VOLKSKRANT
Opinie: Extern onderzoek naar integriteit beschadigt vaak beklaagde én klager
Organisaties besteden problemen met grensoverschrijdend gedrag vaak uit aan externe bureaus. Daar gaat veel mis in het onderzoek, waarbij zowel klager als beklaagde verdwijnt in het ‘integriteitsmoeras’.
In het interview met hoogleraar bestuurskunde Michiel de Vries (Zaterdag, vijf augustus) komen de ernstige gebreken in integriteitsonderzoeken ter tafel. De Vries heeft ons inziens absoluut gelijk met zijn kritiek op de manier waarop veel van die onderzoeken worden uitgevoerd.
In de kern komt zijn kritiek erop neer dat ‘de integriteitsindustrie’ een soort ‘strafrecht-light’ heeft opgetuigd, maar dan zonder de waarborgen van een strafproces.
Over de auteurs
Rob van Eijbergen is hoogleraar integriteit aan de VU en organisatieadviseur. Janny Dierx is adviseur integriteitskwesties en mediator.
Dit is een ingezonden bijdrage, die niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de Volkskrant reflecteert. Lees hier meer over ons beleid aangaande opiniestukken.
Eerdere bijdragen in deze discussie vindt u onder aan dit artikel.
Het in behandeling nemen van anonieme klachten, het gebrek aan transparantie dat daardoor over de klacht zelf ontstaat, de onduidelijke informatie en dito criteria waarop integriteitsonderzoekers hun conclusies baseren: het leidt inderdaad tot vormen van conflictvervuiling die voorkomen zouden kunnen worden. Ook De Vries’ klacht dat ‘de integriteitsindustrie’ geen belangstelling toont voor de verwoestende effecten van hun handelwijzen op de persoonlijke levens en loopbanen van aangeklaagden: het is allemaal waar.
Maryam Hassouni
Helaas is ook de visie van De Vries beperkt. Integriteitsprocedures zijn namelijk vaak niet alleen beschadigend voor de beklaagden, maar ook voor de melders. Dit aspect blijft buiten beeld. Een melder die hierover aan de bel trekt, is Flikken Rotterdam-actrice Maryam Hassouni.
In haar boek Wat de fak beschrijft zij hoe ze bij een omroep had geklaagd over grensoverschrijdend gedrag van een producent, over het zwijgen van de omstanders en het bagatelliseren van de klacht zelf. Haar melding van de misstanden werd vervolgens door een onderzoeksbureau misbruikt om het blazoen te zuiveren van de omroep zelf.
Zelfs toen Hassouni nadrukkelijk verklaarde niet mee te werken aan dit door de omroep gelaste onderzoek, omdat ze er ‘doorheen zat’, werkte zowel dit onderzoeksbureau als haar voormalige agent tegen haar wil in stug door. Het resultaat van het onderzoek was, in de bewoordingen van Hassouni, dat zij ‘op papier werd vermoord’.
Aanstootgevende appjes
De onderzoeker had selectief geshopt in het bewijsmateriaal van grensoverschrijdend gedrag dat hij had verkregen uit de telefoon en e-mail van de beklaagde. Hassouni laat zien dat de onderzoeker dit vervolgens interpreteert ter ontlasting van de beklaagde. Tegelijkertijd laat de onderzoeker aanstootgevende appjes, die de beklaagde aan Hassouni had gestuurd, weg uit de onderzoeksbevindingen.
Dit soort manipulaties zijn beslist geen uitzonderingen. In onze eigen praktijk zien we dat niet alleen beklaagden terechtkomen in zo’n ‘integriteitsmoeras’ van selectief shoppen en subjectieve interpretaties van bewijsmateriaal, maar klagers net zo goed.
Een zwak punt van De Vries is dat hij enerzijds pleit voor analyse van het gedrag waarover wordt geklaagd en dat wordt geduid ‘hoe erg dit is’, maar anderzijds, in zijn geestdrift om het op te nemen voor beklaagden, de indruk wekt dat vrijwel iedere klacht ‘een bagatel’ is. Wat natuurlijk niet het geval is.
Meldingsparadox
‘Werk-hier-niet-aan-mee’ lijkt het beste advies dat De Vries in huis heeft. Dat dit de beklaagde meestal niet zal helpen, omdat een onwillige houding deze zal worden aangerekend, vertelt hij er niet bij.
Maar onze eigen – treurige – conclusie is dat ‘bij twijfel, werk niet mee’ in veel gevallen ook een goed advies is voor de melders/klagers zelf. Dit wordt veroorzaakt door de zogenaamde meldingsparadox.
Veel organisaties hebben namelijk een klachtenregeling en als beleidslijn dat na een melding bijna per definitie een (extern) onderzoek moet worden opgetuigd. Daardoor wordt het doel als vanzelf dat er een oordeel moet worden geveld over de gegrondheid van de klacht, door middel van een ‘feitenonderzoek’ naar de waarheid. Maar dat is alleen eenvoudig wanneer er evident sprake is van duidelijk grensoverschrijdend gedrag.
Zodra dit minder duidelijk is, of wanneer de melder ook een aandeel heeft in de dynamiek, verschuift de focus geruisloos van de beklaagde naar het waarheidsgehalte van de beweringen en het gedrag van de melder zelf.
Gaandeweg ontdekken melders niet zelden dat hunzelf het nodige wordt verweten en dat ze uiteindelijk, als bron van de melding, zélf op het verdachtenbankje belanden.
Hoe dan wel?
Een van de hoofdoorzaken is volgens ons dat meld- en klachtprocedures in veel gevallen de verantwoordelijkheid voor wat zich heeft afgespeeld op de werkvloer, uitbesteden aan ‘onafhankelijke’ commissies en onderzoekers. Regelmatig zijn dit ingehuurde private partijen die, zoals De Vries terecht constateert, toewerken naar een voor de opdrachtgevers welgevallig resultaat.
Doordat de werkgever of organisatie op afstand komt te staan van de integriteitskwestie, wordt ook de verantwoordelijkheid ervoor weggeorganiseerd. Dit procedurele effect van zulke klachtregelingen en onderzoekspraktijken, wordt onvoldoende geproblematiseerd. Hierdoor wordt het eigen vermogen van de (arbeids)organisatie niet meer aangeboord om zelf tijdig realistische gesprekken te hebben over ongemakkelijke gedragingen.
In plaats daarvan worden alle soorten meldingen in dezelfde klachten- of onderzoekskoker gestort. Terwijl in het strafrecht strenge bewijsregels gelden, zijn die er in de private klachten- en onderzoeksprocedures nauwelijks. Er zijn geen eenduidige regels en als er al protocollen zijn, is er geen toezicht op naleving ervan of op de kwaliteit van het onderzoek. Met als gevolg dat er aan het einde van de rit in de organisatie zelden of nooit iets van de melding wordt geleerd, of verandert.
Er is dringend behoefte aan leidinggevenden die de verantwoordelijkheid nemen om lastige gesprekken te voeren. Die zelf toezien op een fatsoenlijke opvang van integriteitsmeldingen, in plaats van onvoldoende gekwalificeerde en primair financieel gedreven externe onderzoeksbureaus in te huren.
