter. Nu ziet Nikolov dit fenomeen op grotere schaal. Hij ziet een verslapping van de aandacht van de VS voor dit probleem als een van de redenen dat de autoriteiten er nu minder tegen optreden.

De bevolking reageert verontwaardigd bij elke onthulling. En daarom wordt het onthullen nu tegengewerkt, stelt Nikolov. „Mijn collega’s en ik lijken nu de vijanden van het regime geworden”.

Toen The Economist Zelensky deze week vroeg naar de steun die hij geniet bij de bevolking, antwoordde hij: „Er zijn mensen die heel patriottisch zijn, en er zijn mensen die dat niet zijn.”

Het is moeilijk voorstelbaar dat Volodymyr Zelensky in 2019 wist waar hij aan begon. Al blijven de woorden van zijn inauguratiespeech tot op de dag van vandaag opmerkelijk. Hij zei: „Ik ben zeker niet bang om moeilijke beslissingen te nemen. Ik ben bereid mijn populariteit, mijn kijkcijfers te verliezen. Ik ben zonder aarzeling bereid mijn positie op te geven. Alleen maar zodat er vrede komt. Maar zonder verlies van onze territoria, dat nooit.”

Hij vervolgde: „De geschiedenis is oneerlijk, dat is waar.”

Toezicht op grote vastgoeddeals corporaties schiet tekort

Parcival Weijnen

5/4/2023

Toezicht op grote vastgoeddeals corporaties schiet tekort

Parcival Weijnen

5/4/2023

Grote pakketten (sociale) huurwoningen die worden verkocht aan institutionele beleggers leveren gigantische winsten op. Zo ook de huizendeal van een Arnhemse notaris, een makelaar en een vastgoedverhuurder met George Soros. Waarom grepen toezichthouders niet in?

Aan een verlaten landweg in de Oosterbeekse bossen staat een geel behelmde man met een afstandsbediening in zijn hand. Het is juni, de zon staat hoog en speelt eens schimmenspel met de blaadjes van de beukenbomen die in twee rijen langs het pad staan. Een groep vogels vliegt kwetterend op als de man zijn wijsvinger tegenhendeltje van de controller duwt en er iets verderop een gigantische rode machine oprupsbanden het bouwterrein van notaris Roel Teunissen op buldert.

Het landhuis van Teunissen staat nog in de steigers, maar alleen al de locatie spreekt tot de verbeelding. Tussen de monumentale eiken liggen de villa’s in deze uitloper van de Veluwe op grote afstand van elkaar, waaronder het witte landhuis met Disney-toren waarin regisseur Dick Maas zijn kaskraker Moordwijven opnam. Een film over drie verveelde miljonairsvrouwen die een huurmoordenaar inschakelen.

De Zwart en Teunissen zaten ook samen in het bestuur van Hippisch Gelderland, een jaarlijks terugkerend paardenevenement, en ze zijn beiden lid van Sociëteit Gelre. Een ‘netwerkclub op hoog niveau’ waar ondernemers de banden aanhalen op borrellocaties, in toprestaurants of bij een van de leden thuis. [1]

Tekst gaat verder onder afbeelding

Bron:

Canva

Lekkende daken, paddenstoelen aan het plafond

In dat netwerk zit ook Peter Bax, een 64-jarige vastgoedverhuurder die door heel Nederland huizen en studentenkamers bezit. Hij is geen geliefde huisbaas. Op internet wemelt het van de klachten over lekkende daken, paddenstoelen aan het plafond en inhouden van de borg [2]

De drie bevriende zakenrelaties spelen een belangrijke rol bij de huizendeal van de Hongaars-Amerikaanse miljardair George Soros, die zes jaar geleden voor 43 miljoen euro 610 woningen kocht van Vivare, een grote Arnhemse woningcorporatie.

