Het wangedrag van de Maccabi-fans kwam pas laat in het volle licht te staan
/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2022/12/ombudsman-square.png)
Arjen Fortuin is Ombudsman van NRC. Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek, mail dan naar ombudsman@nrc.nl.
Ik zal er geen gewoonte van maken om deze rubriek in het bed van de ombudsman te laten beginnen, maar toch. Vorige week vrijdag meldde de wekkerradio in hoog tempo dat de Israëlische regering van plan was vliegtuigen naar Nederland te sturen om Israëlische burgers in veiligheid te brengen, dat Geert Wilders het over een pogrom in Amsterdam had gehad en het aftreden van de burgemeester van Amsterdam eiste, dat de Nederlandse regering het geweld tegen Joden ten strengste veroordeelde. Maar ik moest lang luisteren voordat duidelijk was wat er precies was voorgevallen – en nu een week later weten we het nog steeds niet.
De rellen in Amsterdam waren behalve een reeks angstaanjagende geweldsuitbarstingen op straat, ook een extreem voorbeeld van de nieuwe politieke orde. De opinies (of duidingen, of manipulaties) van de politici hadden in massieve vorm hun weg gevonden in de media; de journalistiek stond voor de taak om achteraf de feiten onder de meningen vandaan te trekken. Intussen waren de uitspraken van internationale politici nieuwsfeiten op zichzelf.
Zestienjarige YouTuber
Het achterhalen van de gebeurtenissen op straat bleek een moeilijk karwei, waar ook NRC niet ongeschonden uit kwam. Met name op zondag en maandag zwol de lezerskritiek aan, naar aanleiding van een artikel over de zestienjarige YouTuber Benjamin Buit van het kanaal Bender, die donderdagnacht verslag deed van hoe supporters van Maccabi Tel Aviv, terug op het Centraal Station na de wedstrijd tegen Ajax, zich bewapenden met stokken en mensen aanvielen. Lezers zagen er een correctie in van de eerdere NRC-berichtgeving waarin de meeste aandacht uitging naar de ook door de krant als antisemitisch gekwalificeerde aanvallen op Israëlische supporters. Waarom lezen wij nu pas uitgebreid over dit wangedrag, vroegen ze zich af. En waarom moet NRC zich beroepen op het werk van een jonge YouTuber? Een lezer stuurde boos een screenshot van Google Maps mee, met wandelroutes van de NRC-redactie op het Rokin naar de Paleisstraat, waar de hooligans over de schreef zouden zijn gegaan: vijf minuten via de Dam, zes minuten via de Sint Luciënsteeg.
Terechte vragen, die ook op de redactie werden gesteld. Vaak gingen ze samen met kritiek op het Commentaar in de zaterdagkrant (Beschamende nacht van antisemitisch geweld vraagt om grondig onderzoek, 9/11) waarin het gedrag van de Maccabi-supporters slechts een bijrol vervulde.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data88311442-392f8f.jpg)
Eerst de vraag waarom NRC niet zelf op straat was onderdagnacht.
Al aan het begin van de week was gesignaleerd dat de aanwezigheid van de Maccabi-fans risico’s met zich mee bracht die verder gingen dan de gebruikelijke confrontaties tussen supportersgroepen. Besloten werd een reportage te maken over de situatie op straat rondom de wedstrijd. Verslaggever Andreas Kouwenhoven was donderdagmiddag op de Dam en registreerde de animositeit tussen de Israëlische fans en pro-Palestijnse jongeren. Hij reisde door naar de Arena, waar de Mobiele Eenheid charges uitvoerde. Toen om negen uur de wedstrijd was begonnen, schreef hij zijn verhaal, een reportage waarin veel elementen van het naderende onheil al te onderscheiden waren.
