Israëlische historicus Shlomo Sand: ‘Voor het eerst in mijn leven heb ik de hoop verloren dat het hier goed komt’
Gaza-oorlog. De bekende, controversiële Israëlische historicus Shlomo Sand geloofde lang dat Israël op termijn kan overleven in het Midden-Oosten. Nu is hij daar niet meer zo zeker van.
d.d. 27-12-2023 Sjoerd de Jong
Aan het begin van het online videogesprek verontschuldigt de historicus zich alvast. „Misschien loop ik opeens weg. Dat komt dan omdat er luchtalarm is. Ik zit in Tel Aviv.” Zo ver komt het niet, één keer schrikt hij op – vals alarm.
Shlomo Sand (77), emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Tel Aviv, is een internationaal bekende en controversiële Israëlische historicus. Met zijn ouders, overlevenden van de Holocaust, emigreerde hij in 1948 naar Jaffa. Hij diende als soldaat in de oorlog van 1967.
Als historicus ontpopte Sand zich tot linkse criticus van het regeringsbeleid en van de zionistische geschiedschrijving van het land. In zijn boeken The Invention of the Jewish People (2009) en The Invention of the Land of Israel (2012) keerde hij zich tegen de ‘mythe’ van een Joodse natie die, met verdrijving van het volk, door de Romeinen was vernietigd en met de stichting van de staat Israël zou zijn hersteld.
Volgens Sand zijn dat constructies zonder historische basis, zoals veel andere moderne naties die ook kennen. Het Jodendom is voor hem niet een etnische of nationale identiteit maar een religieuze, een die zich vanuit het Midden-Oosten verspreidde. Pas met het zionisme van de late negentiende eeuw ontstond in zijn ogen een Joods volk dat zich als natie ging definiëren. Recentelijk verscheen van hem A Brief Global History of the Left, waarin Sand de teloorgang van universele waarden bekritiseert. De Gaza-oorlog doet hem die trend meer vrezen dan ooit.
Hoe zou u de huidige stemming in Israël omschrijven?
„Als de union sacrée in Frankrijk aan het begin van de Eerste Wereldoorlog. Alle partijen, ook de linkse, verenigden zich toen in een ‘heilige unie’ voor de oorlog. Je zag dat in 1914 overal gebeuren. De Duitse socialisten werden opeens erg Duits, de Franse heel Frans. Iedereen werd gemobiliseerd. De media verloren hun neutraliteit. Et cetera.”
En hoe is uw eigen stemming?
„Gedeprimeerd. Voor het eerst in mijn leven heb ik de hoop verloren dat het hier goed komt. Dat Israël of een Joodse staat op termijn kan overleven in het Midden-Oosten.”
U beschreef al eens uw ontgoocheling toen u tijdens de oorlog van 1967 als militair diende en andere soldaten een Palestijnse man zag martelen.
„Inmiddels is het veel erger. Voor mij als historicus heeft dat ook te maken met een wereldwijde ontwikkeling die ik waarneem, de groeiende symbiose van religie en nationalisme. Die voltrekt zich al dertig of veertig jaar. Niet alleen in de islamitische wereld, maar van Mumbai tot Jeruzalem en Gaza. Je ziet het in India met het hindoe-nationalisme. En in het zionisme, dat steeds nadrukkelijker een religieuze, messianistische lading heeft gekregen.”
Is Hamas dan te vergelijken met IS?
„Nee, dat is propaganda. Hamas is een nationale volksbeweging. IS leek veel meer op Al-Qaeda, die pleegden ook aanslagen in Europa, Azië, in de VS, heel anders dan Hamas. Wat Hamas wel heeft, is die symbiose van nationalisme en religiositeit. Ze willen een islamitische staat vestigen waar nog wel Joden mogen blijven wonen, met een paar rechten, maar die voor Israël of het Israëlische volk geen plaats heeft.”
De term genocide doet de ronde, zowel over Israël als Hamas.
„Ik ben heel terughoudend met dat woord. De slachtpartij van Hamas wordt hier nu constant vergeleken met de Shoah. Ik word onpasselijk van die analogie. De Shoah was een genocide op zes miljoen mensen, die kun je misschien vergelijken met wat de Belgen deden in Congo of andere koloniale massamoorden. Wat Hamas deed was smerig en gruwelijk, vrouwen en kinderen vermoorden, maar is eerder te vergelijken met de moordpartij die falangisten in 1982 aanrichtten in de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Sjatila. Zulke slachtpartijen zijn in de geschiedenis niet uitzonderlijk, helaas.”
Zat er geen genocidale opzet achter?
„Luister, ik heb me mijn hele leven ingezet voor gelijkberechtiging van de Palestijnen en tegen racisme. Maar de daden van Hamas heb ik vanaf de eerste dag veroordeeld. Niet alleen omdat ze zo wreed zijn, maar ook om het politieke programma dat erachter zit. Hamas is mijn vijand. Ze accepteren mij niet. Mijn bestaan, of dat van Israël.