Complottheorieën

Soros is naast zakenman, ook hoofdrolspeler in tal van complottheorieën. Ook de Vivare-deal werd al snel onderwerp van speculaties. Helemaal toen hij de huizen - ondanks de belofte dat niet te doen - twee jaar later doorverkocht aan een grote Keukenboer uit Waalwijk. Volgens verschillende media maakte hij daarbij 83 miljoen euro winst. Vivare-directeur Eric Angenent voelde zich 'belazerd.' En vroeg zich hardop af aan welk 'toneelstuk' hij had meegewerkt.

Toch was het niet de Amerikaanse miljardair die dit miljoenenspel op touw zette, dat waren de notaris, makelaar en vastgoedondernemer, daarbij in het zadel geholpen door woonminister Stef Blok (Rutte II ).

In 2014 had Blok het de woningcorporaties makkelijker gemaakt om grote pakketten woningen aan institutionele beleggers te verkopen. Voor elke verkochte woningen konden twee sociale woningen worden teruggebouwd.[3]

Het bleek een naïef idee. Hoewel er naar schatting voor 25 miljard euro's aan woningen werd verkocht, daalde het aantal sociale huurwoningen.[4] [5]

Beleggers profiteren; mensen met kleine beurs raken woning kwijt

Beleggers profiteerden wel. Daar zijn tal van voorbeelden van. Zo verdiende een Zwitserse belegger tientallen miljoenen euro's aan de doorverkoop van een pakket Utrechtse huurwoningen, deed een Britse investeerder hetzelfde met vierduizend huurwoningen, en was er in 2016 de Soros-zaak.[6]

De gevolgen zijn groot: Het in tientallen jaren met belastinggeld opgebouwde maatschappelijke kapitaal verdween in private handen. Mensen met een kleine beurs raakten, vanwege hogere huren, hun woning kwijt.

Experts wijzen op de grote rol van externe adviseurs bij dit soort deals en het geringe toezicht Dat speelt met name bij deze pakketverkopen. Dat zijn complexe transacties, die vaak door dezelfde vastgoedspecialisten worden begeleid. Het gevolg: vastgoedpartijen die onafhankelijk van elkaar moeten opereren en elkaar moeten controleren, raken met elkaar verweven. Of zetten - in het ergste geval – voor eigen gewin de regels naar hun hand.

Waarom zorgden vastgoedadviseurs er, als hoeders van het publieke belang, niet voor dat de megawinsten in publieke handen bleven?

Hoever ze daarin kunnen gaan, blijkt uit onderzoek van Spit voor De Groene Amsterdammer naar de totstandkoming van de Soros-deal, waarbij ABC en notaris Teunissen de regels van het notariaat en de makelaardij wel heel erg oprekten. Het zet de megawinsten van Soros en collega-vastgoedbeleggers in een ander perspectief. Waarom zorgden deze vastgoedadviseurs er, als hoeders van het publieke belang, niet voor dat deze megawinsten in publieke handen bleven? Waarom grepen toezichthouders niet in?

Notaris poortwachter van bovenwereld?

Roel Teunissen studeerde aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en begon in 1997 als kandidaat-notaris. In 2008 kocht hij een kantoorpand in het centrum van Arnhem en liet met grote letters ‘Van der Stap Notarissen’ op de voorgevel zetten, het Rotterdamse notariskantoor waarvan hij in 2004 partner werd.

'De rol van de notaris is niet te onderschatten', zegt Rinus Beumer van het Bureau Financieel Toezicht, de waakhond van het notariaat. ‘De notaris is de poortwachter van de bovenwereld. Hij moet ervoor zorgen dat er geen mensen naar binnen glippen die daar allerlei rare dingen willen uithalen. Als de notaris zijn werk goed doet, hebben vastgoedcriminelen geen kans. Maar soms steekt er een over en wordt notaris van de onderwereld. Die zijn er gewoon.’

En de verleiding is groot. Sinds de privatisering van het notariaat is de notaris ambtenaar en ondernemer tegelijk. 'Hij moet strikt geformuleerde wetgeving naleven, maar ook zijn eigen broek ophouden. En dat wringt soms,' zegt Beumer. Zeker bij vaste samenwerkingen waar er 'verkleving' kan ontstaan. De notaris – die als rechtsdienaar de belangen van alle partijen moet behartigen –houdt dan vooral rekening met de vastgoedondernemer. In ruil voor hoge tarieven. Dat gebeurt, zegt Beumer, maar dat bewijzen is moeilijk. 'De notaris zegt gewoon: ja goed ondernemerschap.'

