Patentenkwestie steeds groter probleem voor Plasterk
Patenten De problemen voor Ronald Plasterk in de ‘patentenkwestie’ stapelen zich verder op. Zowel door dreigende schadeclaims, als politiek. Ook is er aangifte gedaan wegens valsheid in geschrifte.
Beoogd premier Ronald Plasterk dreigt juridisch en financieel in de problemen te komen omdat een patent waarop hij ten onrechte het alleenrecht heeft geclaimd, op korte termijn in de VS toegekend gaat worden. Daardoor kunnen de fouten die Plasterk in de aanvraag maakte ook in Amerika aan het licht komen, waarmee het patent niet geldig en waardeloos wordt.
Zowel de toekenning van het patent als de ongeldigheid ervan kan leiden tot claims van benadeelden tegen Plasterk. Dat zegt octrooi-specialist Koos Rasser, die eerder de patentenkwestie voor NRC onderzocht: „Dit maakt de onderhandelingen die Plasterk met het Amsterdam UMC moet voeren nog problematischer.”
Daarnaast ligt de kwestie ook politiek steeds gevoeliger. Plasterk zei deze week sorry over zijn opmerking over het gebruik van de dienstauto, maar zweeg over de patentenkwestie. Terwijl die een rol speelt in de vertraging van de voordracht van Plasterk als nieuwe premier. Vooral de partij NSC van Pieter Omtzigt benadrukte bij herhaling dat het van groot belang is dat er bij een toekomstige premier geen twijfels bestaan over diens integriteit. Octrooi-specialist Rasser bevestigt aan NRC dat hij inmiddels door Pieter Omtzigt is benaderd. Omtzigt wil er desgevraagd niets over zeggen.
Bovendien heeft een advocaat op persoonlijke titel inmiddels aangifte tegen Plasterk gedaan wegens onder meer valsheid in geschrifte.
De patentenkwestie en Plasterks opstelling daarin leiden tot steeds meer woede onder (oud-)collega’s in het Amsterdam UMC (AUMC), zo blijkt onder meer uit een app van het toenmalige hoofd van de afdeling medische oncologie van het AUMC die in het bezit is van NRC.
Kankervaccins
De kwestie draait om patentaanvragen voor kankervaccins die Plasterk in 2022 miljonair maakte en waar NRC eerder over schreef. Plasterk richtte in 2018 naast zijn hoogleraarschap aan het Amsterdam UMC een bedrijf op waar hij de patentaanvragen in onderbracht. Dat bedrijf verkocht hij vier jaar later voor 32 miljoen euro aan het Duitse beursgenoteerde CureVac.
Kern van het probleem voor Plasterk is dat hij in alle patentaanvragen ten onrechte claimt de enig uitvinder te zijn. NRC onthulde dat de geclaimde methode om kankertherapieën te maken niet door Plasterk werd ontwikkeld, maar door wetenschapper Jan Koster van het Amsterdam UMC met wie hij samenwerkte. Plasterk eigende zich daarmee met publiek geld gefinancierde wetenschappelijke kennis toe, om die vervolgens voor eigen gewin te verkopen.
Het integriteitsprobleem dat daarmee ontstaat, ligt extra gevoelig nu hij kandidaat-premier is. Zeker omdat hij onlangs als informateur zelf het belang van integriteit benadrukte in zijn eindverslag: „Bewindspersonen en Kamerleden vervullen een voorbeeldfunctie door integriteitsnormen ten volle na te leven.”
Dreigende claims
Eén van die patentaanvragen, waarin een specifieke therapie tegen darmkanker geclaimd wordt met Plasterk als ‘enig uitvinder’, staat nu op het punt goedgekeurd te worden in de VS. Normaal is dat een feestelijke gebeurtenis voor de uitvinder, nu is het een probleem.
