Dividendstrippen: grootste belastingfraude aller tijden door witteboordencriminelen
Met de arrestatie deze week van ‘snelle jongen’ Frank V. keert het schandaal met het zogenoemde dividendstrippen terug in de Nederlandse moederschoot. Ook de rol van ABN Amro wordt onderzocht.
Ze zijn een soort omgekeerde Robin Hoods, de aan Oxford en andere topuniversiteiten opgeleide belastingoplichters die de afgelopen twee decennia in glimmende kantoren, ver verheven boven het volk, miljarden van de arme belastingbetaler roofden om zichzelf te verrijken. ‘Vanaf de 32ste verdieping van onze wolkenkrabber in het centrum van Frankfurt keken we neer op het gekrioel beneden op straat’, zegt een van hen in 2018 in het Duitse tv-programma Panorama. ‘En dan dachten we: wij zijn de slimsten, de genieën, en jullie zijn allemaal zo dom.’
Der Insider, zoals deze met siliconenmasker, bril en pruik vermomde advocaat wordt genoemd, was jarenlang betrokken bij wat waarschijnlijk de grootste belastingfraude aller tijden is. Als partner bij het Amerikaanse kantoor Sherman & Sterling verkocht hij steenrijke klanten feitelijk een greep in de staatskas. Daaraan verdiende hijzelf naar eigen zeggen zo’n 50 miljoen euro.
Hij was een van de velen. West-Europese landen als Duitsland, Nederland, België, Frankrijk en Denemarken werden de afgelopen twintig jaar voor naar schatting 150 miljard euro kaalgeplukt door een kongsi van honderden bankiers, fiscalisten, advocaten en tussenpersonen. De afgelopen jaren zijn daarvoor in Duitsland de eersten opgepakt en veroordeeld. Dat lijkt nog maar het begin.
Deze week keerde het schandaal terug in de Nederlandse moederschoot. De 53-jarige Frank V., die dinsdagochtend werd opgepakt, is het zelfbenoemde ‘meesterbrein’ van de ingewikkelde maar toch op een vrij simpel principe berustende constructies. Zijn bedrijf in Haarlem, zijn villa in Aerdenhout en het kantoor van zijn belastingadviseur werden door opsporingsdienst Fiod doorzocht. Met de arrestatie van deze eerste Nederlandse verdachte lijkt het ook hier menens te worden.
CumEx en CumCum
‘Ik was toch nog verrast’, zegt Eric Smit van het onderzoeksplatform Follow the Money, die V. in 2006 al eens interviewde over zijn ‘werk’ en sinds 2017 de fraudezaak weer nauwgezet volgt – en in zekere zin zelfs op de kaart heeft gezet. ‘Ik dacht dat het een rechtshulpverzoek uit Duitsland was, maar het OM zelf doet nu onderzoek. Dit is een grote stap.’
V., een snelle jongen met een door tijdschrift Quote geschat vermogen van 170 miljoen en een fiscaal aantrekkelijke filantropische stichting waarmee hij tijdens corona de personeelsleden van zijn Zuid-Afrikaanse wildparkhotel ondersteunde ‘die hun inkomen kwijt zijn doordat ze geen salaris meer krijgen’, wordt gezien als een van de uitvinders van de zogeheten CumEx- en CumCum-manoeuvres, twee licht pornografische benamingen van manieren om de fiscus uit te kleden. Met deze vormen van ‘dividendstrippen’ kun je belasting terugvragen waar je eigenlijk geen recht op hebt.
Samen met het huidige Tweede Kamerlid Olaf Ephraim (groep Van Haga) verdiende V. rond de eeuwwisseling miljoenenbonussen als baas van de afdeling Global Securities Lending & Arbitrage (GSLA) van Fortis. In 2005 werd het tweetal bij Fortis op straat gezet kort nadat klokkenluider Stefan Stanciu de top van de bank had ingelicht over transacties bij GSLA die niet door de beugel konden. Maar de compliance-afdeling van de bank concludeerde binnen enkele dagen dat er niets mis was met die transacties. Zowel de klokkenluider als de twee bazen moesten daarna het veld ruimen.
