‘Aan welke kant staat de VVD van Dilan Yeşilgöz?’
In de strijd tussen autocratie en democratie is het tijd dat de VVD kleur bekent, schrijft Frans Timmermans. ‘Aan welke kant staat de VVD van Dilan Yeşilgöz?’
Nederland en Europa zijn de afgelopen decennia niet zo onveilig geweest als nu. Wereldwijd zien we de opmars van autocratie ten koste van democratie, waarbij de vraag aan de orde komt of de laatste voldoende weerbaarheid kan opbrengen om niet weggevaagd te worden.
Op slechts enkele uren vliegen van hier woedt een gruwelijke oorlog, die vermoedelijk al meer dan een miljoen slachtoffers heeft veroorzaakt, omdat een autocraat zich het grondgebied wil toe-eigenen van een onafhankelijke natie. Zijn provocaties, de militaire bases die hij aan de grens bij Finland en de Baltische Staten uit de grond laat stampen en de grote hoeveelheden geld die hij in zijn oorlogseconomie pompt, onderstrepen wat we al wisten: Poetin heeft blijvend gekozen voor een confrontatie met Europa. Binnen enkele jaren zal hij in staat zijn een militaire aanval op de Europese Unie uit te voeren.
In zijn tweede termijn als president van de Verenigde Staten is Trump op zijn beurt bezig met het slopen van tachtig jaar Amerikaans beleid, dat lange tijd was geworteld in de internationale rechtsorde zoals die na de Tweede Wereldoorlog tot stand is gekomen en werd gedragen door de telkens weer aangetoonde realiteit dat de veiligheid van Amerika onlosmakelijk verbonden is met die van vrije, democratische landen.
Die verandering is niet incidenteel, maar structureel, en al een aantal jaar geleden ingezet. De vooropgezette vernedering van president Zelensky tijdens zijn bezoek aan het Witte Huis. Het voortdurend tot dader verklaren van het slachtoffer van agressie. Het overnemen van Russische propaganda door de Amerikaanse regering. Het goedpraten van het inlijven van soevereine staten. Ze markeren een radicale breuk met alles waar de Pax Americana generaties lang voor stond.
Dit blijkt ook uit wat er binnenlands gebeurt, zoals aanvallen op de onafhankelijke rechtspraak, op de onafhankelijke media, op intellectuele vrijplaatsen, zoals universiteiten. De zuiveringen in de veiligheidsdiensten en het leger, de frontale aanval op diversiteit, gelijkwaardigheid en inclusie, de verbazingwekkende persoonlijkheidscultus rond Trump, zijn allemaal indicaties van het afglijden naar autocratie van het land dat anderhalve eeuw lang als bolwerk van democratie gold.
De Verenigde Staten zijn niet langer een betrouwbare bondgenoot in de strijd tegen autocratie
Voorlopig luidt de voor mij als langjarige transatlanticus diep pijnlijke conclusie dat de Verenigde Staten niet langer een betrouwbare bondgenoot is in de strijd tegen autocratie. Het tij kan nog worden gekeerd, maar de reparatie van de schade die nu wordt aangericht zal ook dan veel tijd kosten en het vertrouwen zal broos blijven.
In een rede voor de Duitse Bundestag ter gelegenheid van 80 jaar bevrijding sprak Bondspresident Frank-Walter Steinmeier zeer treffend van een ‘doppelten Epochenbruch’: Poetins veroveringsoorlog en de waardenbreuk die de Verenigde Staten onder Trump met zichzelf en met Europa aan het forceren zijn, vormen een dubbel afscheid van wat hij de lange twintigste eeuw noemt. Bij dat alles voegt zich de instabiliteit in het Midden-Oosten en het onverteerbare genocidale geweld dat in Gaza wordt gepleegd door de extreemrechtse Israëlische regering van Netanyahu.
Wat ons in de eerste plaats te doen staat is ervoor zorgen dat Oekraïne weerbaar blijft, zeker nu Poetin zelfs niet eens bereid is tot een staakt-het-vuren. Hoe sterker Oekraïne staat, hoe groter de kans wordt op een rechtvaardige vrede, waarbij Europese regeringsleiders er inmiddels van doordrongen zijn dat er in ieder geval nooit óver ons, zònder ons mag worden besloten. En hoe rechtvaardiger de vrede, hoe kleiner de Russische dreiging voor heel Europa.
