© Sophia Twigt
Gelekte documenten bewijzen tot nu toe onbekende connecties tussen Rusland en de PVV
Het Kremlin probeert al sinds 2013 banden te ontwikkelen met de PVV. En met succes. De partij figureert prominent in Russische beïnvloedingscampagnes, blijkt uit gelekte documenten. Die maken ook duidelijk dat Geert Wilders probeert om connecties met Rusland uit het zicht te houden.
Wat is het nieuws?
- Ook PVV’ers namen deel aan Russische propaganda-evenementen. Zo was de Europarlementariër André Elissen op kosten van Rusland als ‘verkiezingswaarnemer’ in Moskou.
- Zelf bezocht Geert Wilders de Russische hoofdstad in 2018. Dat was, zei hij toen, om na de annexatie van de Krim, en na de uit de lucht geschoten MH17, de ‘dialoog open te houden’. Zijn komst naar Moskou was, net als de reis van Elissen, georganiseerd door het extreemrechtse Doema-lid Leonid Slutsky.
Waarom is dit belangrijk?
- Leonid Slutsky is een centrale figuur in het streven van het Kremlin om westerse politici voor zijn karretje te spannen. De bedoeling is dat ze zich in eigen land verzetten tegen sancties, en tegen het idee van een soeverein Oekraïne.
- Wilders laat zich naderhand niet publiekelijk uit over zijn bezoek aan Moskou. Maar de partij doet moeite om de politieke banden weg te moffelen. Een e-mail uit 2016 laat zien dat Wilders voorafgaand aan een bijeenkomst van Europese zusterpartijen expliciet heeft geëist dat het gewone publiek de aanwezige Russische gasten niet te zien zou krijgen.
Hoe is dit onderzocht?
- In opdracht van Follow the Money onderzocht The Investigative Desk de banden tussen Moskou en de PVV, en interviewde het betrokkenen, politici en experts.
- The Investigative Desk maakte hierbij gebruik van informatie van het Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) en het Dossier Center. Dit is een door de ex-oligarch Michail Chodorkovski opgericht centrum dat onderzoek doet naar criminele activiteiten van het Kremlin en Russische inmenging in andere landen.
- Op basis van dezelfde informatie verschenen eerder artikelen bij de onderzoeksjournalistieke platformen Delfi Estonia (Estland), IrpiMedia (Italië), het Russische iStories (nu gevestigd in Letland) en Profil (Oostenrijk).
Het is al laat op de dag van 8 september 2017 als het vliegtuig van PVV’er André Elissen in Moskou arriveert. De Europarlementariër is er voor een bliksembezoek. Hij treedt dat weekend op als internationaal waarnemer van lokale verkiezingen in Rusland.
Plichtsbewust stelde Elissen vooraf in een regeringsgezinde Russische krant dat hij en de andere waarnemers de taak hebben ‘alles met onze eigen ogen te zien, een objectieve beoordeling te geven en onze collega's in Europa de waarheid te vertellen’.
Vijf jaar nadien blijkt achter dit verhaal een ander verhaal schuil te gaan.
De inmiddels ex-Europarlementariër reisde namelijk niet met een internationaal erkende waarnemingsmissie naar Moskou. Zijn komst is georganiseerd en betaald door de Russian Peace Foundation, een organisatie van de rechts-populistische parlementariër Leonid Slutsky, die een centrale rol speelt in het verspreiden van pro-Poetin-propaganda.
‘Het traject dat de PVV doorliep, is een schoolvoorbeeld van de Russische strategie om westerse politici te beïnvloeden’
Dat Slutsky Elissens trip op touw zette, blijkt uit e-mails, uitnodigingen en agenda’s van een oud-medewerker van het Russische parlement.
Die gelekte documenten – online gezet door Oekraïense hackers – laten zien dat Slutsky en de Russian Peace Foundation onderdeel zijn van een netwerk dat al zeker tien jaar westerse politici beïnvloedt, omkoopt en met betaalde reisjes naar Rusland haalt.