Al aan het begin van de week was gesignaleerd dat de aanwezigheid van de Maccabi-fans risico’s met zich mee bracht die verder gingen dan de gebruikelijke confrontaties tussen supportersgroepen. Besloten werd een reportage te maken over de situatie op straat rondom de wedstrijd. Verslaggever Andreas Kouwenhoven was donderdagmiddag op de Dam en registreerde de animositeit tussen de Israëlische fans en pro-Palestijnse jongeren. Hij reisde door naar de Arena, waar de Mobiele Eenheid charges uitvoerde. Toen om negen uur de wedstrijd was begonnen, schreef hij zijn verhaal, een reportage waarin veel elementen van het naderende onheil al te onderscheiden waren.
Kouwenhoven had, zegt hij nu, niet de indruk dat er na de wedstrijd nog meer te gebeuren stond. De groep was door de charges uit elkaar gevallen en hij zag demonstranten vertrekken uit het stadiongebied. Bij de Arena was het ook na de wedstrijd – een aantal NRC’ers zat in hun vrije tijd in het stadion – relatief rustig. De voetbalwedstrijd werd gezien als de afsluiting van een rumoerige dag, terwijl het slechts een onderbreking bleek te zijn. Zo is achteraf duidelijk dat NRC beter af was geweest als iemand de terugkomst van de Maccabi-fans in het centrum had gevolgd. Maar ja, na middernacht is de redactie leeg: het nieuws wordt gevolgd door een journalist met piketdienst, meestal een correspondent in een tijdzone waarin het op dat moment dag is. Donderdag doorbrak niemand de (stilzwijgende) consensus dat er geen aanleiding was voor een speciale nachtmaatregel – helaas.
Vrijdagochtend ging een grote groep redacteuren aan het werk om te reconstrueren wat er ’s nachts was gebeurd, waarbij de nadruk begrijpelijkerwijs lag op de meldingen van aanvallen op Israëliërs. Actuele ontwikkelingen werden verzameld in een liveblog. Verslaggevers trokken naar Schiphol en naar hotels om ooggetuigen te spreken te krijgen. Tegelijkertijd poogde de redactie in Amsterdam orde te scheppen in de enorme hoeveelheid beweringen en beeldmateriaal op sociale media. In de massa materiaal zaten ook oude filmpjes, beelden die helemaal niet in Amsterdam waren gemaakt en video’s waarop moeilijk te bepalen was wie wie was – ook materiaal dat een grote rol speelde in de beeldvorming. Als je niet zeker bent van de context, zeggen beelden vaak verrassend weinig.
De persconferentie
Een belangrijk houvast voor de redactie werd de persconferentie van de politie en de Amsterdamse burgemeester Halsema. Zij sprak rond het middaguur over antisemitisch geweld van jongeren op scooters die kriskras door de stad waren gereden en Maccabi-fans hadden aangevallen. Zij begreep, zei ze, dat het de herinnering aan pogroms terugbracht. Op de redactie was de consensus dat Halsema – denkelijk de functionaris met de beste informatiepositie – zulke zware woorden niet zou gebruiken als daar geen feitelijke basis voor was.
Haar woorden speelden ook een rol in de totstandkoming van het hoofdredactioneel commentaar. Hoewel er nog geen helder beeld was van wat er was voorgevallen, gaf hier de doorslag dat het vreemd zou zijn om géén commentaar te publiceren over een Nederlandse kwestie die inmiddels wereldnieuws was. Achteraf werd terecht geconcludeerd dat het beter was geweest als de tekst nadrukkelijker had aangegeven wat op het moment van schrijven nog onduidelijk was.
NRC moest de feiten onder de meningen vandaan zien te trekken.
Vrijdagmiddag schreef Hans Steketee het werk van 24 redacteuren aaneen in een tijdlijn voor de zaterdageditie. Daarin staat veel, ook het een en ander over wangedrag van Maccabi-supporters. Maar precies over die cruciale uren na middernacht bleek weinig zeker; daarvoor was de persconferentie van Halsema nog steeds de voornaamste bron. Dat er in het intro van het artikel en in de (aanvankelijke) online-kop zonder voorbehoud over antisemitisch geweld werd gesproken, was voor twee mensen reden om hun naam uit de lijst auteurs te laten schrappen.