Notaris moet radicaal onafhankelijke grondhouding hebben

Basisregel voor de notaris is daarom dat hij een radicaal onafhankelijke grondhouding moet hebben. Om die reden mag hij geen commercieel vastgoed bezitten of zakelijke belangen hebben bij zijn klanten. In de praktijk zijn die voorwaarden echter eenvoudig te omzeilen.

‘Door de jaren heen werden wij deelgenoot van enkele bv’s en zijn we kamers en panden gaan verhuren,’ zegt een oudere vrouw met geblurd hoofd in een reconstructie van het tv-programma Opsporing Verzocht dat haar opzocht vanwege een afpersingszaak. Twee mannen belden op klaarlichte dag bij haar aan. Ze was alleen thuis en deed open. ‘Ze vertelden dat er een conflict was met een van onze huurders, dat hun veel geld ging kosten. En dat geld wilden ze nu van ons.’ Een raar verhaal, vindt de oude dame. ‘Betaalden we niet, dan ging er een handgranaat door ons raam. Eén van hen legde een hand op mijn schouder en zei: "Ach, moedertje je bent bang.” Nee, ik ben niet bang, zei ik.’ Na ongeveer een kwartier vertrokken ze. ‘Ik belde meteen mijn zoon. We besloten de politie in te schakelen.’

De vrouw is de moeder van notaris Teunissen. De bv’s waarover ze sprak, staan op naam van haar man, een 86-jarige boer die sinds zijn pensioen in minder dan geen tijd een bedrijvenimperium opzette en nu tot over zijn oren in het vastgoed zit. Bijna al zijn bedrijven hebben via een complex netwerk, opgetuigd door het notariskantoor van zijn zoon, een relatie met klanten van zijn zoon. Zo ontving hij volgens een jaarverslag 16,67 procent van de toekomstige winsten van een bedrijf waarvan ABC-baas Jurgen de Zwart aandeelhouder was.[7]

Vader Teunissen ook betrokken

Vader Teunissen was ook betrokken bij de Soros-deal. Die verkoop bestond namelijk uit twee transacties. Naast de aankoop van de 600 Vivare-panden, kocht de Amerikaanse belegger ook 500 panden van Peter Bax. En die 1100 panden tezamen, verkocht hij met 83 miljoen euro winst aan de Keukenondernemer uit Waalwijk.

In twee van de ondernemingen waarmee Bax en ABC die panden verkocht, was vader Teunissen sinds 2008 bestuurder. Kort voor de verkoop van de panden aan Soros stapte vader Teunissen eruit. [8] Een van de twee bedrijven nam Bax in 2008 over van de oprichter van ABC.

Terwijl Bax en ABC de onderhandelingen voerden met de Amerikaanse belegger zat ABC ook, met notaris Teunissen, met Soros aan tafel, om de deal met de Arnhemse woningbouwcorporatie te beslechten.[9]

Toen ze beide transacties rond hadden, volgde de ontknoping: vader Teunissen stapte opnieuw in de twee bedrijven. Ditmaal als mede-eigenaar, waar dan zeven miljoen euro aan eigen vermogen in zat, overgebleven na de verkoop van de panden. [10]

Tekst gaat verder onder afbeelding

Bron:

Illustratie van Koen Simons

Deals in achterkamertjes

Dit wekt de indruk dat Teunissen, Bax en De Zwart in achterkamertjes een deal sloten met Soros. En dat de panden van Vivare voor wat minder, en die van Bax voor wat meer zijn verkocht. Waarna de beloning volgde, toen vader Teunissen na de verkopen opnieuw instapte. Roel Teunissen laat in een reactie weten dat daar absoluut geen sprake van was. Zijn vader had zelfs nooit enig economisch belang in de betrokken bedrijven.