Ze tonen ook aan dat de PVV vaker direct contact had met Rusland dan tot nu toe bekend was. En het traject dat de partij van Geert Wilders hierbij doorliep, is een schoolvoorbeeld van de Russische strategie om westerse politici te beïnvloeden, zegt Jakub Kalensky, onderzoeker aan een expertisecentrum in hybride veiligheidsdreigingen in Helsinki.
‘Je nodigt ze uit op verkiezingswaarnemingsmissies, op evenementen over traditionele waarden, anti-Brussel, anti-EU of anti-Navo. Dan zul je waarschijnlijk proberen ze wat podiumtijd te geven, want sommigen zullen zich gevleid voelen. En je zult proberen ze mee te krijgen op reisjes naar Moskou.’
Keukentafel
Elissen voelde zich lange tijd prima over zijn waarnemingsmissie. ‘Een eitje, en tegelijkertijd een mooi uitstapje. Ik was nog nooit in Moskou geweest.’
Hij was er – dacht hij – op uitnodiging van een 'gewone' Russische maatschappelijke organisatie, die ook zijn reiskosten en verblijf betaalde.
Maar als hij aan zijn keukentafel in Den Haag ziet wat de Oekraïense hackers aan informatie buitmaakten, dringt tot hem door dat hij en andere waarnemers pionnen waren in een schaakspel van het Kremlin. Hij kan zijn woede maar moeilijk bedwingen: ‘Ik schrik me de pleuris, Tuurlijk, iedereen probeert zijn invloed uit te oefenen – overal, maar dit is pure omkoping.’
Dat juist hij gevallen is voor een propagandacampagne raakt hem zichtbaar diep.
‘Goed moreel kompas’
Elissen werkte meer dan dertig jaar voor de politie, onder meer als commissaris in Nederland, op de Nederlandse Antillen en als projectdirecteur voor de Europese Commissie. Zijn specialiteit: de aanpak van georganiseerde misdaad en drugscriminaliteit. ‘Ik ben een principieel mens en heb een goed moreel kompas. Als ik dit geweten had, was ik ook niet gegaan.’
De uitnodiging voor zijn reis naar Moskou blijkt te zijn opgesteld met hulp van Sargis Mirzakhanian. Deze voormalig parlementair medewerker was ook verantwoordelijk voor het ‘Internationaal Agentschap voor Actueel Beleid’, onthulden diverse media in samenwerking met het OCCRP.
Protesten en desinformatie in het Westen coördineerde het agentschap in overleg met het Kremlin
Dit agentschap beoogde een netwerk tot stand te brengen van westerse politici en opiniemakers die pro-Russische standpunten zouden verkondigen.
Het had er de afgelopen tien jaar tienduizenden euro voor over om parlementariërs in onder meer Oostenrijk en Italië voor Rusland gunstige wetsvoorstellen te laten indienen, blijkt uit e-mails waarover The Investigative Desk beschikt.
Het agentschap inviteerde ook honderden Europese politici om dienst te doen als verkiezingswaarnemer, of om tegen betaling een toespraak te houden op de Krim. Volgens een gelekte prijslijst organiseerde het ook betaalde demonstraties voor Rusland in onder meer Parijs, Warschau, Berlijn, Sofia en Belgrado.
Die protesten, en andere desinformatiecampagnes, coördineerde het agentschap in overleg met de top van het Kremlin. Dit blijkt uit honderden e-mails die Sargis Mirzakhanian stuurde naar een medewerker van een tot voor kort belangrijke adviseur van president Poetin. (De medewerker in kwestie is inmiddels minister van Buitenlandse Zaken in Abchazië.)
PVV’er Elissen werd overgehaald om naar Moskou te gaan door een Belg, Frank Creyelman.
Creyelman is politicus voor de rechts-conservatieve partij Vlaams Belang en een trouwe bondgenoot van het Vlaams-nationalistische kopstuk Filip Dewinter, die net als Creyelman veelvuldig wordt opgevoerd in Russische media.