De YouTube-beelden van Bender hadden Steketee niet bereikt. Die werden vrijdagavond opgepikt door verslaggever Jamila Meischke. Zij had zondagsdienst en uiteindelijk werd besloten dat zij er dan een uitgebreider verhaal over zou maken. Dat kwam zondagavond online, op een moment dat ook in andere media de blik werd gericht op de Israëlische fans als daders en niet louter als slachtoffer.
Intussen was op zaterdag een organisatorische zwakte gebleken. Voor een aantal deel- en vervolgonderwerpen waren wel plannen gemaakt, maar zonder harde afspraken over wie die snel zou uitvoeren. Maandag kwam een nog altijd lopende stroom nieuwe verhalen op gang.
De lessen
De lessen zijn deels van organisatorische aard (en werden ook op de redactie al getrokken): stel bij onvoorspelbare gebeurtenissen – zoals straatrellen – expliciet de vraag of alles echt voorbij is; wees alerter op signalen uit omgevingen die bij het traditioneel institutiegerichte NRC nogal eens onder de radar blijven; wees geduldig; maak lezers in onoverzichtelijke situaties duidelijk wat we nog niet weten (en soms ook wat we naar het rijk der fabelen hebben verwezen).
De ingewikkeldste les vloeit voort uit het politieke tijdperk waarin we nu leven en waarin verschillende actoren vóór de feiten uit een dominant beeld presenteren. Dat noopt niet alleen tot factchecken, maar ook tot bezinning over wat de relevante vragen zijn. In dit geval was het onderzoeken van de berichten over ernstig antisemitisch geweld een logische prioriteit.
Maar de vraag naar de daden van de Maccabi-fans bleef te lang op de achtergrond. Daarbij speelde, zo bleek op de redactie, ook de vrees mee dat het nadrukkelijker inbrengen van dat perspectief gezien kon worden gezien als het relativeren van het geweld van de jongeren op scooters. Die angst is begrijpelijk in een gepolariseerde maatschappij, maar het is ook een angst waartegen de journalistiek zich met hand en tand moet verzetten. Uiteindelijk moeten alle elementen van het verhaal worden verteld, altijd.
Arjen Fortuin
Robert Bleeker
Over de NLR gesproken :
In 1994 werd in de door de vele commerciële belangen (en meervoudig levens- en levensgeluk-bedreigende bedrijfsvoering) van Schiphol beheerste gemeente Haarlemmermeer, een burgemeester benoemd, die op datzelfde moment als nevenfunctie, het Voorzitterschap van het Stichtingsbestuur bekleedde van diezelfde NLR. De (K)NLR – tevens gelieerd aan Defensie – is een stichting, die volgens de berichtgeving van Schipholwatch, een chronische economische relatie met de waarheid onderhoudt, met name daar waar het de vele activiteiten en belangen van de NLse luchtvaartindustrie betreft.
Jan van Houweling (CDA) – want zo heette de burgemeester in kwestie, die ooit zorgvuldig een imago had opgebouwd van spraakmakende, progressief denkende en dito handelende nationaal politicus – had in zijn politiek-bestuurlijke beroepsleven voorafgaand aan zijn burgemeesterschap (ogenschijnlijk een pensioenbenoeming), echter al een waar spoor van vernieling getrokken binnen de door hem alsdan geleide nationale overheidsinstanties.
In dit verband breng ik u – om mij maar even tot één voorbeeld te beperken – de affaire Fred Spijkers in herinnering, die uitgerekend tijdens zijn beide staatssecretariaten van Defensie (die van Personeel en die van Materieel, 1981 – 1989) speelde.
In die geruchtmakende affaire stond in eerste aanleg een notoir onbetrouwbare anti-personeelsmijn (de AP23) centraal, die in de jaren tachtig – dus tijdens de politiek-bestuurlijke wacht van Van Houwelingen – gedurende twee incidenten, in totaal zeven dodelijke slachtoffers maakte onder zijn eigen Defensie personeel (friendly fire).