De gegevens uit de Kamer van Koophandel laten echter anders zien, hoewel die connectie niet eenvoudig te leggen is. Het eigenaarschap gaat via vier verschillende vennootschappen. Daarnaast wisselde de twee bedrijven in een periode van tien jaar veelvuldig van bestuurders en naam. Dat is een bekende methode die ook bij witwassen van geld wordt toegepast en vaak is bedoeld om een rookgordijn op te werpen.

Constructie is niet opgevallen bij toezichthouders

Waarschijnlijk zijn al die wisselingen de reden dat geen enkele toezichthouder deze constructie is opgevallen. Strikt genomen zijn de constructies ook niet verboden. Notaris Teunissen mag zakendoen met klanten met wie zijn vader zakelijke belangen heeft. Volgens de notariswet tast dat de onafhankelijke status van een notaris niet aan. Bovendien was zijn vader tijdens de verkoop even niet betrokken bij de twee bedrijven en werd hij formeel pas eigenaar nadat de verkoop achter de rug was.

Toezichthouder bij het Bureau Financieel Toezicht, Dirk Kolkman, noemt de constructie bijzonder.

‍

Tocht noemt Dirk Kolkman, toezichthouder bij het Bureau Financieel Toezicht, de constructie bijzonder. ‘Een notaris die zelf betrokken was bij vastgoedtransacties die hij passeerde en die via zijn vader onder de beroepsregels wilde uitkomen,’ reageert hij met verbazing. ‘Tja, er gebeuren vreemde dingen. Als dat waar is, dan heeft hij mogelijk strafrechtelijk gefaciliteerd.’ Dat zou hij hebben gedaan, als kan worden bewezen dat vader Teunissen optrad als katvanger. Dat zijn mensen die in naam eigenaar zijn van een bedrijf of pand, maar daar geen zeggenschap over hebben.

Om te bewijzen dat er een katvanger in het spel is, moet worden aangetoond dat iemand anders aan de touwtjes trekt. Wie neemt de telefoon op? Wie zit de vergaderingen bij?

Uit de notulen van een vergadering met de bewoners van een park waar vader Teunissen mede-eigenaar van is, bleek dat niet hij, maar zijn zoon de vergadering bijwoonde. [11]

In een reactie laat Roel Teunissen weten dat dit een eenmalige actie was: 'Op verzoek van mijn vader heb ik hem in coronatijd bij een aantal vergaderingen vervangen.' Onlangs is Roel Teunissen als notaris vervroegd met pensioen gegaan en werd hij bestuurder van zijn vaders bedrijven.

Kreeg Bax of Vivare te weinig?

Maar wie kreeg nu te weinig kreeg voor zijn panden? Vastgoedverhuurder Bax ofVivare? [12] Alles wijst erop dat dit de Arnhemse woningcorporatie was. Maar dat kon alleen als ook de taxateur van de Vivare-woningen meewerkte. En dat deed hij.

‘In Frankrijk had je “Petit Fleur”. Dan kwam er een bloemetje op tafel als de notaris even de kamer moest verlaten,’ vertelt Tom Booij vanuit zijn makelaarskantoor aan de Prinsengracht in Amsterdam. Booij, een ras-Amsterdammer, zit al meer dan 35 jaar in het vak. Hij zag het allemaal voorbijkomen. ‘Ik had hier een gozer van de Bouw- en Woningdienst Amsterdam. Die zei tegen mij: “Ik ga trouwen. Jij kent toch zo’n pakkenmaker. Kan jij niet iets regelen? Dan regel ik wat voor jou.” Ik heb hem de deur gewezen. Daar werk ik niet aan mee, dan slaap ik niet goed.’

‍

Corporaties al eerder in diskrediet

Vijftien jaar geleden kwamen corporaties in diskrediet vanwege risicovolle beleggingen, kostenoverschrijdingen en financiële malversaties. De directeur van het Amsterdamse Rochdale die rondreed in een Maserati stond symbool voor een ontspoorde sector. In die periode kreeg ook Booij een pakket woningen van de Amsterdamse woningbouwcorporatie aangeboden. 'We hebben die opdracht niet uitgevoerd, omdat we al snel zagen dat het niet klopte. Je ziet corporatiemensen in dikke auto's en met gouden klokjes om. Dat kan niet met zo’n salaris. Je hoeft niet heel slim te zijn om dat uit te vogelen.’

