De antroposofie en corona
Ahriman is opgestaan
De antroposofische beweging is kritisch ten aanzien van de coronamaatregelen en vaccinaties. En verdeeld. Sommigen dwalen af naar extreem-rechts of naar dwaze theorieën. Anderen maken zich hier zorgen over.
‘Je mag hier zelf kiezen of je een mondkapje draagt’, zegt Alexandra. Bij binnenkomst staat ze op van achter de toonbank, in een warm oranje vest en een coltrui in dezelfde kleuren, met onbedekt gezicht. Drie klanten schuifelen langs de met boeken bezaaide tafels en volle wandkasten. Hier geen mandjes of looproutes.
Toen winkelen alleen op afspraak mocht, kon je hier gewoon binnenlopen. Alexandra hield de zaak ook niet dicht toen dat verplicht was. Ze verzet zich stilletjes, zegt ze. Ze wil het niet aan de grote klok hangen, daarom wil ze liever niet met haar achternaam of de naam van haar winkel in de publiciteit. Voor je het weet, komt er een boa langs. ‘Ik ben gewoon koppig. En ik vind het belachelijk dat drankzaken wel open mogen terwijl hier geestelijk voedsel wordt verkocht.’
Dat geestelijk voedsel bestaat uit nieuwe en tweedehands boeken van verschillende, vooral antroposofische uitgeverijen. De antroposofie is het gedachtegoed van de Oostenrijkse esotericus Rudolf Steiner (1861-1925) waaruit onder meer vrijescholen, biologisch-dynamische landbouw en een eigen stroming binnen de geneeskunde voortkomen. Ziekte is volgens antroposofen niet alleen maar slecht en ze stellen zich kritisch op tegenover vaccinaties.
De stroming worstelt met het vinden van een houding ten opzichte van de coronacrisis en de ingrijpende overheidsmaatregelen. Antroposofen zijn verdeeld over het onderwerp en in antroposofische tijdschriften, zoals Motief, wordt driftig gediscussieerd. Sommigen schrijven dat ze zich zorgen maken over antroposofen die zich vanuit hun argwaan aansluiten bij rechts-radicale bewegingen. Anderen komen juist met complottheorieën, losjes gebouwd op het gedachtegoed van Steiner. ‘Achter de geldmachine van de farmaceutische industrie loert een ons welbekend gezicht.’
Alexandra verkoopt niet alleen boeken, maar ook gelamineerde kaartjes met daarop een ‘vrijstelling’ van de mondkapjesplicht, met de wetsartikelen waarin uitzonderingen op de coronawet staan beschreven. Wie chronisch ziek is of ontregeld kan raken, hoeft er geen op. Ze draagt het kaartje zelf zichtbaar als ze ergens naartoe gaat. Chronisch ziek is ze niet, maar ze voelt echt dat het haar ontregelt. ‘Ik word licht in mijn hoofd, ik word er echt niet goed van.’
Ze weet heus wel dat je van corona behoorlijk ziek kunt worden, dat je eraan dood kunt gaan. Ze gelooft dat het een echt virus is, ontstaan door onze ‘respectloze’ omgang met de aarde. Maar waar ze het niet mee eens is, is de manier waarop de Nederlandse overheid ermee omgaat. Mogen mensen ook een keer doodgaan? vraagt ze zich af. De menselijkheid staat door de huidige maatregelen onder druk. Haar vader is het afgelopen jaar bijvoorbeeld hard achteruit gegaan, mede omdat hij vereenzaamde, denkt ze. Ze wil het virus niet bagatelliseren, maar ze wil wel de regie houden. Wat er nu aan de hand is, is een ‘totale vrijheidsberoving’ door een ‘bijna totalitair regime’, vindt ze. ‘En dat gaat te ver. Elke keer gaat het een stapje verder. Ook hoe velen daarin gewoon meegaan. Het heeft veel weg van een gedragsexperiment.’