Bij een van die incidenten (in 1984) kwam een mijn-instructeur (Rob Ovaa) om het leven en aan de bedrijfsmaatschappelijke werker van Defensie, Spijkers werd door zijn werkgever opgedragen, om aan de weduwe van deze man te verklaren, dat de dood van haar echtgenoot geheel te wijten zou zijn aan zijn eigen professionele falen.
Spijkers weigerde om aan die leugenachtige opdracht gehoor te geven, maar lichtte daarentegen de weduwe Ovaa wel in over de verregaande (en bij Defensie dan al sinds lang bekende) onbetrouwbaarheid van die AP23 mijn.
Hij werd daarop stante pede door het ministerie van Defensie op non actief gezet, en jarenlang ernstig door zijn werkgever gemaltraiteerd. Een Defensie-psychiater stelde bij voorbeeld een vervalst medisch-diagnostisch rapport op, waarin Spijkers werd beticht van het lijden aan twee zware psychiatrische aandoeningen. Die aandoeningen zouden mede “verklaren” waarom hij zich aan de (voor zijn CV uitermate schadelijke) dienstweigering zou hebben schuldig gemaakt.
Spijkers – die een spreekverbod kreeg opgelegd – besloot als reactie daarop, om de zaak ten aanzien van dit majeure machtsmisbruik door een overheidsinstantie, naar buiten te brengen en verwierf daarmee de status van klokkenluider (de auteur Alexander Nijeboer legde zijn lange lijdensgeschiedenis vast in een boek getiteld : “Een Man tegen de Staat”).
Hoewel het zwaartepunt (of dieptepunt feitelijk) van deze casus binnen de ambtstermijnen van Van Houwelingen lag, sleepte de affaire Spijkers uiteindelijk nog voort tot ver in de jaren 2000. Dat was toen een van de opvolgers van Van Houwelingen op Defensie (i.c. Van der Knaap (CDA)), zich door de aanhoudende publiciteit gedwongen had gezien, om Spijkers uiteindelijk inzage te geven in al die documenten, die al die jaren lang zijn onschuld tot achter de komma zouden hebben kunnen bewijzen.
De voorganger van Van der Knaap op Defensie, de VVD-er van Hoof, zou Spijkers op enig moment zelfs hebben toegevoegd, dat hij zou worden getroffen door een dodelijk wapen, indien hij het zou wagen, om ooit publiekelijk uit die stukken te citeren : Spijkers heeft in dit licht verklaard, dat later daadwerkelijk door onbekende derden op hem is geschoten.
Spijkers werd daarna weliswaar (en a contre coeur, want noodgedwongen) door zijn voormalige werkgever gerehabiliteerd – en in het bezit gesteld van een schadevergoeding van anderhalf miljoen euro – maar alle relevante, voor hem ontlastende documenten (die m.m. natuurlijk zwaar belastend zijn voor Defensie) zijn hierna in een onneembare Defensie-kluis verdwenen, om pas in (minimaal) 2026 te worden geopenbaard.
De manipulatiedrift van de luchtvaartlobby lijkt met de toenmalige benoeming van Van Houwelingen ook in die tijd al geen grenzen te hebben gekend : De beleidsbeslissing over de vijfde baan was op dat moment (1994) weliswaar reeds genomen, maar – zoals wij nu weten – de uitbreidingsplannen van Schiphol voorzagen tezelfdertijd al in de aanleg van een zesde en mogelijk zelfs een zevende start- en landingsbaan op het complex.
Ten aanzien van de langjarige totale horigheid van het gemeentebestuur van Haarlemmermeer aan de perverse schipholbelangen wil ik u tot slot nog even in herinnering roepen, hoe Haarlemmermeer zich – inzake de jarenlange negatieve bejegening van de projectontwikkelaar Chipshol / Poot c.s. – een schadevergoeding van bijna een half miljard euro over zich had afgeroepen. Een mega-claim, die intussen voor een fractie van de waarde is gefactoreerd en aan Schiphol is doorverkocht, om met de regelmaat van de klok tegen datzelfde gemeentebestuur in stelling te worden gebracht.