Over de invasie van Oekraïne zei Creyelman bijvoorbeeld dat die door het Westen is uitgelokt. En net als Dewinter zegt hij te dromen van een groot Europa, van ‘Lissabon tot Vladivostok’.
Creyelman claimde zelfs op Sputnik TV de drijvende kracht te zijn achter de ruk naar rechts – richting het Kremlin – van conservatieve partijen in Europa.
Maar daarvan was Elissen allemaal niet op de hoogte, zegt hij.
Nepwaarnemers
Het Kremlin is áltijd betrokken bij de organisatie van niet-officiële internationale waarnemingsmissies, zegt onderzoeker Jakub Kalensky. ‘Het is niet toegestaan om samen te werken met potentiële buitenlandse assets, agenten of nuttige idioten, en die te cultiveren zonder op z’n minst de zegen van Poetin.’
Dat is ook de observatie van de slavist en geschiedkundige Stefanie Schiffer van het Europese platform van officiële verkiezingswaarnemers.
Ze legt uit dat Leonid Slutsky al jarenlang de spil is in het op touw zetten van Kremlin-gezinde missies. Voor de presidentsverkiezingen van 2018 werden 482 nepwaarnemers uitgenodigd, zegt ze, bijna net zoveel als de officiële observatiemissie van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). ‘Rusland betaalde en regelde alles voor ze.’
Om belangenverstrengeling tegen te gaan, verbiedt de OVSE financiering van reis- en verblijfskosten van verkiezingswaarnemers door het gastland.
Dat Rusland zorgt voor ‘eigen’ buitenlandse waarnemers is volgens meerdere experts met de bedoeling om de officiële missies te ondermijnen. Maar ze dienen ook om in andere landen de basis te leggen voor een pro-Russisch netwerk dat zich verzet tegen sancties, tegen wapensteun en tegen het idee van een soeverein Oekraïne.
Want dat is waar Rusland op uit is, stelt Schiffer. ‘De slag om Oekraïne is nog niet beslist, het is een open gevecht. En als Europa stopt met sancties of de levering van wapens, of Trump komt terug, dan kan dat het gevecht beïnvloeden. Daarom investeert Rusland in het uitnodigen van politici.’
Nieuw rechts blok
De PVV komt in 2013 op de radar van het Kremlin.
Geert Wilders legt dan in de aanloop naar de Europese verkiezingen de basis voor een nieuwe, rechtse, Europese beweging.
Lega Nord in Italië, de FPÖ in Oostenrijk, Vlaams Belang in België, Front National in Frankrijk, de PVV (en later ook Alternative für Deutschland) willen in 2014 één blok vormen: Europe of Nations and Freedom (ENF).
Dit moest een duidelijk signaal geven aan de kiezer. ‘Het was om te laten zien: wij zijn niet gek of extreem, in elk EU-land heb je een grote partij die hetzelfde denkt en zegt als wij,’ stelt een bron in kringen rond de PVV.
Tussen 2013 en 2018 zijn de leden van het nieuwe rechtse blok veelvuldig te gast in Rusland.
Een van de eersten is Marine Le Pen van Front National. Zij praat in 2013 in Moskou met onder anderen Sergei Naryshkin, een vertrouweling van Poetin, destijds de voorzitter van de Doema en inmiddels de directeur van de SVR, de buitenlandse veiligheidsdienst. Le Pens Front National krijgt in 2014 een miljoenenlening uit Rusland.
Politici van Vlaams Belang (onder anderen Dewinter en Creyelman), Front National, Lega, de FPÖ en de AFD (Frauke Petry) bezoeken geregeld Rusland, of de door Rusland bezette gebieden in Oekraïne, voor politiek overleg of om te fungeren als ‘verkiezingswaarnemer’.
Annexatie van de Krim
Nadat Rusland in 2014 de Krim in Oekraïne inlijft, geeft de PVV de Europese Unie de schuld van de crisis.
Over de Maidan Revolutie in Kyiv zegt Wilders in de Tweede Kamer dat de protesten ook het werk zijn van ‘nationaalsocialisten, Jodenhaters en andere antidemocraten’. Termen die je veel hoort in rechtse kringen, zegt Jakub Kalensky. ‘Maar puur Russische propaganda.’