Gewone media zijn volgens Alexandra niet kritisch genoeg over de lijn van de overheid en het RIVM. Daardoor zijn ze een spreekbuis van de overheid geworden. Artsengroepen met afwijkende, genuanceerde meningen worden volgens haar terzijde geschoven onder de noemer van complottheorieën. En dus haalt ze haar aanvullende informatie van het internet. Websites, Facebook-groepen, maillijsten. Soms ziet ze in die groepen ook echte complottheorieën voorbijkomen, zegt ze. ‘Dat Trump de wereld komt redden, of Poetin. Dan gaat het voor mij echt te ver.’
Corona betekent letterlijk kroon, weet Alexandra. ‘En als je je kroon opzet, dan heeft dat ook iets te maken met jouw ik-kracht, en je verbinding, een kroon maakt verbinding met de geestelijke wereld.’ Voor haar is de kroon eigenlijk een heel bijzonder symbool. Ze wil een oproep doen: ‘Mensen, doe allemaal je eigen kroon op.’
De Antroposofische Vereniging in Nederland heeft volgens de website zo’n vierduizend leden en door het land verdeeld ongeveer vijftig ledengroepen. Er zijn honderdtwintig vrijescholen – basis- en middelbare scholen – waarop natuurlijk niet alleen klassiek antroposofisch opgevoede kinderen zitten. Scholen en medische centra concentreren zich in steden en dorpen als Amsterdam, Den Haag, Zutphen, Zeist en Bergen.
De geschriften en voordrachten van Rudolf Steiner gelden als de grondslag voor de stroming. Belangrijke thema’s zijn de persoonlijke ontwikkeling van het lichaam, de ziel en de geest, de menselijke kern en de persoonlijke vrijheid. Ook de meest toegepaste verwezenlijking van Steiners aanwijzingen, de vrijeschool, bestaat op grondslag van dat laatste principe: de geest moet zich kunnen ontwikkelen, vrij van overheidsdwang.
Steiner is een antikapitalist. Hij waarschuwt dat de ‘egoïstische drang naar bezit en rijkdom’ een gewoonte kan worden die tot het lichaam kan doordringen en zo bij mensen een aanleg voor ziekten kan genereren. Dat schrijft Peter Selg, Duits psychiater en directeur van het Ita Wegman Insituut voor antoposofisch onderzoek, in een recent gepubliceerd overzicht van Steiners standpunten met betrekking tot infectieziekten. Steiner maakt in zijn aanwijzingen geen bezwaar tegen maatregelen in tijden van nood, schrijft Selg. Ook niet tegen vaccinaties. Wel waarschuwt Steiner voor ‘elk radicalisme in dat opzicht’.
Zo vrij van dwang als het onderwijs wil Steiner ook de geneeskunde zien. Geneeskunde zou idealiter tot het volk behoren, en niet moeten worden ‘gemonopoliseerd’ door dominante wetenschappelijke gedachten, collectieven, economieën of door regeringen. Dat betekent niet dat ieder mens zijn eigen arts moet zijn. Maar een arts zou de mensen moeten uitleggen hoe ze gezond kunnen leven op een onafhankelijke manier. En dat advies zouden de mensen zelf kritisch moeten toetsen.
Die kritische houding kan doorslaan, merkte filosoof, schrijver en aanhanger van de antroposofie Désanne van Brederode. Op sociale media zag ze tijdens protesten in Duitsland tegen de coronamaatregelen antroposofen schouder aan schouder met rechts-radicale en nationalistische groeperingen staan. Ze schreef er in februari een essay over in Trouw. ‘De enige passende reactie op dit schokkende samengaan leek mij: je er op persoonlijke titel van distantiëren. Desnoods met een hashtag #nietmijnantroposofie, of korter nog: #nietinmijnnaam.’
Van Brederode was verbijsterd over de manier waarop het wantrouwen van antroposofen tegen de overheidsmaatregelen uitgroeide tot stemmingmakerij, zegt ze tijdens een telefoongesprek. Ze voerde discussies met antroposofische vrienden, maar ontving ook brandbrieven waarin een ‘groot masterplan’ werd beschreven, gebaseerd op eigen onderzoek op het internet, waarin Nederland werd beschreven als dictatuur.