Tegelijkertijd zullen we ook zelf in onze krijgsmacht moeten investeren, in veel grotere mate dan voorheen, vanuit de gedachte dat wie vrede wil toch echt sterk genoeg moet zijn om oorlog af te kunnen wenden. Samen met onze Europese partners zullen we onze krijgsmacht moeten versterken, vergroten en moderniseren. Hoe meer we in Europa onze krachten bundelen, en hoe minder afhankelijk we zijn van de Amerikanen, hoe sterker we staan tegenover Poetin.
Als we onze veiligheid serieus nemen is het nodig om het gesprek te voeren over de investeringen die nodig zijn, daar begint de discussie. GroenLinks-PvdA heeft de afgelopen jaren altijd voor de verhoging van de defensiebegroting gestemd en dat zullen we blijven doen als onze krijgsmacht dat nodig heeft. Maar serieus werken aan onze veiligheid vergt een visie die veel verder gaat dan alleen de defensiebegroting.
De vraag is daarbij: hoe gaan we de hogere defensie-uitgaven betalen? Tot nu toe beperkt het gesprek zich vooral tot welk percentage van het bruto nationaal product daarvoor nodig is, de zogenaamde NAVO-norm. Laten we niet vergeten dat, terwijl we moeten doen wat nodig is om onze veiligheid te garanderen, we niet moeten afbreken wat we juist willen verdedigen. Het zou kortzichtig zijn om investeringen in onze krijgsmacht te combineren met bezuinigingen op onze verzorgingsstaat, die nu al in een verwaarloosde staat verkeert.
We moeten open en eerlijk zijn over de noodzaak van meer geld voor onze krijgsmacht, maar nog verder bezuinigen op onze verzorgingsstaat, zoals rechtse partijen willen, ondermijnt onze weerbaarheid. Het is veel beter om een beroep te doen op onze financiële buffers, door geld te lenen en een solidariteitsbijdrage te vragen van de grootste vermogens en grote bedrijven. Want waar voor teveel mensen de zorgen van vandaag de hoop op een beter morgen overschaduwen, neemt de verdeeldheid toe en de bereidheid naar elkaar om te zien af. Dat vormt een voedingsbodem voor krachten die handelen in toekomstangst en pessimisme en daarmee speel je Poetin in de kaart, die met hybride oorlogsvoering al jaren probeert de solidariteit in Europa uit te hollen.
Maar onze opgave stopt niet bij investeringen in onze krijgsmacht en het versterken van onze verzorgingsstaat. Nu autocraten de strijd zijn aangegaan met de democratie, nu zij handenwrijvend toekijken hoe extreme partijen hier de aanval openen op onze kernwaarden, zullen echte democraten zich moeten verenigen. Ook binnen de Europese Unie en ook binnen onze eigen landsgrenzen, waar de strijd tussen democratie en autocratie door ‘eigen volk eerst’ of ‘Nederland weer op 1’-nationalisten keer op keer wordt opgestookt.
Autocraten geloven dat het ons ontbreekt aan de bereidheid ons te verzetten tegen hun politiek van macht boven recht. Het is aan democraten om het tegendeel te bewijzen
Één ding is zeker: de autocraten geloven dat het ons ontbreekt aan de bereidheid ons te verzetten tegen hun politiek van macht boven recht. Het is aan democraten om het tegendeel te bewijzen. Want onze democratie kan, zoals Timothy Snyder terecht beschrijft in zijn prachtige boek Over vrijheid, niet in stand worden gehouden door figuren wier eerste prioriteit het is om haar van binnenuit stapsgewijs te slopen zodat ze aan de macht kunnen blijven.
Daarom mag er geen twijfel bestaan over waar de loyaliteit ligt van diegenen die zeggen de democratie te koesteren. Democraten die zich niet volledig committeren aan onze democratie en rechtsstaat, of erger: die denken dat het rendeert om de anti-democraten van de extreme partijen achterna te hollen, die spelen Russische roulette met de toekomst van onze democratie. Daarmee zetten zij onze internationale veiligheid op het spel, want extreme partijen hebben keer op keer laten zien in de strijd tussen autocratie en democratie de kant van de autocraten te kiezen.
In ons land zit een partij in de regering die geleid wordt door een man die van zijn bewondering voor autocraten nooit een geheim heeft gemaakt. Vier jaar na het neerschieten van MH17 door Russische militairen, waarbij 298 onschuldige mensen het leven lieten waaronder 196 Nederlanders, en drie jaar na de Russische bezetting van de Krim, bracht Wilders nog een bezoek aan Rusland en sprak hij, net als veel van zijn extreme vrienden, bewonderend over Poetins leiderschapsstijl en zei hij dat we ‘als het gaat om patriottisme, nog veel van de Russen kunnen leren.’