‘De top van Fortis wilde gewoon van ons af vanwege onze bonusregelingen’, zegt Ephraim nu tegen de Volkskrant over zijn ontslag. ‘Maar we hebben ons naar mijn smaak altijd aan de regels gehouden en dat is door talloze interne en externe toezichthouders ook gecheckt.’ Hijzelf is ook nooit door justitie benaderd over die tijd, zegt hij. ‘Na Fortis ben ik uit de financiële sector gestapt, wat anderen daarna hebben gedaan is voor hun rekening en risico.’
Het gouden kippenhok
Wie wel doorgingen waren Fortis en Frank V., zij het elk hun eigen weg. Dat V. daarbij wel degelijk met CumEx-constructies werkte, zegt hij zelf dus in het interview dat Smit eind 2005 met hem heeft.
De begrippen cum en ex verwijzen naar aandelen met (cum) en zonder (ex) dividend. Normaliter werkt dat zo: je bezit een aandeel, een stukje eigendom van een bedrijf dus, en als dat bedrijf winst maakt, krijg jij een stukje van de winst: het dividend. Daar moet je belasting over betalen, in Nederland 15 procent. Dat kun je vervolgens weer laten verrekenen met de inkomstenbelasting en terugvragen, om te voorkomen dat je dubbel belasting betaalt.
Maar sommige partijen hoeven géén dividendbelasting te betalen, terwijl ze die wel kunnen terugvragen. Als rond de dividenddatum niet helemaal duidelijk is wie op welk moment precies de aandelen in bezit had, kan daar handig mee gegoocheld worden.
Bij CumEx wordt dividendbelasting teruggevraagd die niet eens is betaald, of wordt een paar keer dividendbelasting teruggevorderd terwijl die maar één keer is betaald.
Bij CumCum heeft de aandeelhouder zelf geen recht op teruggave, maar leent hij het aandeel even uit aan een andere, daar speciaal voor opgezette partij, bijvoorbeeld een buitenlands pensioenfonds, die wel teruggave kan claimen.
Der insider beschrijft de situatie simpeler. ‘Beschouw de staatskas als een kippenhok dat elk voorjaar (als er dividend wordt uitgekeerd, red.) wagenwijd wordt opengezet. Wij waren de vossen die dan klaarstonden rondom dat hok, we probeerden zo veel mogelijk kippen weg te nemen.’
Anne Brorhilker
Nederland is geen slachtoffer geworden van CumEx-praktijken. Hoewel er, in navolging van de pioniers V. en Ephraim, aan de Zuidas en omstreken genoeg beleggers, bankiers en juristen waren die zich met CumEx bezighielden, is teruggave van dividendbelasting hier alleen mogelijk als je kunt aantonen dat je daadwerkelijk dividend hebt betaald. In Duitsland, België en Denemarken was die eis er niet.
In Duitsland richtte de justitiële aandacht zich tot dusverre op CumEx. Officier van justitie in Keulen Anne Brorhilker, die in 2013 het dossier oppakte omdat een collega er even geen tijd voor had en niemand enig idee had waar het over ging, is het gezicht van de strijd tegen deze fraude geworden. Ze kreeg enkele hoofdrolspelers voor langere tijd achter de tralies (Hanno B., een fiscale grootheid in Duitsland, kreeg tweemaal acht jaar gevangenisstraf) en ze heeft nog onderzoeken lopen naar 1.500 personen. Het journalistieke onderzoekscollectief Correctiv, waar ook Follow the Money deel van uitmaakt, was een van de aanjagers van de publieke opinie.