Ze zag ook filmpjes op YouTube van ‘arts, filosoof en schrijver’ Mieke Mosmuller, die voortbouwt op het werk van Steiner maar zich afsplitste van de Antroposofische Vereniging. De filmpjes zijn meestal meer dan tienduizend keer bekeken, één, getiteld COVID-19: De leugen regeert, zelfs meer dan tachtigduizend keer. Mosmuller ageert tegen maatregelen als de avondklok. Volgens Van Brederode wordt de antroposofie in de filmpjes impliciet gekoppeld aan het gedachtegoed van Forum voor Democratie. ‘De plandemie agenda (sic) wordt uitgerold’, staat in een commentaar onder de video.
Het zou kunnen komen door een ‘te gulzige’ lezing van Steiner, denkt Van Brederode. Steiner heeft gewaarschuwd voor allerlei machinaties achter de dingen die je ziet, en dat doet hij met grote kosmische beelden, zoals Ahriman, de god van het kwaad in het zoroastrisme. Dat soort handreikingen om de wereld mee te bezien moet je niet te letterlijk nemen, zegt Van Brederode. ‘Als je denkt dat je het totaalpakket moet omarmen en het met alles eens moet zijn, kan antroposofie een verklaringsmodel lijken voor alles. Sommige mensen hebben enorme behoefte aan zo’n groot verhaal waar alle rommel een eigen laatje krijgt.’
In een ingezonden brief in Motief wordt expliciet verwezen naar een artikel op de website ‘apokalypsnu.nl’ getiteld ‘Corona, de strategie van de antichrist en de antroposofie’. Daarin wordt gesproken van een ‘staat van beleg’ waaraan de auteur vanuit de antroposofie een woord wil wijden. Zoals bij veel complottheorieën moet multimiljardair Bill Gates het ontgelden. ‘Bekend mag worden verondersteld dat Ahriman publiekelijk zal optreden in de vermomming van een weldoener. Ik moet zeggen dat Bill Gates (met zijn genocideplannen) al vrij goed model staat.’
Op dezelfde pagina in Motief schrijft iemand dat het artikel van Van Brederode hem ‘uit het hart gegrepen’ is. Hij vindt ook mensen in zijn kringen die uit argwaan met complottheorieën komen. ‘Nu mag ieder daarover vrij denken wat hij of zij vindt. De ruimte daarvoor moet er zijn binnen de antroposofie.’ Het is het zich aansluiten bij rechts-radicale bewegingen waar de briefschrijver een harde grens trekt. ‘Laten we elk misverstand hierover de wereld uit helpen. Nu niet en nooit meer racisme vanuit hedendaags antroposofisch standpunt.’
Zeker in deze onzekere tijd is het voor sommige mensen moeilijk te aanvaarden dat je niet meteen kunt begrijpen wat het allemaal betekent voor de wereld, hoe de maatschappij eruit gaat zien, zegt Van Brederode. ‘Om die onzekerheid buiten de deur te houden ga je Steiner na, en dan ga je overal lijntjes tussen trekken. Dan kun je lukraak plukken uit Steiner en zeggen: zie je, waar Bill Gates wordt genoemd, daar zou Steiner Ahriman zeggen.’
Dan zijn er de sceptici over de maatregelen, die zeggen: al die angst voor corona is nergens goed voor. Maar de meeste angst zaaien juist de complottheoretici, vindt Van Brederode. Ze probeert begrip te tonen. ‘Dat ik ten eerste denk: god, je zou maar zo bang zijn dat je je toevlucht moet nemen tot zulke theorieën.’
De autonomie, de vrijheidszin, het kritische denken – dat slaat nu door. En het ergste, zegt Van Brederode, is dat mensen juist daardoor meegezogen worden in de internetwereld en van hun eigen denken worden beroofd. ‘Verbazingwekkend dat niemand van die complottheoretici zegt: “Die digitale wereld begint wel veel macht over mij te krijgen.” Het is zo’n benepen vrijheidsbegrip en ook nog vol tegenstrijdigheden.’
