Reportage
Duizenden tonnen omstreden granuliet gestort in recreatiemeer: gevaar voor vrijkomen kankerverwekkend acrylamide
AkerslootBij het creëren van nieuwe natuur gebruikt recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer vijftigduizend kubieke meter granuliet - een afvalstof uit de steenindustrie - om het water ondieper te maken. Volgens deskundigen zou granuliet echter nooit in oppervlaktewater gebruikt moeten worden, omdat er het kankerverwekkende acrylamide uit kan vrijkomen.
Vanaf de Zuiddijk - de N244 - is er vrij uitzicht over het Alkmaardermeer. Niet al te ver uit de kant is een binnenvaartschip te zien. Met een graafmachine erop. De grijper grijpt diep in het ruim, komt weer omhoog en laat een grote schep grijswit granuliet in het water verdwijnen. Het spul laat een grauwe waas achter in het water.
,,We gebruiken het granuliet als kern van de dam die we hier aanleggen’’, vertelt projectmanager Alex Rohof namens het recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer. ,,Ongeveer vijftigduizend kubieke meter granuliet. Het is deel van het project Oever- en Natuurontwikkeling Saskerleidam.’’
Volgens Rohof is het granuliet schoon. ,,De hele partij is in opdracht van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier getoetst op de aanwezigheid van acrylamide. En dat is niet aangetroffen. Milieutechnisch gezien is dit schoon.’’
Route
Binnenvaartschip Challenge is hier niet alleen. Soms komt een ander binnenvaartschip langszij met een verse lading granuliet. Zoals de Karel Doorman. Dag in dag uit varen binnenvaartschepen met granuliet op en neer. Vanaf het Alkmaardermeer, via het Wijde Stierop naar de Zaan en dan via het Noordzeekanaal naar de Australiëhaven om aan te leggen bij Graniet Import Benelux voor een nieuwe lading. En dan weer terug.
Granuliet bevat het bindmiddel Polyacrylamide. Het is een moeilijk afbreekbare stof, zeker als het gestort is in een diepe plas. Bij afbraak van dit bindmiddel zou de Zeer Zorgwekkende Stof (ZZS) acrylamide kunnen vrijkomen. Maar het is nog niet duidelijk hoe de afbraak in een diepe plas precies gebeurt. Er zouden ook andere stoffen kunnen vrijkomen, zoals di-acrylamide of tri-acrylamide.
Rechtszaken
Milieuchemicus Joop Harmsen vindt het verbazingwekkend dat er granuliet in het Alkmaardermeer wordt gestort. Na de uitzendingen van Zembla over granuliet in 2020, is een slepende juridische procedure gestart door de leverancier van het granuliet tegen de programmamakers en de deskundigen die ze aan het woord lieten. Harmsen: ,,Vorig jaar concludeerde het gerechtshof in Den Haag dat granuliet geen grond is en daarom niet mag worden toegepast in diepe plassen. Graniet Import Benelux (de leverancier van het granuliet, red.) is daarna in cassatie gegaan en maakt nu misbruik van de situatie door het wel te gaan storten.’’
Harmsen: ,,We weten dat er 100 milligram polyacrylamide in een kilo granuliet zit, waaruit mogelijk acrylamide kan vrijkomen. Honderd milligram per kilo, dat is een hoog gehalte voor een milieuvreemde stof. Het grootste probleem is de onvoorspelbaarheid van hoe deze stof zich gedraagt op de bodem van een meer. Hoe de keten van deze polymeer afbreekt. De mogelijkheid dat het giftige acrylamide vrijkomt, is reden genoeg om het niet te gebruiken.’’
Zwemwater
Behalve binnenvaartschepen is er veel pleziervaart te zien op het Alkmaarder- en Uitgeestermeer. Kleine zeilbootjes, grotere motorjachten. Kano’s langs de randen en bij lekker weer nemen recreanten hier een frisse duik. In openluchtbad De Hoorne bijvoorbeeld. Het is naast een vaarroute en viswater bovenal een recreatiegebied waar het recreatieschap ruimte wil maken voor natuur.
Hans Stupers belt, namens de leverancier van het granuliet GIB. Uit zichzelf, nog geen kwartier na het gesprek met Rohof. ,,Ik hoorde via de aannemer Braam Natuurontwikkeling dat je vragen hebt over granuliet en het lijkt me logisch dat je die aan ons stelt’’, verklaart hij zijn proactieve handelen. Hij legt uit wat granuliet is. Bij het breken van steen blijft het allerfijnste stof in het spoelwater zitten. Het bindmiddel polyacrylamide wordt toegevoegd en bindt zich aan het stof, waardoor dat veel sneller bezinkt en het water hergebruikt kan worden. ,,Een goed werkende biologische variant hiervoor hebben we nog niet gevonden’’, zegt Stupers.