De politiek reageerde met wetgeving die de corporatiesector meer aan de markt overliet. Dat de maatregelingen het gesjoemel niet stopten, verbaast Booij niet. ‘Je kan nog zoveel regels verzinnen. Als er ergens veel geld in omgaat en iemand gaat sinterklaas spelen, dan hou je dat niet tegen.’

'Als er ergens veel geld in omgaat en iemand gaat Sinterklaas spelen, dan hou je dat niet tegen.’

Volgens hem bestaat er een simpele oplossing. En dat is: niet verkopen. ‘Dat klinkt misschien vreemd uit de mond van een makelaar, maar corporaties zijn er om te bouwen en verhuren voor de lagere- en middenklasse. En niet om met onze belastingcenten private partijen aan megawinsten te helpen.’

Zelf is hij ook zowel makelaar als taxateur. ‘De gouden regel daarbij is dat een makelaar niet het pand taxeert dat hij koopt of verkoopt. Ja, dat zou wel heel makkelijk zijn,’ voegt hij er lachend aan toe.

De sector controleert zelf

Of makelaars en taxateurs zich daaraan houden, controleert de sector zelf. In een onderzoek uit 2019 concludeerde De Nederlandsche Bank echter dat het eigengericht van deze vastgoedprofessionals tekortschiet. [13]

‘In veel gevallen treden dezelfde personen afwisselend op als makelaar en taxateur.’ Het Nederlands Register Vastgoed Taxateurs beloofde beterschap. In 2020 kwam het niet verder dan twee boetes en vijf (voorwaardelijke) schorsingen. [14]

Ook Spitman Woningmakelaars zag het register over het hoofd. Via een beroep op de Wet Open Overheid (Woo) ontvingen we van de Autoriteit Woningcorporaties een verslag waaruit blijkt dat dit taxatiebureau de Soros-panden taxeerde. Maar uit gegevens van de Kamer van Koophandel blijkt dat makelaarsbedrijf ABC in die periode mede-eigenaar was van dat bedrijf. [15] Dat is dus verboden.

'Niets aan de hand'

Niets aan de hand, mailt woningcorporatie Vivare. Spitman was immers niet de enige taxateur. Uit documenten gelekt aan Spit, blijkt dat minstens één van die ‘andere’ taxateurs een courtage in rekening bracht bij Spitman Woningmakelaars.[16]

In een reactie aan De Gelderlander liet de Autoriteit Woningcorporaties weten vraagtekens te zetten bij de onafhankelijkheid van de taxateur, maar helaas was er in dit dossier niets meer aan te doen was. Spitman zegt in een reactie dat hij, anders dan de documenten van de Autoriteit Woningcorporaties aangeven, bij deze deal geen panden heeft getaxeerd.

Ook notaris Teunissen gaat hier niet vrijuit. De taxateur van Spitman Woningmakelaars is Ben Spitman. Die net als Teunissen en De Zwart in de Oosterbeekse bossen woont en lid is van de sociëteit Gelre. De notaris wist dus dat de taxateur en de makelaar niet onafhankelijk van elkaar opereerden. Toch passeerde hij de akten.

In een reactie zegt Teunissen dat het hier om een openbaar verkoopproces ging en hij niet de taak had om de taxaties te controleren. Rinus Beumer van Bureau Financieel Toezicht ziet dat anders: 'Wanneer een taxateur en makelaar niet onafhankelijk van elkaar opereren, dan zal de notaris daar melding van moeten maken.' Of de Vivare-panden ook echt voor een lager bedrag zijn getaxeerd, zou extra onderzoek moeten uitwijzen.

'Wanneer een taxateur en makelaar niet onafhankelijk van elkaar opereren, dan zal de notaris daar melding van moeten maken.'