”En de Israëlische oorlogvoering?
„Ik ben ontzet over de wreedheid van Hamas, maar nog meer over wat Israël aanricht in Gaza. Ik begrijp dat Israël wil terugslaan, maar in Gaza worden er nu duizenden burgers gedood. Terwijl wij praten, sterven er mensen. Het is bovendien contraproductief. Er is geen Palestijn op de Westelijke Jordaanoever meer die nu niet sympathiseert met Hamas.
”U bekritiseert het zionisme, maar verdedigt Israël?
„Wat ik in mijn werk heb willen laten zien is dat het een mythe is dat er al duizenden jaren een ‘Joods volk’ heeft bestaan, in moderne zin. Je hebt nu Amerikanen die proberen te bewijzen dat alle Joden genetisch verwant zijn. Dat is belachelijk. Dat Joden biologisch gezien een apart volk zouden zijn, is een antisemitisch idee. Joden zijn monotheïsten die in God geloven, dat gold voor mijn overgrootvader en mijn grootvader. Ze geloofden in één God, maar niet in Jezus Christus.
”Maar zonder zionisme geen Israël.„
Het zionisme is een product van de negentiende eeuw, net als heel veel andere nationalismen. Of denkt u soms dat de mensen die drieduizend jaar geleden in uw gebied woonden zich beschouwden als een ‘Nederlands volk’? Feit is dat het zionisme een Israëlisch volk heeft gecreëerd, met cultuur, literatuur en een band met het land. Mijn probleem met het zionisme is altijd geweest dat het religie omzette in nationaliteit. Ik geloof daar niet in. Maar ik geloof wél in een Israëlische nationale identiteit.”
Steunt u de protesten tegen Israël en het zionisme?
„Ik ben geen zionist, maar omschrijf mezelf ook niet als antizionist. Er zijn teveel antizionisten met wie ik het oneens ben. Neem de leus voor een ‘vrij Palestina, van de rivier tot de zee’. Wie daarmee doelt op vrijheid louter voor Palestina of de Palestijnen, die sluit Israël uit. Daar kan ik niet mee instemmen. Zelfs al hebben we het land ooit afgepakt van de Palestijnen. Waar je voor moet strijden is vrijheid en rechten voor iedereen, Israëliërs én Palestijnen.”
Wat verwacht u van linkse critici van Israël in het Westen?
„Een staakt-het-vuren eisen, maar ook beseffen dat Hamas geen oplossing is voor dit conflict, zomin als het zionisme. En ook: Joden en zionisme of de Israëlische regering niet door elkaar halen. Wat me verontrust, ook bij links, is de neergang van het geloof in universele waarden. Je ziet het overal. Als geloof in de toekomst afneemt, gaan mythen over het eigen verleden domineren.”
Is er volgens u nog een uitweg?
„Ik ben voorstander van een federale staat in enige vorm, die ruimte biedt aan iedereen, Israëliërs en Palestijnen, met gelijke rechten.”
Ziet u dat gebeuren?
„Laat me u een anekdote vertellen. Ik heb net bij mijn Engelse uitgever een boek ingeleverd dat in vertaling moet verschijnen. Ik schreef er een pessimistisch nawoord bij, waarin ik betoog dat een federale staat pas kans heeft na een catastrofe. Ik kreeg bericht van de uitgeverij dat ze het een heel goed boek vonden, maar of ik dat nawoord niet wat optimistischer kon maken. Nou goed, ik begon het dus wat vriendelijker te herschrijven. Toen brak de oorlog uit. Na een paar dagen kreeg ik bericht van de uitgever: laat maar.”
-------------------------------------------------------------
Mijn commentaar :
Veel kwalitatief hoogstaand en uitermate belangwekkend historisch onderzoek verricht door Sand en dan toch nog durven stellen (propageren), dat de Palestijnen ten finale maar genoegen dienen te nemen met een gedeelde staat "ook al hebben wij [de Joodse-zionisten] het land afgepakt van de Palestijnen" (sic). (*)
Palestijnen dienen in werkelijkheid natuurlijk in het geheel geen rekening te hoeven houden met "de Israëlische identiteit" van die wrede zionistische veroveraars en bezetters.
Ook de massamoord op de Palestijnen in de beide vluchtelingenkampen in Libanon noemen, zonder het cruciale aandeel daarin van de ultra-zionist (en latere premier) Sharon (die de moordzuchtige fascistische Libanese christen falangisten immers van harte faciliteerden gedurende die slachtpartij) is het verkondigen van een halve waarheid.