Een toegekend patent waarvan de uitvinderslijst niet compleet is, is namelijk niet geldig en dus waardeloos. Dat zegt octrooi-specialist Koos Rasser, die jarenlang leiding gaf aan de wereldwijde patent-afdeling van multinational Procter & Gamble. Daarnaast was hij als ‘patent-attorney’ partner van een internationaal advocatenkantoor. Rasser ontdekte dat CureVac op 1 mei betaalde voor de registratie van een Amerikaans patent. „Dat betekent dat het patent in de komende weken definitief wordt toegekend”, zegt Rasser. „Maar als blijkt dat Plasterk bij de overname geen open kaart heeft gespeeld en het patent blijkt waardeloos door het onterecht geclaimde alleenrecht van Plasterk, dan kan CureVac natuurlijk heel goed verhaal gaan halen bij hem.”
CureVac gaat desgevraagd niet in op vragen over het specifieke patent, maar laat het bij de eerdere verklaring aan NRC dat het bedrijf „alles omtrent intellectueel eigendom zeer serieus neemt” en dat bij de overname van Plasterks bedrijf de ‘due diligence’ is uitgevoerd zoals het hoort.
Rasser: „CureVac heeft kennelijk vooralsnog geen zin er opnieuw naar te kijken. Dat kan complicaties geven, want om de fouten in het patent te herstellen heeft Plasterk de medewerking van CureVac nodig.”
Onderzoek Amsterdam UMC
Twee weken geleden maakte het Amsterdam UMC bekend alsnog onderzoek te doen naar de patentenkwestie. Aanvankelijk steunde het academisch ziekenhuis Plasterk, maar op basis van het vervolgonderzoek van NRC kwam het Amsterdam UMC daar alsnog op terug. Plasterk bleef wel volhouden dat hij terecht als enig uitvinder op de patentaanvragen staat, omdat het basisidee van hem zou zijn. Maar ook dat bleek niet te kloppen. Een andere kankeronderzoeker van het Amsterdam UMC was al maanden met precies datzelfde idee aan het werk, zelfs toen Plasterk nog minister was. Plasterk liet zich zelfs uitgebreid over dat onderzoek inlichten, vóór hij op eigen naam zijn eerste patentaanvraag deed, zo bleek eerder uit het onderzoek van NRC.
Het toekennen van het patent in Amerika kan ook voor het Amsterdam UMC een extra motivatie zijn om de druk op Plasterk op te voeren. Als het darmkankerpatent immers wordt toegekend aan CureVac, wordt het voor het academisch ziekenhuis een stuk lastiger om door te gaan met hun eigen darmkankeronderzoek – precies het onderzoek dat Plasterk binnen het Amsterdam UMC leerde kennen en gebruikte bij zijn patentaanvraag.
In het onderzoek heeft het Amsterdam UMC inmiddels met de hulp van een octrooi-jurist en de betrokken AUMC-kankeronderzoeker vastgesteld dat Plasterk ten onrechte het alleenrecht op de patenten claimt, zo bevestigde de kankeronderzoeker eerder aan NRC. Of en hoe het Amsterdam UMC alsnog als (mede-)uitvinder en daarmee (mede-)eigenaar geregistreerd zal worden is nog niet duidelijk. Dat geldt ook voor de vraag of Plasterk het academisch ziekenhuis ook financieel moet compenseren.
Dat gaat potentieel om grote bedragen. De patentaanvragen vormden de basis voor de verkoop van Plasterks bedrijf Frame Therapeutics in 2022. De ‘patentenfamilie’ op naam van Plasterk vertegenwoordigde een waarde van 6,2 miljoen euro op het moment dat Plasterk zijn bedrijf verkocht. Dat valt op te maken uit de betreffende jaarrekening van het beursgenoteerde Duitse CureVac. Rasser: „Jan Koster van het AUMC moet als uitvinder volgens de octrooiregelgeving toegevoegd worden om de patenten geldig te maken. Daarmee wordt het Amsterdam UMC, de werkgever van Koster, automatisch mede-eigenaar.”