Sociaal zwakkeren kunnen stijgende huren niet aan

‘Hier woonden altijd veel sociaal zwakkeren. De meesten zijn verdwenen. Ze konden de stijgende huren niet aan en moesten plaatsmaken voor mensen met een hoger inkomen. JanPeter Hop heeft het over de flatwoningen aan de Dr. van Voorthuijsenstraat in Velp bij Arnhem, waar hij ooit zelf woonde. Hij was één van de frontmannen van het georganiseerde verzet tegen de verkoop aan Soros, omdat hij voorzag dat de investeerders erin zaten voor de winst, en de huren maximaal zouden verhogen.

'We drukten flyers, organiseerden een politiek café en sleutelden een enquête in elkaar. 83 procent van de bewoners was tegen verkoop,' weet Hop nog. Tevergeefs, na twee jaar actie en overleg, kocht Soros hun woningen en verhoogde de huur.

Wooncorporaties mogen huurwoningen pas aan vastgoedbeleggers verkopen, nadat ze aan de zittende huurders zijn aangeboden. Dat gebeurde ook bij de Soros-panden, herinnert Hop zich. ‘Niet dat het veel effect heeft bij mensen met een AOW- of bijstandsuitkering,’ voegt hij eraan toe.

'Gegarandeerd onafhankelijk advies'

Huurders met een wat ruimere beurs konden via Vivare advies inwinnen bij een hypotheekadviseur. De Arnhemse corporatie werkte daarbij samen met Hypotheekshop Arnhem Noord: ‘Daar krijgt u gegarandeerd onafhankelijk advies’, verzekerde Vivare in een bericht uit 2012. [17]

Dat viel tegen. Uit gegevens van de Kamer van Koophandel blijkt dat ook dit een dochterbedrijf van makelaar ABC was. ABC laat in een reactie weten dat een dergelijke samenwerking tussen een makelaarskantoor en een hypotheekadviseur niet ongebruikelijk is. En dat destijds iedereenonafhankelijk advies heeft gekregen.

AFM

De toezichthouder van de hypotheekadviseurs, de Autoriteit Financiële Markten gaatdaarin mee. De AFM zegt geen probleem te hebben met een hypotheekadviseur en een makelaar onder één dak. ‘We letten erop of de hypotheekadviseur de klant centraal zet.’ Dat doet een hypotheekadviseur niet als hij een huurder negatief advies geeft omdat de makelaar de woning liever aan een bevriende vastgoedpartij verkoopt.

Of AFM een eventuele klacht daarover zou behandelen, kan ze niet zeggen: ‘Onze capaciteit is beperkt. Maar we zetten onze middelen in waar ze het meest noodzakelijk zijn.’ Ook hier is het toezicht aan de markt overgelaten en lijkt het voor AFM onmogelijk om zelfs bij dit soort grote transacties na te gaan of de adviseur de klant centraal heeft gezet.

Na de zittende huurders, mochten de collega-corporaties een bod uitbrengen. Ook zij toonden geen interesse. Uit WOB-documenten blijkt dat er vooral brieven zijn gestuurd naar kleine corporaties, die niet het kapitaal bezitten om zo’n groot pakket woningen aan te kopen. Op eentje na: dat was een corporatie die alleen in Arnhem actief is. En Vivare wilde naar eigen zeggen de 610 woningen - die in verschillende gemeenten staan - als één pakket verkopen. Het recht op eerste aankoop van zowel huurders als collega-woningcorporaties werd op deze manier handig omzeild.

Meer middelen nodig

'Er is weinig veranderd’, reageert Jan van der Moolen, voormalig PvdA-penningmeester die lange tijd de scepter zwaaide bij het Centraal Fonds Volkshuisvesting, de voorloper van de Autoriteit Woningcorporaties. De AW werd na de schandalen in de sector opgetuigd om corporaties corruptie-vrij te houden. ‘We riepen toen al jaren om meer middelen. Die kregen we niet. Den Haag zag de corporaties als instellingen om geld mee te verdienen. Cash was king en alles moest lean en mean. En daar hoorde sobere regelgeving bij.’