Nog even los van het feit, dat die vluchtelingenkampen er nooit zouden zijn geweest zonder de terroristische activiteiten van de settler koloniale Zionisten, die "zijn" Israel hebben bewerkstelligd. Hetgeen m.m. al evenzeer opgeld doet voor het vluchtelingen Ghetto Gaza.
Zijn oordeel over Hamas - hoewel hij terecht de overeenkomst tussen Hamas en ISIS (**) afwijst : "Hamas is een volksbeweging" - verraadt eveneens weer een gevaarlijk soort naiviteit, die rechtstreeks lijkt voort te komen uit een vorm van ongeclausuleerd Jewsupremacism.
Immers, hij stelt van Hamas, dat die beweging vooral zou handelen vanuit een religieus-nationalistische overtuiging, en dat in de door haar voorgestelde staat, weliswaar (de) Joden mogen (blijven0 wonen, maar dat die geen "Israelier" zouden mogen zijn; daarom zegt Sand : "Hamas is mijn vijand"
Deze stellingname, terwijl de reli-zionistische staat niet alleen bestaat uit (een nog resterend deel van) de oorspronkelijke bewoners (de Palestijnen), maar volgens de huidige regering (en al haar ideologen uit de historie van de afgelopen eeuw) zelfs geheel - "from the river till the sea" - gezuiverd dient te worden van alle autochtone bewoners : Palästinenser-Rein aldus, want Jaweh heeft dat land "immers" aan zijn volgelingen geschonken.
Met andere woorden : De allochtone Joodse zionisten (versus de anti-zionistische Joden) zijn - honderd plus jaar geleden - hun alles- en allen-omvattende veroveringscampagne begonnen vanuit een aantal specifieke metafysische religieuze denkbeelden en de autochtone Palestijnen handelen in reactie daarop gewoon vanuit hun onvervreemdbare seculiere recht op zelfverdediging c.q. op zelf-beschikking.
Het is dus pertinent onjuist van Sand, om te stellen, dat de motivatie van de Palestijnse populatie om hun eigen land te verdedigen tegen en te ontdoen van wrede Joods-Zionistische invallers en bezetters - die daarbij vanaf het eerste uur, gedienstig terzijde werden / worden gestaan door westerse (UK/USA) christen-zionisten - en het is deze onjuiste voorstelling van zaken door Sand, waarmee hij zijn algehele geloofwaardigheid op het spel zet.
Het is dus pertinent onjuist van Sand, om te stellen, dat de motivatie van de Palestijnse populatie om hun eigen land te verdedigen tegen en te ontdoen van wrede Joods-Zionistische invallers en bezetters - die daarbij vanaf het eerste uur, gedienstig terzijde werden / worden gestaan door westerse (UK/USA) christen-zionisten - en het is deze onjuiste voorstelling van zaken door Sand, waarmee hij zijn algehele geloofwaardigheid op het spel zet.
Zijn inschatting daarentegen, dat het toekomstperspectief van "de Joodse staat" sinds 7/10 beduidend is afgenomen, lijkt weer wel te getuigen van een accuut ingedaald realiteitsbewustzijn bij Sand.
N.B. Groot compliment voor NRC, dat zij Sjoerd de Jong dit interview hebben laten afnemen.
N.B. Groot compliment voor NRC, dat zij Sjoerd de Jong dit interview hebben laten afnemen.
(*) Ik sluit trouwens niet helemaal uit, dat Sand zijn verblijf in Tel Aviv met deze cryptische (onwetenschappelijke) formuleringen (want middels deze elkaar diametraal tegensprekende stellingen) op opportunistische wijze tracht veilig te stellen.
Immers, zijn collegae Pappe en Chomsky leven heden ten dagen eerst recht (vanuit het zionistisch perspectief tenminste) in de diaspora (want zij zijn letterlijk "niet wellecome" in "het Beloofde Heilige Land"), vanwege hun schokkende onthullingen en aanpalende radicale opinies te aanzien van enkele fundamentele historische feiten, omtrent de vele terroristische activiteiten van de Joodse zionisten in Palestina, die uiteindelijk culmineerden in drie verschillende Nakba's, waarvan de derde proeve van genocidale ethic cleansing exercitie zich afspeelt "as we speak".
(**) Het is eveneens een prominent gemiste kans, dat Sand in deze context in het geheel niet refereert aan het schrijven "Letter to America" (in casu een beginselverklaring uit 2002) van de beruchte Al Qaida-leider Bin Laden. Een schrijven, waarin de laatste (naar verluidt) verklaarde, dat de motivatie voor zijn terroristische actie van 9/11, grotendeels is voortgekomen uit zijn grote begaandheid met het het - door het westen (USA) bepaalde - noodlot van het Palestijnse Volk.
Opmerkelijk tot slot, is het, dat voornoemd schrijven, onlangs a posteriori door bepaalde invloedrijke krachten, van het ene op het andere moment, wereldwijd werd weggecensureerd.
