Experts: Nederland verplicht op te treden vanwege ernstig risico op genocide in Gaza
De Nederlandse regering is vanwege het ‘ernstige risico’ op genocide in Gaza verplicht op te treden om dit te voorkomen. Die verplichting is des te groter vanwege de goede banden met Israël. Dat zeiden twee volkenrechtdeskundigen woensdag tegen de Tweede Kamer.
is politiek verslaggever van de Volkskrant. Hij schrijft over veiligheid, diplomatie en buitenlands beleid.
D
e volkenrechtdeskundigen, universitair hoofddocent Marieke de Hoon (VU) en professor Geert-Jan Knoops, bevestigden tegenover de commissie voor buitenlandse zaken van de Tweede Kamer dat het genocideverdrag een ‘inspanningsverplichting’ kent voor verdragsstaten om genocide te voorkomen. Deze verplichting op te treden, is des te groter naarmate de banden met de ‘vermeende daderstaat’ nauwer zijn, op politiek en economisch gebied.
Knoops noemde dat ‘een belangrijke afweging voor het debat in uw Kamer’ over de Nederlandse opstelling in het conflict. In de genocidezaak tegen Israël die werd aangespannen voor het Internationaal Gerechtshof door Zuid-Afrika, onderkende het hof in zijn voorlopige uitspraak van 26 januari 2024 dat sprake is van een ‘reëel risico op onherstelbare schade’, aldus Knoops. Hij voegde eraan toe dat het hof zich niet heeft uitgelaten over de vraag of er daadwerkelijk genocide heeft plaatsgevonden, en ook niet over de vraag of dat ‘aannemelijk’ is.
Preventieplicht Nederland
Dat laat onverlet dat verdragsstaten zoals Nederland een ‘preventieplicht’ hebben. ‘Zodra een staat weet of behoort te weten dat er een ernstig risico bestaat, moet hij handelen’, zei Knoops, verwijzend naar de uitspraak van het hof in de zaak Bosnië tegen Servië uit 2007. ‘Preventie begint bij voorzienbaarheid, niet bij bewijs achteraf.’
De vraag of Nederland voldoende invulling geeft aan zijn preventieplicht is niet alleen juridisch van belang, volgens Knoops, maar vraagt ook om een politieke en morele afweging. ‘In sommige gevallen kunnen diplomatieke verklaringen volstaan, zegt het hof. Maar bij structureel geweld kunnen zwaardere maatregelen nodig zijn. De beslissing is aan de politiek, niet aan juristen.’
De Hoon onderstreepte dat sprake is van een ‘juridisch bindende plicht’ en dat deze al bestaat sinds de voorlopige uitspraak van het Internationaal Gerechtshof op 26 januari vorig jaar. ‘Dat was een niet te negeren trigger voor Nederland en andere verdragslanden om in actie te komen.’
‘Israël veroordelen’
De inspanningsverplichting om ‘met alle beschikbare middelen’ genocide te voorkomen, kan verschillen per staat, zei De Hoon, maar vanwege de goede band met Israël legt het aan Nederland ‘omvangrijkere verplichtingen’ op dan aan andere landen. Zij meent dat Nederland vanwege het uitblijven van serieuze stappen ‘evident’ en ‘al geruime tijd’ tekortschiet in de naleving van het genocideverdrag.
De Hoon adviseert de Nederlandse regering om ‘Israël te veroordelen voor het hoogstwaarschijnlijk plegen van genocide’, het aankondigen van ‘maatregelen die effectief kunnen zijn’, het aansluiten bij de genocidezaak van Zuid-Afrika, het stoppen met de wapenexport naar Israël en de wapenimport uit Israel, en sancties en handelsbeperkingen.
Knoops en De Hoon leken het niet eens over de vraag of Israël op dit moment genocide pleegt. Daarbij speelt een meningsverschil tussen volkenrechtdeskundigen dat ook in het internationale debat doorklinkt: is genocide een ‘zwaar beladen term met een hoge bewijsdrempel voor de vernietigingsintentie’, waarbij de vaststelling van genocide alleen gedaan kan worden door bijvoorbeeld het Internationaal Gerechtshof of het Internationaal Strafhof? Knoops meent van wel en noemde het daarom ‘nauwkeuriger en zuiverder om te spreken over een ernstig risico op genocide’.
Definitie genocide
Of kan de intentie tot vernietiging worden afgeleid uit een samenspel van ‘handelingen en uitspraken’? Dat betoogde De Hoon, die zei dat de ‘situatie in Gaza voldoet aan bijna alle, zo niet alle factoren’ van de definitie van een genocide. ‘Denk daarbij’, zei ze, ‘aan de dehumaniserende speeches, de systematische aanpak, de aanvallen rechtstreeks op de burgerbevolking, op jong en op oud, en op ziekenhuizen, het blokkeren van humanitaire hulp, de straffeloosheid van daders en het vernietigen van bewijs.’
Het oogmerk van vernietiging kan daarnaast volgens De Hoon worden afgeleid uit ‘meerdere uitspraken van politici, uit het in het verleden gevoerde beleid van discriminatie en apartheid jegens de Palestijnen in Israel, en het gevoerde beleid tijdens de oorlog in Gaza’.
De Kamer had geen militair juristen uitgenodigd, maar wel de directeur van het Niod, professor Martijn Eickhoff, die als sociaal wetenschapper verduidelijkte dat zijn label voor wat er in Gaza gebeurt (‘genocidaal geweld’) een ‘heel belangrijk concept’ is, ‘omdat het helpt bepaalde vormen van massaal geweld die zich richten tegen specifieke groepen, als proces, en in onderlinge samenhang te benoemen en te duiden’. Hij hoopt daarmee ‘de maatschappelijke discussie verder te brengen en een wetenschappelijke lens aan te reiken aan de maatschappij’.
Amnesty
Hoewel verwijzingen naar rapporten van Amnesty en Human Rights Watch (HRW) ook woensdag passeerden als bevestigingen dat Israël genocide pleegt in Gaza, is er een volkenrechtelijk onderscheid tussen hun conclusies. Amnesty spreekt onomwonden van genocide, en hanteert daarbij de brede definitie van genocide die Nederland zelf ook gebruikte: niet inzake Gaza, maar wel in 2019 inzake de vermeende genocide tegen de Rohingya in Myanmar.
Human Rights Watch concludeerde in december dat, onder andere door het onthouden van water aan de Palestijnen, Israël zich schuldig maakt aan ‘daden van genocide’. De misdaad van genocide, aldus HRW, combineert ‘daden van genocide’ met genocidale intentie. Het Internationaal Gerechtshof heeft gezegd dat om die conclusie te trekken uit een patroon van gedragingen het de enige redelijkerwijs mogelijke conclusie moet zijn, aldus HRW. De organisatie meent op grond van zijn bevindingen dat ‘sprake kan zijn’ van genocide.
De Hoon waarschuwde woensdag voor ‘een te grote focus’ op de vraag of in Gaza sprake is van genocide. ‘Ook zonder dit label heeft de internationale gemeenschap de plicht oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid in Gaza te voorkomen.’ Gebruik van de term genocide, had Knoops al gezegd, ‘mag, ook gelet op het juridisch gewicht en de ernstige stigmatisering die daarmee voor een land en haar bevolking gepaard gaat, niet lichtvaardig zijn.’
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.