Nieuwe onthullingen over Toeslagenaffaire tarten het broze vertrouwen in Den Haag

Toeslagenaffaire Volgens RTL Nieuws hield de voltallige ministersploeg informatie over de Toeslagenaffaire doelbewust achter voor de Tweede Kamer. De timing kon haast niet gevoeliger.

• Rik Rutten

21 april 2021 om 17:09

Gedupeerden van de Toeslagenaffaire tijdens een protest in Den Haag. Foto Phil Nijhuis/ANP

Het toch al broze onderlinge vertrouwen aan het Binnenhof wordt nog verder op de proef gesteld. Net nu informateur Herman Tjeenk Willink uitzoekt of een kabinet-Rutte IV levensvatbaar is, komt RTL Nieuws met een explosieve reconstructie van de rol van het gehele kabinet-Rutte III in de Toeslagenaffaire.

Volgens RTL kozen de ministers er in 2019 bewust en gezamenlijk voor om pijnlijke feiten over de Toeslagenaffaire niet met de Tweede Kamer te delen, en werd er hardop geklaagd over kritische Kamerleden. Kamerleden reageerden woensdag verbijsterd en eisten meteen een debat hierover. Dat komt er ook, maar pas nadat het kabinet een brief heeft verstuurd over de kwestie. Wanneer die brief er komt, was woensdagmiddag nog onduidelijk.

De onthulling komt demissionair premier Mark Rutte (VVD) slecht uit. Rutte wil door als premier, maar bij veel partijen overheerst twijfel over Ruttes betrouwbaarheid. Die staat nu opnieuw onder druk. Nadat het kabinet in januari aftrad vanwege de Toeslagenaffaire, ontkende Rutte stellig dat zijn ministersploeg ooit om politieke redenen had besloten om de Kamer onjuist of onvolledig te informeren. De reconstructie van RTL spreekt dat tegen.

En niet alleen Rutte staat er slecht op: alle coalitiepartijen hebben ogenschijnlijk vuile handen, nu het erop lijkt dat hun ministers tussen de goed geïsoleerde wanden van de Trêveszaal bereid waren informatie weg te houden bij het parlement – en stevig doorvragende Kamerleden bekritiseerden. De Rutte-doctrine, de vermeende afkeer van openheid bij de premier zelf, lijkt ineens de Rutte III-doctrine, een kwaal van zijn hele kabinet.

Geheime notulen

Plaats van handeling in de reconstructie is de ministerraad, het wekelijkse kabinetsoverleg op vrijdag. Daar werd op 15 november 2019 gesproken over een verzoek uit de Tweede Kamer om inzichtelijk te maken welke ambtenaren en bewindspersonen precies betrokken waren bij de misstappen van de Toeslagenaffaire, schrijft RTL, dat zich voor de reconstructie naar eigen zeggen baseert op bronnen met toegang tot de geheime notulen van de ministerraad.

Tienduizenden onschuldige ouders waren door de Belastingdienst jarenlang als fraudeurs behandeld, zo was in het najaar van 2019 al bekend. Wie wisten daarvan, wilden de Kamerleden Pieter Omtzigt (CDA), Helma Lodders (VVD) en Renske Leijten (SP) weten, en wie was er verantwoordelijk?

Volgens RTL spraken de ministers gezamenlijk af dat ze niet alle beschikbare informatie zouden delen, om te voorkomen dat nieuwe schandalen opdoken en om de aandacht niet op individuele ambtenaren en politici te vestigen. Concept-documenten, waaronder mails, werden daarom niet met de Kamer gedeeld. Ondanks openlijk gedeelde twijfels over de rechtmatigheid van die beslissing – mocht dit wel van de Grondwet? – werd de afspraak formeel vastgelegd in de notulen, aldus RTL.

De ministers hadden weinig positiefs te melden over de Kamerleden die de affaire met hun graafwerk aan het licht brachten. Volgens RTL moest met name CDA’er Omtzigt het ontgelden, nadat D66-bewindspersonen tijdens een ministerraad in juni 2019 ergernis uitspraken over de behandeling van de eigen staatssecretaris op het dossier, Menno Snel. VVD en ook CDA sloten zich daarbij aan. „We hebben geprobeerd de heer Omtzigt te sensibiliseren, maar dat is niet gelukt”, zou minister van Financiën Wopke Hoekstra volgens de notulen over zijn partijgenoot hebben gezegd.