Ze wil de antroposofie niet terzijde schuiven, juist ook omdat ze in deze crisis heeft gezien hoe in antroposofische kringen wezenlijke discussies worden gevoerd. Juist omdat de antroposofie een holistische stroming is waarin wetenschap niet per definitie verdacht is, maar moet worden aangevuld. Haar kritische vrienden zijn haar nog even dierbaar. ‘Maar dit maakt me gewoon heel… Ik kan wel janken.’
Bij speelgoedwinkel Rozemarijn in Zeist, om de hoek van de vrije basisschool, komt een hechte klantenkring met een verscheidenheid aan opvattingen. Mensen die van de vrijeschool houden en gewoon van mooie spullen, vat een van de eigenaren, Esther Koerts, het samen. Met haar twee zussen runt ze twaalf jaar de winkel, die handelt in typisch antroposofisch speelgoed zoals houten treinen en stoffen poppen. Dat doen ze vanuit hun eigen antroposofische achtergrond. Het ruikt er naar wol, houtolie en bijenwas.
In haar klandizie ziet Koerts het verschil met de mensen ‘die niet vaccineren, heel fanatiek zijn tegen de maatregelen vanuit de overheid, “omdat het virus ons iets anders zegt dan hoe wij ermee omgaan”’. Met het virus komen de dingen op scherp te staan, merkt ze. ‘Ik denk: ja, ik geloof ook wel dat het virus ons iets zegt. Maar daarover kun je ook nadenken met een mondkapje op. Dat is het verschil.’
Vanaf het begin zeiden ze in de winkel: we houden ons aan de overheidsregels. Daar kwam dan soms discussie over, vanuit verrassende hoeken. Zo wilden sommige klanten de winkelmandjes niet pakken, omdat die niet van natuurlijk materiaal zijn gemaakt maar van plastic. Er waren andersom ook vooroordelen. ‘Mensen die zeiden: ik durf eigenlijk niet in een spirituele winkel te komen, maar ik wil wel een lapje vilt.’
Voornamelijk de oudere antroposofen, de ‘echte sofen’, konden nog weleens kritisch zijn. Mensen van de oude stempel, die Steiner nog op de letter volgen. ‘Daar kan ik soms moeilijk mee omgaan’, zegt Koerts. Ze houdt van haar klanten en wil iedereen respecteren. ‘Maar als ze vragen of het draadje waarmee de manteltjes zijn gemaakt, wel bestaat uit biodynamisch gekweekt katoen uit Nederland… We doen aan alle kanten ons best, maar dat weet ik niet en dat wil ik ook niet weten.’
Zo kwam er een oude dame de winkel in voor een cadeau voor haar kleinkinderen. Die sprak in de winkel al haar teleurstelling uit dat de eigenaressen mondkapjes dragen. Mocht ze het mailadres van de winkel, om iets te sturen? Dat gaf Koerts. Over de mail volgde een ‘tirade’. ‘Dat we dom waren, en weet ik wat. Of ik niet wist dat Steiner dit en dat had gezegd.’
Koerts ging er nog een paar mails op in. ‘Uiteindelijk schreef die mevrouw in haar allerlaatste mailtje dat ze een bange oma was, dat ze zo blij was dat ik geluisterd had. En dan begrijp ik het. Jij zit misschien gewoon elke avond thuis, helemaal bang en alleen. Maar je zoekt nou net aansluiting bij een club waar je dat juist niet moet doen, want daar word je alleen maar banger van.’
Het is een opvallende breuklijn, een verschil in ideologie tussen de oudere generatie die Steiner op de letter volgt en de jonge vrijeschool-ouders, die hun kinderen naar de school sturen uit antroposofische maar ook andere overwegingen. Ga op het schoolplein staan van de vrije basisschool om de hoek van de speelgoedwinkel en zie: ouders zijn luchtig over het virus en de maatregelen. Schouderophalend zegt een vader dat hij wel blij is dat zijn kinderen weer naar school mogen. Discussie over mondkapjes en vaccins? Heeft hij weinig van gemerkt.