Ook na 2014 stemmen Europarlementariërs van de PVV tegen moties die Rusland bekritiseren of veroordelen. ‘Dat is omdat wij vinden dat de EU of het Europees Parlement zich niet met buitenlandbeleid en mensenrechtenkwesties moeten bemoeien. Dat zijn nationale aangelegenheden,’ verklaart de anonieme PVV-bron.
Een onderzoek van de Russische Kremlin-kritische krant Novaja Gazeta Europe liet onlangs zien dat de inmiddels naar het Forum voor Democratie overgestapte PVV-Europarlementariër Marcel de Graaff tussen 2019 en 2023 van alle Europarlementariërs het vaakst tegen Rusland-kritische moties stemde.
Marcel de Graaff weigerde een interview voor dit artikel.
PVV-buitenlandwoordvoerder Raymond de Roon liet zich in april 2013 nog uiterst negatief uit over de mensenrechten in Rusland, de Magnitsky-zaak, en de viering van het Nederland-Ruslandjaar ter ere van 400 jaar betrekkingen. Maar in november 2019 stemde de PVV in de Tweede Kamer tegen een motie voor een zogeheten Magnitsky-wet om mensenrechtenschenders te weren uit de EU en hun tegoeden te bevriezen.
Ook Raymond de Roon ging niet in op interviewverzoeken voor dit verhaal.
Toch gaan de pogingen om de PVV te strikken in het netwerk van het Kremlin niet van een leien dakje.
Eind 2013 heeft Wilders op een bijeenkomst in Turijn een ontmoeting met de Russische prominent Alexei Komov en het Doema-lid Viktor Zubarev. Maar desgevraagd stelt Komov dat Wilders toen geen interesse had in verder contact.
Zubarev zei in Russische media met de PVV afspraken te hebben gemaakt over samenwerking, maar daar is later niets van gebleken en Zubarev is er ook nooit meer op teruggekomen. Hij weigert ook nu op de kwestie in te gaan.
De PVV wordt in 2014 wel uitgenodigd voor het Russische referendum op de Krim, maar daar gaan Wilders en zijn collega’s niet op in. De bron in PVV-kring zegt daarover: ‘De PVV heeft vanuit de EU-delegatie nooit actief op Rusland als thema ingezet, Front National wel.’
Wilders doet er alles aan om niet publiekelijk geassocieerd te worden met Rusland, blijkt uit een gelekte e-mail uit 2016. Die toont ook aan dat hij zich terdege bewust is van de Russische connecties van zijn Europese collega's.
Voorafgaand aan een feestelijke bijeenkomst in Milaan – waar onder anderen Alexander Doegin en de oligarch Konstatin Malofeev een ontmoeting hebben met Marine Le Pen en Matteo Salvini – eiste Wilders dat het publiek geen Russen te zien krijgt.
Maar de Russische propagandamachine laat hem nog niet los.
Zo staat Geert Wilders in 2017 op een genodigdenlijst voor het Yalta Economic Forum dat in 2018 op de Krim wordt georganiseerd. Deze door het Kremlin georkestreerde bijeenkomst moet investeringen aantrekken voor het geannexeerde schiereiland, maar dient voornamelijk als propaganda-evenement. Ook Elissen is destijds uitgenodigd, maar hij zegt niet te zijn gegaan.
Elissen ontkent ook dat hij in januari 2018 aanwezig was bij een congres in het Europees Parlement ter voorbereiding op het Yalta Economic Forum. Volgens Russische media bezocht hij dit congres wel, en lieten hij en andere Europese politici hiermee zien dat Brussel opwarmt voor het idee dat de Krim voor altijd Russisch is.
‘Dialoog openhouden’
Wilders is niet op het forum op de Krim. Maar hij brengt in 2018 wel een bezoek aan Moskou. Op uitnodiging van Leonid Slutsky, zegt Wilders, nadat hijzelf contact had gezocht met de Russische ambassadeur in Nederland.