CDA-twist ligt nu toch op straat

De onthullingen zijn voor alle betrokkenen uiterst pijnlijk. Rutte heeft steeds volgehouden dat de Tweede Kamer alleen slecht is geïnformeerd omdat de informatiehuishouding van de ministeries niet op orde was. Daardoor raakten documenten soms zoek, was zijn verklaring. Van opzet was nooit sprake geweest, zei de premier, ook al stelde de parlementaire commissie die de Toeslagenaffaire onderzocht in haar eindrapport vast dat het kabinet wél keek naar „gewenste juridische en politieke uitkomsten”.

Maar ook andere bewindspersonen zullen vragen moeten beantwoorden. Daarbij springt Wopke Hoekstra het meest in het oog. Al eerder is beschreven, ook in NRC, hoe het team rond Rutte de gevoelige uitspraken van het CDA-smaldeel in de ministerraad over het ‘temperen’ van Omtzigt gebruikte om te voorkomen dat de notulen van alle ministerraad-vergaderingen zouden worden geopenbaard. Zo voorkwam de partij, met hulp van het CDA, dat de ‘Rutte-doctrine’ een campagnethema werd.

Nu ligt de worsteling van de CDA-bestuurders met het eigen Kamerlid alsnog op straat. En dat op een gevoelig moment. Hoekstra en Omtzigt vertegenwoordigen twee kampen binnen het CDA, die verdeeld zijn over de vraag of nog met Mark Rutte geregeerd kan worden. Omtzigt voelt daar niets voor, Hoekstra wel.

Ook de formatie zit op een kritiek punt. Woensdag voert informateur Tjeenk Willink gesprekken met de leiders van de grootste partijen. Eén van de agendapunten die hij met alle fractievoorzitters wil bespreken, zo kondigde hij al van tevoren aan: „De betekenis van een andere bestuursstijl en meer dualisme voor het vertrouwen.”

https://www.nrc.nl/nieuws/2021/04/21/nieuwe-onthullingen-over-toeslagenaffaire-tarten-broze-vertrouwen-in-den-haag-a4040772

Coronaprotest uit liefde voor de ‘Heimat’

 

Coronaprotest uit liefde voor de ‘Heimat’

Duitsland In Duitse coronademonstraties komt extreem-rechts samen met esoterische natuurliefde. Een alliantie met een verleden.

• Nynke van Verschuer

16 april 2021

Bij een ondergaande zon aan het Brandenburger Tor staat op maandagavond een groepje demonstranten met Duitse en Amerikaanse vlaggen. „Vrijheid en liefde” klinkt het vanaf het podium, een kreet die het publiek geestdriftig nadreunt. De spreker heeft het over „mensverachtende” maatregelen: „Onze ouderen liggen in hun eigen fecaliën, wij mogen hen niet aanraken, maar worden met plexiglas wanden en maskers op afstand gehouden. Deze maatregelen zijn gemaakt door mensen zonder een grein empathie.” Sinds een aantal weken zijn er in Berlijn ‘Maandagdemonstraties’, naar de demonstraties die in 1989 bij de Nikolaikirche in Leipzig begonnen uit protest tegen het DDR-regime. In 2014 kaapte de islamofobe beweging Pegida de maandagse demonstraties, inmiddels wordt op maandagen in enkele steden tegen de ‘coronadictatuur’ gedemonstreerd.

Hoe dan ook lopen op deze avond veel historische vergelijkingen en verwijzingen door elkaar. Eerder begon een spreker over het aantal slachtoffers van het geallieerde bombardement op Dresden, dat veel hoger zou zijn dan de geschiedenisboeken vertellen. Bovendien betoogt hij dat het Duitse boetekleed maar eens moet worden afgeworpen; bekende thema’s uit het neonazi-circuit.

Vaccins zouden ‘onnatuurlijk’ zijn, en een product van de ‘mondiale elite’

Complot-ideoloog Thorsten Schulte richt zich deze avond in Berlijn tot de aanwezige politie: „We zeiden ‘nie wieder’. Nooit weer kunnen jullie zeggen: ‘Es war ein Befehl!’” Even -tevoren liep Bondsdaglid Karsten Hilse van de AfD rond op de demonstratie en schudde hij Schulte uitgebreid de hand.