‘Ik ben nergens tegen.’ Antroposofisch kinderarts Michaela Glöckler twijfelde voor ze zich liet interviewen. Ze wil niet in een frame gezet worden waar ze het niet mee eens is, legt ze uit tijdens een videogesprek, gezeten voor een enorme boekenkast in haar huis in Zwitserland. Glöckler – parelketting, warm vest – praat snel en stellig. Als je je kritisch uitlaat over de manier waarop met het virus wordt omgegaan, val je al snel onder het kopje ‘coronakritisch’, merkt ze. Alsof ze alleen maar tegen vaccineren zou zijn, of corona zou ontkennen.
‘Als je in Duitsland iets toevoegt aan het debat dat niet strookt met de gangbare opvatting – zoals dat vooral arme mensen ziek worden en de meerderheid gezond blijft – word je aangevallen’, zegt Glöckler. ‘We hebben zo’n krachtige mainstream mening dat bijna alles wat daarvan afwijkt als kritisch wordt gezien.’ Haar werk staat in veel antroposofische huishoudens in de boekenkast, binnen de gemeenschap is ze een grote naam. Sinds het uitbreken van corona schreef ze in rap tempo twee boekjes over de pandemie. Dat deed ze als reactie op de grote hoeveelheid angstige mails die ze ontving, van lezers over de hele wereld die wilden weten of het virus echt zo erg wel was.
Het bracht haar tot de conclusie dat er een parallelle pandemie heerst, een van angst voor ernstige ziekte en voor de dood. Angst, stress en zorgen hebben volgens antroposofen een negatieve invloed op het immuunsysteem, dat volgens hen een geestelijke en een lichamelijke component heeft. Daarom geeft Glöckler advies over hoe mensen hun immuunsysteem kunnen versterken door lichaamsbeweging, een gezonde levensstijl en positieve gevoelens. Als tip om ook tijdens de crisis positief te blijven, deelt Glöckler een meditatieve spreuk, een vers van Rudolf Steiner dat je kunt opzeggen als een soort mantra.
Glöckler ziet ook het nut van vaccinaties, maar niet als enige redmiddel. ‘Als een medische denkwijze ervoor pleit het aan je ontwikkeling werken te vervangen door medicatie, schaadt het mensen meer dan dat ze er baat bij hebben’, staat in haar boek. Ze wil niets weten van de paniekbeslissingen die overheden volgens haar nemen. Ze had er begrip voor toen het crisis was en er snel maatregelen moesten worden getroffen. Die tijd had moeten worden gebruikt om structurele maatschappelijke verandering teweeg te brengen: hervormingen in de zorg, kwetsbare werkenden beschermen, meer ondersteuning voor de zieken en andere getroffenen. In plaats daarvan zijn overheden nog steeds in crisismodus, ziet ze. Het enige vooruitzicht dat wordt geboden, zijn de vaccins. Mensen zijn nog steeds bang. De vragen die ze kreeg aan het begin van de crisis, krijgt ze nog steeds.
De instrumenten om mensen medisch onmondig te maken zijn nu in werking, schreef Glöckler in een van haar overdenkingen. ‘Het zou toch een nachtmerrie zijn als nieuwe griepgolven of pandemieën geïnstrumentaliseerd zouden kunnen worden om de mensen te dwingen tot massaal testen en vaccineren “om sociale redenen” en tot door de staat gecontroleerde maatregelen in naam van de gezondheid maar ook in het belang van de farmaceutische industrie en de politiek?!’