Afval
De toevoeging van dit synthetische bindmiddel maakt dat granuliet volgens het gerechtshof moet worden geclassificeerd als afval, en niet als grond. Ingenieur Jos Vink van Deltares verwoordde het tijdens een rondetafelgesprek met Tweede Kamerleden als volgt: ,,In grond groeit een plantje, in granuliet niet.’’
Vink is één van de deskundigen die Zembla aan het woord liet in twee afleveringen over het gebruik van granuliet om diepe plassen langs de rivier de Maas ter verontdiepen om zo ’nieuwe natuur’ te creëren. Omwonenden kwamen daartegen in het geweer, zoals het Burgercollectief Dreumelse Waard.
Lobby
Zembla wist te ontrafelen wat er zich achter de schermen afspeelde. Want hoe kan het dat een afvalstof toch wordt geclassificeerd als ’grond’? De reportages schetsen een onthutsend beeld van hoe het bedrijf Bontrup en de vier grote wegenbouwers (samen aandeelhouders van Graniet Import Benelux) hun lobby voeren. Daarin speelt oud-minister Halbe Zijlstra een belangrijke rol. Nadat hij was opgestapt vanwege zijn leugentje over zijn bezoek aan het buitenverblijf van Vladimir Poetin, ging hij aan de bak bij wegenbouwer Volker Wessels. Hij wist de ambtelijke top zo ver te krijgen om de adviezen van de experts naast zich neer te leggen en granuliet toch als ’grond’ aan te merken. ’Omdat het materiaal zoveel ruimte zou innemen bij de producent dat daardoor de productie van asfalt zou stil komen te liggen’.
Niet op de hoogte
In het projectplan Oever- en Natuurontwikkeling Saskerleidam komt het woord granuliet helemaal niet voor. Wel genoemd: zand, grond, stortsteen en schone bagger uit de Zaan. ,,Het bestuur van het recreatieschap is niet expliciet geïnformeerd over het gebruik van granuliet. In de stukken wordt in algemene woorden gesproken over zand’’, laat woordvoerder Anja Brands namens het bestuur weten. ,,Granuliet is zwaarder dan zand, waardoor het relatief snel zet en goed bestand is tegen de krachten van het water. Daarbij is het relatief goedkoop in vergelijking met ontzilt zeezand of IJsselmeerzand.’’
Brands noemt het onderzoek waar ook projectmanager Rohof al op wees. ,,De verantwoordelijke partijen hebben de benodigde procedures zorgvuldig doorlopen. Volgens het onderzoek zijn er geen risico’s ten aanzien van mens of natuur. Namens het RAUM hebben de projectmanager en de aannemer vooroverleg gevoerd met het hoogheemraadschap over het gebruik van granuliet. HHNK heeft daarin de voorwaarde gesteld voor de partijkeuring van het granuliet. Dat er geen acrylamide in zit’’, zegt zij.
Milieuchemicus Joop Harmsen verwijst juist naar de expertgroep die het ministerie al in 2019 op het hart drukt granuliet níét als ’grond’ te kwalificeren. Het RIVM en Deltares adviseren in 2023 terughoudendheid. ’Acrylamide is kankerverwekkend en al in lage hoeveelheden toxisch. Voorzorgsmaatregelen zijn nodig om blootstelling aan deze stof zo laag mogelijk te houden en het gebruik ervan te verminderen. Granuliet is geen grond en we weten onvoldoende van het gedrag in een diepe plas. Harmsen concludeert: ,,Dus niet toepassen.’’
Granuliet
Granuliet is het steenstof dat overblijft bij het breken van gesteenten als graniet. Het bedrijf Graniet Import Benelux voegt een bindmiddel (flocculant) toe aan het spoelwater om het granuliet daarin sneller te laten bezinken. Dat bindmiddel - polyacrylamide - is een synthetische polymeer. In zuurstofarme omstandigheden valt het polymeer uiteen in onder andere acrylamide, dat is een Zeer Zorgwekkende Stof, volgens het RIVM. Een neurotoxine die kanker kan veroorzaken.
Vanwege de toevoeging van het bindmiddel oordeelde het Gerechtshof Den Haag dat granuliet geen grond is en dat het voor deze reststof afgegeven certificaat niet passend is. Het storten van granuliet in oppervlaktewater op langere termijn schadelijk zou kunnen zijn voor mens en milieu. Het hof deed deze uitspraak in een langslepende juridische procedure van het moederbedrijf Bontrup van Graniet Import Benelux, tegen de programmamakers van Zembla en de deskundigen die zij aan het woord lieten in hun producties over granuliet en de lobby van de asfaltindustrie. Bontrup is tegen deze uitspraak in cassatie gegaan.
Gewichtig
Vijftigduizend kubieke meter granuliet weegt naar schatting tussen de 75 miljoen en 90 miljoen kilo. Uitgaande van de ondergrens en dat er honderd milligram polyacrylamide per kilo granuliet in zit, zou het dus in het beste geval gaan om zevenenhalf ton polyacrylamide.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.