Het Russische vriendschapsspeldje waarmee hij zich vol trots in de Doema liet fotograferen heeft hij stilletjes opgeborgen, maar in de Kamer stemmen hij en zijn partij steevast tegen verdere sancties of het opvoeren van de steun aan Oekraïne. De verkiezingswinst van de PVV werd in Russische media gevierd als een overwinning voor het Kremlin. Trump vindt hij een held en hij stond te juichen toen vicepresident J.D. Vance op een veiligheidsconferentie in München enkele maanden geleden frontaal de aanval opende op Europa en zijn steun uitsprak voor het extreemrechtse AfD. Bovendien koestert Wilders een blinde adoratie voor de autocraten Orbán en Netanyahu, die de democratie in hun eigen land de nek aan het omdraaien zijn.
Verantwoordelijkheid
Feit blijft dat Wilders nooit in het centrum van de macht zou zijn beland, als dat hem niet door anderen mogelijk was gemaakt. Dat is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de VVD, een partij die zegt te staan voor democratie en rechtsstaat, en die zich er altijd op heeft voorgestaan onze internationale veiligheid hoog in het vaandel te dragen. Toen Dilan Yeşilgöz de leiding over de VVD overnam van Mark Rutte, was haar eerste grote politieke stap het breken van de consistente lijn van haar voorganger die sinds 2011 had geweigerd de PVV tot de macht toe te laten, aanvankelijk vooral om redenen van bewezen bestuurlijke onbetrouwbaarheid, maar na de ‘minder Marokkanen’ uitspraak van Wilders ook om principiële redenen.
Wat aanvankelijk toch vooral een bedrijfsongeval leek, bleek later een strategische keuze, omdat de VVD stap voor stap ook meer tegen het extreme gedachtegoed van Wilders ging aanschurken. Terwijl er zich nationaal en internationaal een strijd tussen autocratie en democratie aftekent, terwijl onze internationale veiligheid enorm onder druk staat, besloot de VVD van Yeşilgöz een pact te sluiten met iemand die zich in die strijd loyaal toont aan de autocraten en hun vrienden. Het directe resultaat van haar leiderschap is dat er nu Trump- en Poetinbewonderaars in de Trêveszaal zitten.
De VVD heeft er bewust voor gekozen een verbond aan te gaan met een extreme partij. Het heeft de verdeeldheid in de samenleving aangejaagd, het onderlinge wantrouwen vergroot en het vertrouwen in onze instituties verder ondermijnd. Het resultaat is stilstand, omdat het kabinet Wilders-Yeşilgöz niet in staat is de besluiten te nemen die nu nodig zijn: niet over verhoging van het defensiebudget, niet over langjarige steun aan Oekraïne, niet over Europese samenwerking, niet over modernisering en verduurzaming van onze economie, niet over het oplossen van de stikstofcrisis, niet over het bouwen van woningen. Nederland verdient nu leiderschap op veiligheid, zodat we kunnen beschermen waar we trots op zijn: onze vrijheid, onze democratie en onze verzorgingsstaat.
Ze heeft zelfs het uitdelen van watermeloenen antisemitisch genoemd
Als de stelling klopt dat waar je mee samenwerkt, je mee wordt besmet, dan is het wel in de samenwerking die centrumrechtse partijen in Europa aangaan met de extremen. Dit geldt zeker ook voor de VVD van Yeşilgöz. Ze heeft gepleit vóór het afnemen van de nationaliteit van Nederlanders met een dubbele nationaliteit als zij tegen de Israëlische oorlogsmisdaden protesteren, vóór het inperken van de vrijheid om te demonstreren tegen de overheid, vóór het misbruiken van het staatsnoodrecht om het parlement buitenspel te zetten. Ze heeft politieke opponenten valselijk geprobeerd de mond te snoeren door zelfs het uitdelen van watermeloenen antisemitisch te noemen.
Ik kan mij de laatste keer dat zij stelling heeft genomen tegen de extreme uitspraken van Wilders niet herinneren. Niet toen hij rechters verdacht maakte. Niet toen hij journalisten afviel. Niet toen hij de positie van de Raad van State in twijfel trok. Niet toen hij op X zijn steun uitsprak voor de geweldplegers die in Katwijk demonstranten belaagden. En overigens ook niet als hij het opneemt voor de extreemrechtse regering Netanyahu, die keer op keer de mensenrechten en het internationaal recht aan de laars lapt. Daar blijft Yeşilgöz consequent de lijn van Wilders volgen.