De betrekkingen zijn verbitterd nadat in 2014 vlucht MH17 uit de lucht is geschoten. In de loop van 2018 stellen Nederland en Australië Rusland daarvoor verantwoordelijk, en wordt de Nederlandse ambassadeur Renée Jones-Bos drie keer op het matje geroepen door de autoriteiten in Moskou.
Maar Wilders wil ‘de dialoog openhouden’ en een einde maken aan ‘de in Nederland heersende Russofobie’ – ook al stoot hij de nabestaanden van de MH17-tragedie hiermee voor het hoofd en maakt D66 hem uit voor ‘Poetins nuttige naïeveling’.
Terugblikkend zegt Jakub Kalensky dat Wilders’ redenering over Russofobie ook toen al ‘absurd’ was: ‘Papegaaien van Russische propaganda.’
Uit e-mails die The Investigative Desk in handen kreeg na een beroep op de Woo, blijkt overigens dat het ministerie van Buitenlandse Zaken er rekening mee heeft gehouden dat Wilders, eenmaal in Moskou, ook een uitstapje zou maken naar de Krim: ‘Wellicht goed om ook alvast even het theoretische scenario door te denken dat hij wel naar bezet gebied gaat.’
Gesprekken in Moskou
Wilders is uiteindelijk in Moskou van 24 februari tot 3 maart, een week waarin hij toerisme met politiek mixt. Zo bezoekt hij de Tretjakov-galerij met belangrijke Russische kunst, en heeft hij in de Doema een ontmoeting met Leonid Slutsky en Anatoli Karpov, de oud-schaakkampioen, bij wie hij aandringt op medewerking aan het onderzoek naar het neerhalen van de MH17.
‘Geert heeft zich dan toch een keertje laten verleiden, maar hem kennende is hij zeker de fout niet in gegaan’
Hij praat ook met Alexander Grushko, de onderminister van Buitenlandse Zaken. Uit de Russische persverklaring achteraf, blijkt dat ze het onder meer hebben over Oekraïne, de EU en de NAVO – de MH17 wordt niet genoemd.
De lokale media concluderen dat het Kremlin Wilders serieus neemt. Maar hijzelf laat zich nadien nooit meer publiekelijk uit over zijn gesprekken met Russische politici. Ook aan dit artikel wilde hij niet meewerken.
Op 3 maart vliegt Wilders weer terug naar Nederland, een dag voordat de dubbelspion Sergei Skripal in het Britse Salisbury zal worden vergiftigd met Novichok.
Achteraf zegt André Elissen: ‘Hij heeft zich dan toch een keertje laten verleiden. Maar Geert kennende is hij zeker de fout niet ingegaan. Als hij ook maar een vermoeden zou hebben dat er iets niet zou kloppen, dan weet ik zeker dat hij niet gegaan was.’
‘Comfort bieden’
Vijf jaar na Wilders’ reis blijkt uit een analyse van stemgedrag en PVV-moties dat de standpunten over Rusland hetzelfde zijn gebleven.
Hoewel de partij de inval in Oekraïne in 2022 veroordeelt, houdt ze vast aan haar verzet tegen sancties voor Moskou en tegen wapenleveranties aan Kyiv.
Rusland moet ‘comfort’ worden geboden en Oekraïne mag nooit bij de NAVO, stellen buitenlandwoordvoerder Raymond de Roon en Wilders in een gezamenlijke motie die direct wordt opgepikt door de Russische media.
De PVV stemde begin vorig jaar, net na de invasie, als enige partij tegen een onderzoek naar financiering van politieke partijen vanuit het buitenland.
The Investigative Desk is een collectief van gespecialiseerde onderzoeksjournalisten. Het financiert zijn werk met donaties, subsidies, beurzen en honoraria. Zijn geldgevers hebben geen rol of inhoudelijke zeggenschap in zijn onderzoeken en publicaties. Deze productie is mede tot stand gekomen met ondersteuning van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en Stichting Democratie en Media.
Gerelateerde artikelen