Aangifte
De verkoop van Plasterks bedrijf is inmiddels ook onder de aandacht van het Openbaar Ministerie gebracht. Afgelopen donderdag deed advocaat Henri Sarolea bij de hoofdofficier van justitie in Amsterdam aangifte tegen Plasterk wegens valsheid in geschrifte en overtreding van de wet economische delicten. Sarolea: „Toen na het opstappen van Gom van Strien vrijwel onmiddellijk Plasterk als informateur benoemd werd, kwamen er allerlei vragen bij me op en ik ben het uit persoonlijke interesse en zorg uit gaan zoeken.”
De advocaat ontdekte de afgelopen maanden dat de jaarrekeningen die Plasterk over zijn eigen bedrijf indiende bij de Kamer van Koophandel, op verschillende punten niet kloppen. Zo noemde Plasterk zijn bedrijf in 2022, het jaar van de miljoenenovername, ten onrechte een ‘micro-onderneming’. Hoogleraar accountancy Marcel Pheijffer: „De classificatie micro-onderneming is bedoeld om de administratieve last van kleine bedrijfjes te verlichten en daarvoor moet een bedrijf aan bepaalde voorwaarden voldoen.” Zo zijn bij een ‘micro-onderneming’ het aantal medewerkers, de omzet, en de winst aan maxima verbonden. In 2022 voldeed Plasterks bedrijf niet aan die voorwaarden op basis van het medewerkersaantal en het balanstotaal, aldus Pheijffer. Daar wordt in Nederland zelden op gehandhaafd, maar formeel zijn niet-kloppende jaarrekeningen een economisch delict. Het OM heeft de aangifte aan de advocaat bevestigd.
Ronald Plasterk laat in een reactie weten: „De toenmalige directeur van het AMC, én AMC-onderzoeker Jan Koster en ik hebben zes jaar geleden geoordeeld dat ik de uitvinder was op deze patentaanvraag. De aanvraag is nu eigendom van het Duitse bedrijf CureVac; die gaan hier nu over.”
En over de jaarrekening schrijft Plasterk: „Mocht in een jaarrekening onverhoopt een onvolkomenheid zijn geslopen, dan is dat zonder intentie gebeurd. Het bedrijf werkt naar beste weten, en laat zich ondersteunen door een gerenommeerd accountantskantoor.”
‘Sorry’
Het Amsterdam UMC was niet bereikbaar voor commentaar. Wel meldde zich zaterdag bij NRC hoogleraar medische oncologie Kees Punt. Hij was tot 2020 hoofd van de afdeling medische oncologie van het Amsterdam UMC (toen nog AMC), in de tijd dat Plasterk daaraan verbonden was. Punt liet weten dat hij vrijdag aan Plasterk het volgende app-bericht stuurde, zinspelend op diens excuusbrief in De Telegraaf:
„Beste Ronald, je hebt het ongetwijfeld erg druk, dus ik help je graag met de tekst voor je nog missende excuusbrief:
„Sorry voor mijn gebrek aan integriteit, ik had geen gegevens van collega-wetenschappers mogen gebruiken zonder hen hierin te betrekken. Hiermee heb ik beroepsethiek geschonden en dat had ik dus niet moeten doen. Ook sorry dat ik mijn persoonlijk financieel gewin belangrijker heb gevonden dan het maatschappelijk belang. In ruil voor miljoenen euro’s heb ik toegestaan dat een voor kankerpatiënten potentieel succesvolle therapie in de prullenbak verdwijnt omdat het geen concurrent mocht worden van een middel van het bedrijf waar ik het aan heb verkocht. Ook dat had ik als kankeronderzoeker nooit mogen doen.”
Punt sluit zijn bericht af met: „Ik hoop dat je hier iets aan hebt.”
Ronald Plasterk laat in een reactie op dit app-bericht weten: „Wat er staat is onwaar.”