‍'Cash was king en alles moest lean en mean. En daar hoorde sobere regelgeving bij.’

Van der Moolen noemde zichzelf daarom ook wel de toezichthouder met de pet in de hand, die het moest hebben van fronsende wenkbrauwen en een goed gesprek. ‘In Geertruidenberg zagen we het misgaan. We waarschuwden het gemeentebestuur. Maar een winkelcentrum en de sporthal moesten worden opgeknapt. Dat zou de corporatie doen. Dat scheelde de gemeente geld. Dus die dekte af wat de corporatie allemaal deed.’ Het liep fout. De schade voor hurend en belastingbetalend Nederland liep op naar een half miljard euro.

De schade voor hurend en belastingbetalend Nederland liep op naar een half miljard euro.

‍

De AW heeft nu meer middelen tot haar beschikking - helaas veranderde het politieke klimaat niet mee, meent Van der Moolen. Corporaties worden nog steeds gezien als financiële vehikels om begrotingsgaten mee te dichten.

Weinig aandacht vanuit Den Haag

Het idee is dat er voor iedere verkochte woning twee worden teruggebouwd, zegt Van der Moolen. Dat gebeurt niet. ‘Aan de Soros-deal zie je waar het geld blijft. 'Schandalig vindt hij dat. ‘Het gaat hier wel om maatschappelijk kapitaal en de huisvesting van mensen die toch al aan de onderkant van de samenleving staan. ’Hij pleit voor meer inhoudelijk toezicht, waarbij vanuit volkshuisvestelijk oogpunt wordt meegekeken of het wel verstandig is te verkopen. `Daar is in Den Haag weinig aandacht voor. Daar lijken ze het allemaal wel best te vinden. Marktpartijen spelen daarop in. Die zien beleggingskansen en kopen grootschalig huurwoningen op.’

'Externe adviseurs zijn schakke schakel

Van der Moolen beschouwt de externe adviseurs als de zwakke schakel. ‘In de vastgoedwereld wordt vaak met vaste netwerken gewerkt. Mensen die elkaar kennen. Als die fout willen, kunnen ze dat nog steeds.’ Daar doet een centrale toezichthouder weinig aan. ‘Die kijkt naar regels en procedures, maar ziet niet wat er zich tussen de partijen op de werkvloer afspeelt.’

Een onderzoek uit 2018 naar de risico’s bij pakketverkopen door corporaties -uitgevoerd in opdracht van de AW - trekt diezelfde conclusie. ‘Op centraal niveau [AW] mist men de informatie om risico’s op een lager niveau te beheersen.’ De onderzoekers concluderen daarom dat de verantwoordelijkheid om corruptie tegen te gaan in eerste instantie bij de corporaties zelf ligt.

Maar de corporaties kijken juist weer naar de AW. Dat bleek ook weer toen Vivare niet wilde meewerken aan ons onderzoek. De AW had destijds gecontroleerd of alles volgens de procedures was verlopen en daarmee was voor de woningcorporatie de kous af, meldde de Arnhemse woningbouwcorporaties.

Van der Moolen herkent het mechanisme. ‘Bestuurders denken al snel: “Als de AW zegt dat het goed is: wie ben ik dan om te denken dat daar iets is fout gegaan?”’

De AW gaat er op haar beurt van uit dat corporaties de partijen waarmee ze samenwerken controleren op hun onafhankelijkheid. ‘Want dat is op lokaal niveau beter te regelen.’ Zo ontstaat er een toezichtvacuüm, waarbinnen vastgoedpartijen die fout willen (ongezien) hun kans kunnen grijpen.

Zo ontstaat er een toezichtvacuüm, waarbinnen vastgoedpartijen die fout willen (ongezien) hun kans kunnen grijpen.