Organisator van de bijeenkomst is Artur Helios. In het Noordrijn-Westfalense Hamm riep Helios eerder op om iedereen die verantwoordelijk is voor de lockdown te „elimineren” en alvast de namen en adressen van de dienstdoende politieagenten (in complotjargon: ‘Merkels troepen’) te noteren. De politie in Saksen doet onderzoek naar Helios omdat hij op een podium in Dresden zijn arm zou hebben uitgestoken voor een Hitlergroet.

Protest tegen coronamaatregelen in Kassel op 20 maart.

Foto Armando Babani/AFP

Naast de Amerikaanse vlag, als teken van solidariteit met de Capitool-bestormers, en de omgekeerde Duitse vlag – een symbool van het ‘Reichsbürgertum’, dat de open, moderne samenleving afwijst – wappert er een regenboogvlag met de tekst „Love wins”.

Er zijn meer spirituele types vertegenwoordigd; een vrouw loopt met een kartonnen bord: „Wanneer mogen onze kinderen weer kind zijn?” Een man draagt een spandoek: „Vaccin = giftige chemie = genocide”. Een andere vrouw heeft met plakband op haar rugzak een papier met daarop in elkaar grijpende cirkels geplakt, een symbool dat veel te zien is op bijeenkomsten van de Duitse coronademonstranten en dat volgens het internet de „bloem van het leven” voorstelt, een „metafoor voor de verbondenheid van alle leven”.

Nationalistisch gedweep

Het is breed becommentarieerd, de op het oog merkwaardige alliantie tussen extreemrechtse en esoterische coronasceptici. Een verwijzing naar het nationaalsocialisme ligt in Duitsland altijd vlak onder de oppervlakte, maar ook de esoterische natuurbeleving heeft oude papieren. 

Na de Tweede Kamerverkiezingen in Nederland werd ervan opgekeken dat zijige yogabeoefenaars, antroposofische natuuraanbidders en bezorgde moederfiguren zich in de armen van Thierry Baudet zouden hebben gestort. 

Toch is de alliantie niet vreemd en zeker niet nieuw, al helemaal niet in Duitsland, waar nationalistisch gedweep met de eigen geboortegrond en verheerlijking van natuur en het ‘natuurlijke’ sinds eind negentiende eeuw samengaat in een afkeer van het moderne leven.

Götz Kubitschek leidt de rechtse uitgeverij Antaios en is met zijn tijdschrift Sezession en denktank ‘Institut für Staatspolitik’ een sleutelfiguur in de nieuwrechtse scene in Duitsland. De denktank is door de veiligheidsdiensten als ‘verdacht rechts-extreem’ bestempeld. In een artikel op de site van Sezession schrijft Kubitschek over de beweging van de Wandervogel, een jeugdbeweging die in 1896 werd gesticht en teruggrijpt op de Romantiek. In de steeds verder geïndustrialiseerde steden, en in het door vaste schooltijden en werkdiensten gedicteerde leven, zochten de ‘trekvogels’ het avontuur in de natuur, buiten het burgerlijke leven, waar zij met alleen het hoognodige de weekends doorbrachten.

Parallel aan de Wandervogel ontstonden in het Duitsland rond de eeuwwisseling gelijksoortige bewegingen, die, om een reclamekreet van het antroposofische badartikelenmerk Weleda te lenen, ‘mens en natuur’ moesten ‘verbinden’, en de gevoelde vervreemding door verstedelijking en industrie ongedaan moest maken. 

De ‘Freikörperkultur’ raakte in zwang, naaktlopen in de overtuiging dat zon, lucht en zeewater de mens zouden ‘helen’, en – in enkele vertakkingen van de beweging – ook ‘het ras’ zou behoeden voor ‘degeneratie’; ideologieën die later naadloos in het nationaal-socialisme konden worden opgenomen. De naakte zonaanbidders van de vroege twintigste eeuw zijn op veel doeken te zien van de schilders van beweging Die Brücke (1905-1913).

Geënt op de theosofie van Helena Blavatsky, de geestelijk moeder van de New Age-beweging met haar theorieën over samensmeltende religies en de vijf menselijke ‘wortelrassen’, stichtte de Oostenrijker Rudolf Steiner de antroposofie. 

Steiner maakte onderscheid tussen ‘gedegenereerde rassen’ en de rest, en noemde het jodendom een „fout van de wereldgeschiedenis”. 