De zaak tegen Frank V. daarentegen draait om CumCum, dat wél in Nederland mogelijk is. Het is een van de drie zaken die het OM is begonnen. Ook een onderzoek naar ABN Amro (waarin Fortis is opgegaan) en Morgan Stanley, richt zich op CumCum. Het Financieele Dagblad meldde dat er in deze zaak, ‘Harley’ genaamd, inmiddels bankiers van ABN Amro worden verhoord. Volgens de krant wil de Fiod vooral weten wie van de hoogste managers bij de transacties betrokken waren. Over de derde zaak kan het OM verder niets zeggen.
150 miljard euro
CumCum is een eenvoudiger vorm van dividendstrippen. De eigenaar leent zijn aandelen rondom de dividenddatum uit aan een buitenlands pensioenfonds, omdat dat vrijgesteld is van de 15 procent dividendbelasting. Dat fonds vraagt vervolgens belasting terug waar het geen recht op heeft. Het is een constructie die drie winnaars kent. De uitlener, het pensioenfonds en alle fiscalisten en bankiers die de CumCum mogelijk maken delen de 15 procent opbrengst. Er is één verliezer: de staat, die minder geld overhoudt voor scholen, wegen of uitkeringen.
Dat Nederland nu werk maakt van CumCum is om twee redenen spannend. In de eerste plaats is de fraude door CumCum veel groter. Uit onderzoek van Christoph Spengel van de Universiteit Mannheim blijkt dat dividendstripping belastingbetalers uit elf landen tussen 2000 en 2020 150 miljard euro kan hebben gekost. CumCum neemt daarvan 90 procent voor zijn rekening. De schade voor Nederland wordt tussen 8 en 26 miljard geraamd. Daarmee behoort Nederland tot de zwaarst gedupeerde landen.
Daarnaast is lang gedacht dat deze vorm van dividendstrippen juridisch wel door de beugel kon. Fiscale adviseurs zoals Allen & Overy stelden zogeheten ‘legal opinions’ op, die advocaten het ‘pleitbare standpunt’ verschaften dat de manoeuvres legaal zijn. Het idee was dat er mazen in de belastingwet zaten, en dat je daar dus gebruik van mocht maken. ‘Maar de Duitse rechter maakte daar gehakt van’, zegt Smit van Follow the Money, die bij een aantal zittingen aanwezig was. ‘Als de buurman de achterdeur open laat staan, mag je ook niet de tv mee naar buiten nemen. Dat blijft diefstal.’
Nauwelijks jurisprudentie
Daarvan lijkt het OM ook overtuigd. Twee jaar geleden stelde het Financieel Expertise Centrum van onder meer de Belastingdienst een uitgebreid document op, dat als basis kan worden gezien van de strafrechtelijke vervolging. Wanneer aangetoond kan worden dat er allerlei ‘listige kunstgrepen’ of ‘een samenweefsel van verdichtsels’ zijn toegepast om het geld terug te vragen, dan is er sprake van oplichting, schrijven de auteurs. Maar, waarschuwen ze: ‘Helaas is er op dit moment nog nauwelijks jurisprudentie over.’
Naast de strafbaarheid is nu ook de vraag hoever het OM wil gaan. Nadat V. bij Fortis was vertrokken, gingen de praktijken daar gewoon door. De vroegere staatssecretaris Joop Wijn (CDA) was later bij ABN Amro de baas van de afdeling dividendstrippen, en ook voormalig minister Gerrit Zalm (VVD), jarenlang voorzitter van de raad van bestuur van ABN Amro, kan van de praktijken af hebben geweten.
Een woordvoerder van ABN Amro geeft geen commentaar, maar verwijst naar het laatste jaarverslag. Daarin staat: ‘We kunnen niet uitsluiten dat de bank of dochteronderneming als gevolg van dividendstrippen financiële consequenties zal ondervinden. Dat kan gaan om boetes en andere civiel- of strafrechtelijke maatregelen.’
Michael Persson is economieverslaggever en commentator van de Volkskrant, met een focus op de oorlog in Oekraïne.
Als Amerika-correspondent won hij journalistiekprijs de Tegel.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.