Mensen moeten inspraak hebben in hun gezondheidszorg, zegt Glöckler. Als Steiner het heeft over een democratisering van de gezondheidszorg, dan bedoelt hij niet dat iedereen zijn eigen dokter moet zijn. Natuurlijk moet je je arts geloven. Maar idealiter zou de arts jou helpen om ook je eigen situatie te begrijpen en te leren wat je zelf voor je genezing kunt doen. ‘Arts en patiënt moeten tegenover elkaar zitten als volwassen mensen, niet in een autoritaire, afhankelijke relatie. Dat zie je nu, tijdens corona. Mensen geloven de virologen en leunen te veel op de meningen die zij verkondigen. Ze worden bang als ze andere aspecten daarvan horen, of andere meningen. Ze zijn afhankelijk van een autoriteit, in plaats van zelf verantwoordelijk.’
Angst en de manier waarop mensen daarmee omgaan is steeds weer de belangrijkste verdeler. De complottheoretici beschuldigen de gematigde antroposofen ervan dat ze zich uit paniek laten onderdrukken door de overheid, terwijl zij op hun beurt volgens de gematigden juist uit angst hun toevlucht zoeken in complottheorieën. Angst maakt je vatbaarder voor ziekte, zegt Glöckler met Steiner in de hand. Het is uit angst voor het virus dat je de antroposofische speelgoedwinkel niet in durft, en uit angst dat je je woedend tegen een mondkapje verzet.
Albèrt, uitgesproken op z’n Frans, draagt een schipperspet en een leren jas. Hij loopt net de biologische winkel uit met een lading boodschappen. Hij wil best tijd maken voor een gesprek, maar dan ook echt tijd: wandelend, zodat er ruimte is voor nuance. Uit privacyoverwegingen laat hij zijn achternaam liever weg. ‘Als je Steiner citeert, zou ik je willen adviseren: ga daar heel voorzichtig mee om’, zegt hij. ‘Niet naar horen zeggen, maar alleen wat je uit betrouwbare bron hebt van zijn eigen geschriften of van andere serieuze antroposofen. Want vaak worden die dingen verdraaid.’
Een wandeling dus, in Zeist. Albèrt weegt elk woord. ‘Hoe kun je een heldere kijk ontwikkelen op crisis, pandemieën, angst? Dat kan als je de antroposofie van binnenuit goed gaat begrijpen. Want dat is volgens mij iets waar je als antroposoof altijd aan moet werken, elke dag: hoe kan ik zelf verder stapjes zetten in mijn innerlijke helderheid.’
Daarvoor is het belangrijk dat je de boeken van Steiner echt probeert te doorgronden en blijft zoeken naar persoonlijke groei. ‘Zolang ik mezelf antroposoof noem maar ik leef toch maar een beetje zo zo, kan ik bij sommige dingen niet komen. Dan blijf je in deelmeningen steken, of kan het zijn dat je zelfs als antroposoof terechtkomt in verkeerde oordeelsvorming en aanhanger wordt van complottheorieën.’
Albèrt is lid van de Antroposofische Vereniging en volgt met interesse de discussies. Hij ziet ook mede-antroposofen in complottheorieën verzanden en hij zou willen dat er wat meer helderheid kwam, ook vanuit de vereniging. Uit goede wil kun je zo totaal in je kritische denken doorschieten dat je je heldere kijk verliest, ziet hij. De blik van antroposofen wordt vertroebeld door alles wat er van buitenaf aan bedreigends op hen afkomt. ‘Het is onvoorstelbaar hoeveel angst er is, op alle gebieden.’
Hoe meer angst, des te vatbaarder word je voor besmettingen, denkt ook Albèrt. Zelf is hij niet bang om ziek te worden. Hij heeft geen angsten, is gezond en doet veel aan zijn innerlijk leven. Laat hij zich vaccineren? ‘Het is een van de meest gecompliceerde dingen, de vaccinatievraag. Ook daar is het heel belangrijk om voor jezelf helderheid te scheppen.’ Een eigen keuze dus. En die maak je het liefst buiten de constante stroom van berichtgeving om. ‘Ik zou zo veel mogelijk andere burgers dat ook toewensen.’
https://www.groene.nl/artikel/ahriman-is-opgestaan
-------------------------------------------
Mijn commentaar :
OMG !