Uit de antroposofie komt de biodynamische landbouw voort, die grotendeels in Duitsland wordt bedreven en die gewassen opkweekt onder invloed van ‘kosmische krachten’ en koehoorns met mest in de grond begraaft voor een betere oogst.

Protesttekst in Stuttgart begin april: ‘Kinderen hebben liefde en onderwijs nodig, geen tests en mondkapjes’

Foto Sascha Steinbach/EPA

In zijn artikel over de Wandervogel op het rechtse blog heeft Kubitschek het over een verlangen naar een leven buiten het „door en door georganiseerde, geplande, moderne leven”, buiten de „betekenisloosheid en de verveling”, over wat er meer is dan „productie en consumptie, organisatie en optimalisatie”.

Nu is er weinig zo georganiseerd en gereguleerd als het lockdown-bestaan. En dus vinden de esoterici die ‘heelheid’ en ‘verbinding met de natuur’ zoeken, aansluiting bij de rechts-extreme groep die de liberale democratie altijd al een bloedeloos keurslijf vond, en de coronamaatregelen aangrijpt om nog maar eens te onderstrepen dat Duitsland een dictatuur is en de regering Merkel moet worden afgezet.

Niet alleen mondkapjes en plexiglaswanden om mensen van elkaar te scheiden vindt die groep ‘onnatuurlijk’ of ‘dictatoriaal’ – ook vaccins, geproduceerd in steriele fabrieken zijn ‘onnatuurlijk’, of, voor degenen die ‘natuur’ aan de eigen geboortegrond gelijkstellen, een product van de ‘mondiale elite’, een antisemitisch geladen begrip. En zo manifesteert zich, net als in het Duitsland rond 1900, de antisemitische complottheorie in de liefde voor de ‘Heimat’, de geboortegrond. Op een Berlijnse demonstratie een dag later, een protest voor de Bondsdag tegen de uitbreiding van de coronanoodwet, draagt een man met een windjack een kartonnen bord op zijn buik met de tekst „Schluss mit globalem Putsch”, „Uit met de mondiale coup”.

Zelfhelende krachten

Volgens een onderzoek van de universiteit Basel vindt bijna tweederde van de coronademonstranten dat de ‘zelfhelende krachten’ in het lichaam genoeg zijn om het virus te overwinnen. 

Maar met het criterium ‘natuurlijk’ verwerpen zij niet alleen beschermingsmiddelen als plastic pakken, mondkapjes of vaccins. Ondanks bezorgde woorden over „ouderen in hun eigen fecaliën” is de stemming op coronademonstraties meer dat het heel normaal en ‘natuurlijk’ is om op je tachtigste te sterven. Een spreker op het podium maandagavond in Berlijn vindt het hypocriet en liefdeloos dat de -Wereldgezondheidsorganisatie zich zo om bejaarde westerlingen bekommert terwijl er in Afrika kinderen sterven van de honger. Of dat kinderen, om voor die moeder met het kartonnen bord te spreken, niet mogen spelen zoals hun leeftijd dat verordonneert, omwille van de ouden van dagen.

Op een demonstratie in Stuttgart op 3 april droeg iemand de tekst: „Liever staand sterven dan knielend leven”. ‘Staand’, in deze, is vermoedelijk een metafoor voor ‘zonder mondkapje’ en ‘met veel vrienden’. Op Sezzession schrijft een auteur „Een infectieziekte […] is geen catastrofe, maar onderdeel van het natuurlijke.” 

Voor het hard-rechtse sociaal-darwinisme, waar het recht van de sterkste geld, is inmenging in zaken als leven en dood, of in ‘natuurlijke’ rolverdelingen zoals tussen man en vrouw, een moderne hebbelijkheid die het leven – een tragedie, een strijd – beknot.

Vanaf het podium klinkt – en op de achterflap van het boek van complotdenker Thorsten Schulte prijkt – een citaat van de schrijver Kurt Tucholsky: „Het volk begrijpt het meeste verkeerd, maar voelt het meeste juist.” Aan het Brandenburger Tor klinkt applaus. Dat het publiek prat gaat op deze zin doet vermoeden: het meeste verkeerd begrijpen is geen halszaak. Zolang er maar veel wordt gevoeld: love wins.

https://www.nrc.nl/nieuws/2021/04/16/coronaprotest-uit-liefde-voor-de-heimat-a4040090