Stuurloos
Het is ergens hoopgevend dat een paar prominenten binnen de VVD er blijk van geven de koers van Yeşilgöz niet te steunen. Rutte merkte tijdens de Europese verkiezingscampagne nog op dat ‘als de PVV wint, dat goed nieuws is voor het Kremlin’. Oud-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff signaleerde in een interview in Maarten! treffend dat nu de autocraten zich wereldwijd roeren en de antidemocraten verenigd lijken, ‘politici aan de democratische kant van het politieke landschap’ die ‘nieuwe tweedeling [tussen democratie en autocratie]’ moeten ‘erkennen’ en zich ook zullen moeten ‘herschikken’. Zijn uitspraken konden op de openlijke en stille steun rekenen van meer VVD’ers, die heus wel zien dat ze in schril contrast staan met de lijn van hun partij in de Kamer en het kabinet. De grote vraag is nu: als er een strijd gaande is tussen autocratie en democratie, aan welke kant staat dan de VVD van Dilan Yeşilgöz?
Hoe langer de samenwerking Wilders-Yeşilgöz duurt, hoe moeilijker het voor de VVD zal worden te breken met de koers die zij heeft ingezet. Het is sterk de vraag of de architect van dit kabinet, een kabinet dat stuurloos en verdeeld is en niet in staat tot leiderschap nu de internationale veiligheidssituatie daarom vraagt, geloofwaardig een ander pad in kan slaan. Zou er bereidheid zijn bij de top van de VVD te erkennen dat het een historische fout was de ‘brandmuur’ met extreme partijen te slopen? Het is evident dat hiermee een Paard van Troje het centrum van de macht is ingereden, met grote schade aan ons land tot gevolg, al was het alleen maar al door de totale incompetentie die het landsbestuur verlamt op het moment dat we voor historische uitdagingen staan. Hoe langer de VVD wacht met het herstellen van de brandmuur, hoe langer de VVD medeplichtig blijft in een constructie de maatschappelijke verhoudingen steeds verder op scherp stelt, en hoe groter de schade aan ons land en hoe zwakker onze weerbaarheid.
Het kabinet Wilders-Yeşilgöz zit er alleen nog omdat de VVD het laat zitten. Terwijl beide leiders naar elkaar zitten te loeren in afwachting van het moment dat de peilingen gunstig genoeg zijn voor één van hen, om dit kansloze kabinet uit zijn lijden te verlossen, staat ons land stil en worden onze problemen groter. De rest van de wereld staat bepaald niet stil en zal zich van onze politieke en bestuurlijke verlamming niets aantrekken, onze tegenstanders zullen er alleen hun voordeel mee doen, of ze nu in Moskou, Washington of Beijing zitten.
Met het radicaliseren van de VVD wordt het politieke midden steeds leger
In het Nederlandse politieke bestel hebben democratische partijen altijd de verantwoordelijkheid genomen om overeenstemming te vinden en samen de koers van het land uit te zetten. De rol van linkse partijen is altijd geweest om het midden naar links te trekken, maar met het radicaliseren van de VVD wordt het politieke midden steeds leger. Als het afgelopen jaar iets heeft bewezen, dan is het dat deze koers ons land niets dan ellende heeft gebracht. Verharding, verzuring en verdeeldheid leiden tot stilstand en diep maatschappelijk wantrouwen. Het is de allerhoogste tijd dat de VVD zich ontdoet van de omhelzing van Wilders. Alleen dan kan de VVD op geloofwaardige wijze bijdragen aan de veiligheid van ons land, en onze weerbaarheid tegenover de dreiging vanuit Rusland.
Waar we in deze onzekere tijden behoefte aan hebben is politiek leiderschap dat ondubbelzinnig kiest voor de verdediging en versterking van de democratische rechtsstaat, zowel binnenlands als over onze landsgrenzen heen. GroenLinks-PvdA wil met andere democratische partijen het voortouw nemen bij het organiseren van steun voor Oekraïne en het vormgeven van een Europees defensieplan.
We zullen eensgezind moeten laten zien dat echte democraten niet buigen voor de verdeel- en heerspolitiek van autocraten en hun extreme vrienden. Laten we nooit vergeten dat rechtse en linkse democratische partijen die aansluiting met het midden weten te houden of te herstellen, altijd sterker zullen staan dan diegenen die uit electoraal opportunisme vallen voor de verleiding van de samenwerking met extreme partijen die de bewezen capaciteit hebben centrumrechtse partijen naar hun hand te zetten of zelfs op te slokken. Als alle democratische krachten zich daar in voldoende mate rekenschap van geven, is er geen uitdaging zo groot of we kunnen hem aan. Dat moet ons voldoende hoop en vertrouwen geven.
Frans Timmermans is fractievoorzitter van GroenLinks/PvdA in de Tweede Kamer.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.