Schipholwatch bracht ons immers zeer recentelijk nog op de hoogte van het feit, dat de door de rechtbank in 2018 bij voorraad uitvoerbaar verklaarde Televerde-claim, door de firma Schiphol van derden is overgenomen, teneinde zich een doeltreffende bestuurlijke hefboom-constructie tegen H’meer te verschaffen. Alsof openbaar bestuurlijk H’meer, beleidsmatig niet sowieso reeds sinds jaar en dag geheel was (en nog steeds is) ingekapseld door Schiphol. Schiphol voor de goede orde, zijnde een bedrijf, waarvan – als bekend – de meerderheid van de aandelen het eigendom is van het ministerie van Financiën (sic) en de gemeentes Amsterdam en Rotterdam).
Denk in dezelfde context ook nog even aan het schandaal rond de projectontwikkelaar Schiphol Real Estate, die op de avond voorafgaand aan de dag van de inwerkingtreding van het beroep door H’meer op de wet voorkeursrecht gemeenten in 1999, nog even een gouden slag dacht te hebben kunnen slaan, door de aankoop van enkele uitermate lucratieve potentiële bouwkavels rond het eigen bedrijf in Haarlemmermeer : De hardnekkige geruchten van het bestaan van een gericht informatielek door een gemeentelijke insider richting SRE zijn sindsdien helaas nooit beslissend ontkracht.
In hetzelfde verband blijft het onveranderlijk vermeldenswaard, om vast te stellen, dat diezelfde gemeente Haarlemmermeer zich stelselmatig een dubbele standaard veroorlooft, daar waar het de bejegening van wetsovertreders binnen haar gemeentegrenzen betreft : Agressieve boeren, die recentelijk hun vaak gewelddadige protest tegen de vermeende aantasting van hun financiële en economische belangen vorm geven door (op het snelwegennet binnen deze gemeente) massaal de wegenverkeerswet te overtreden, worden door het traditioneel agrarisch georiënteerde gemeentebestuur van H’meer goeddeels ongemoeid gelaten.
Dit, terwijl XR en GP activisten, die uit protest tegen de vernietiging van ons aller habitat (niet in de laatste plaats door Schiphol en aan Schiphol gerelateerde bedrijven) volstrekt geweldloos, enige tijd Schiphol Plaza aldaar bezetten – in opdracht van de burgemeester van Haarlemmermeer – door de marechaussee werden aangehouden en aan hun haren naar buiten werden gesleept (waarna de rechter gelukkig wel weer negatief beschikte op een aantal verregaande ordemaatregelen van H’meer tegen de actievoerders).
Dan laat ik – sprekend over verregaand bestuurlijk exceptionalisme door de NLse overheid ten aanzien van een select aantal sterk verontreinigende NLse ondernemingen – het volstrekt hypocriete, totale gebrek aan handhavingsbereidheid van het H’meerse gemeentebestuur ten aanzien van de vele zware meervoudige milieumisdrijven (inzake FPAS etc.) van Schiphol (en haar belangrijkste client, de KLM) jegens de inwoners van Haarlemmermeer en ver daarbuiten, gemakshalve nog maar even buiten beschouwing.
Teneinde de cirkel helemaal rond te maken wil ik toch nog even aan de omstandigheid memoreren van de weinig rechtstatelijke activiteiten van een speciale afdeling van het NLse ministerie van Defensie (LIMC), van wie NRC (eind 2021 reeds) bekend maakte, dat men (net als de NCTV overigens) op de Defensie-burelen illegaal, tal van personalia van corona- en andere burger-activisten bleek te verzamelen.
Het lijkt mij – mede het hierboven genoemde in aanmerking genomen – trouwens alleszins plausibel dat inmiddels eveneens een LIMC-dossier (en / of een NCTV / AIVD dossier) is aangelegd over mensen die het wagen, om hun beklag doen over het notoir anti-milieu activistische Schiphol (op Schipholwatch bij voorbeeld).!
Die stelling is mede daarom aannemelijk, omdat de NLR - naast een burgerluchtvaart-component - eveneens een aanzienlijke Defensie-component kent.
Roland