Het idee van Rutte II om zoveel mogelijk sociaal vastgoed te privatiseren en het vertrouwen in de markt te leggen, blijkt een naïeve veronderstelling. Vastgoedprofessionals kunnen om de regels heen manoeuvreren, zodat iets wat op corruptie lijkt ineens goed-ondernemerschap heet. Alleen als ze fouten maken, en een toezichthouder bijvoorbeeld kan bewijzen dat er sprake was van een katvanger, komen ze in de problemen. De kans dat dit gebeurt, is vanwege het toezichtvacuüm klein.

‘Geen economisch belang’

In een reactie laat Roel Teunissen weten dat hij zijn onafhankelijkheid altijd heeft bewaakt. 'Ik heb nimmer akten gepasseerd, voor zaken waarin mijn vader een belang had. Daar ben ik altijd heel zorgvuldig in geweest. Deze zaken werden altijd door een andere notaris gepasseerd.’

Verder wijst hij erop dat zijn vader altijd al handelde in onroerend goed. Maar dat dit intensiever werd na zijn pensioen. En dat hij zijn zakelijke relaties aan zijn vader heeft te danken, en niet andersom.

Wat betreft de betrokkenheid van zijn vader bij de twee bedrijven waarmee Bax panden verkocht aan Soros, stelt Teunissen dat zijn vader daar nooit enig economisch belang bij zou hebben gehad. Gegevens uit KVK laten zien dat dit wel het geval was.

Ook zouden de twee bedrijven niets te maken hebben met de verkoop aan Soros. Gegevens uit het Kadaster laten echter zien dat dit wel het geval is. Peter Bax geeft dat in zijn reactie ook toe. ABC zegt dat het inderdaad om een voormalig bedrijf van de oprichter ging, maar dat dit bedrijf destijds als een lege vennootschap zonder bezittingen is overgedragen.

ABC en Spitman laten weten dat Spitman Woningmakelaars nooit een pand van de Soros-deal heeft getaxeerd, maar enkel als coördinator van zes andere taxateurs heeft opgetreden. Uit een e-mailwisseling die Spitman stuurde, blijkt inderdaad dat er als coördinator is opgetreden. Dit sluit echter niet uit dat hij de taxaties heeft gedaan, zoals uit de documenten van de Autoriteit Woningbouwcorporatie aangeven.

Teunissen wil daarover kwijt dat hij de taxaties niet hoefde te controleren, omdat het hier een openbare aankoop betrof, waarbij de prijs door de markt wordt bepaald. Bij dit soort grote transacties is openbaar een relatief begrip, omdat er maar weinig partijen zijn die zoveel geld ineens kunnen vrijmaken.

‍

ANNOTATIES EN VERANTWOORDING

‍

[1] Zie website Sociëteit Gelre

[2] Zie bijvoorbeeld deze website

[3] Lees artikel Circulaire Blok: forse versoepeling verkoop huurwoningen corporaties

[4] [5] Van 2009 tot en met2020 verkochten woningcorporaties ruim 236.000 woningen. Een ruwe schatting is dat ze daar gemiddeld 100.000 voor kregen.

[6] Zweedse belegger koopt duizenden Nederlandse huurwoningen

[7] Jaarverslag

[8] Akte aan Soros

[9] Vivare aan Soros

[10] Volgens een jaarverslag van2016 is ISR-Midden Nederland voor 25% aandeelhouder van Midned Holding. SubRosa is in 2016 enig aandeelhouder van ISR. Oostervelden projecten is in 2016 enig aandeelhouder van Sub Rosa. En Oosterverlden projecte is in 2016 van Stichting Administratiekantoor Oostervelden. En daar is vader Teunissen in 2016 de eigenaar van.

[11] Notulen van vergadering met bewoners

[12] Wat op twee maart 2016 een feit werd. Soros kocht de Vivare panden voor ongeveer 45 mlo en de Bax-panden voor 54 mlo. Mandemaker betaalde 180 mlo voor de panden.

[13] Kwaliteit en onafhankelijkheid van woningtaxaties

[14] Volgens jaarverslag NRVT 2020

[15] Jaarrekening KVK

[16] Kopie van dat document in handen van Spit

[17] Kopie van dat bericht in handen van Spit

‍