Reportage
Controversiële studentenpartij VSP rukt op. ’Zulke clubs op hun blauwe ogen geloven, is toch een beetje naïef?’
LeidenDe Vrijmoedige Studentenpartij (VSP) verzet zich tegen de vermeende woke- en cancelcultuur en linkse indoctrinatie op universiteiten. Na Amsterdam en Utrecht wil de partij nu voet aan de grond krijgen in Leiden. Sceptici zien een Forum voor Democratie-kloon met zorgwekkende banden. „Zulke vormen van haat moeten geen plaats krijgen in vertegenwoordigende organen.”
„De VSP breidt uit!”, zegt een vrolijke student voor het Kamerlingh Onnes Gebouw. „We zijn nu ook in Leiden te vinden.” De reden? „We zijn keihard nodig om het gezonde verstand te handhaven en de Universiteit Leiden te behoeden voor domme keuzes.” Op de achtergrond klinkt ’Mr. Brightside’ van The Killers.
De Vrijmoedige Studentenpartij (VSP) wint sinds haar oprichting in 2023 politiek terrein in Nederlandse universiteiten. Volgens de partij zou daar sprake zijn van een ’cancelcultuur’ van ’woke’, van ’safe spaces’ en ’links-activistische indoctrinatie’. Daarom moet de academische vrijheid worden hersteld.
Om die boodschap kracht bij te zetten, verspreidt de partij talloze gelikte campagnefilmpjes op sociale media. „Dames, wat vinden jullie nou eigenlijk?”, klinkt het vragend vanachter de camera. „Ik vind heel veel, maar dat ga ik niet hardop zeggen”, luidt het antwoord. „Want dan word je echt direct gecanceld!” Wat te doen? „Word lid van de VSP! Wij zijn de enige partij die onze mond open durft te trekken!”
Historisch dieptepunt
Er is al jarenlang nauwelijks belangstelling voor verkiezingen voor de medezeggenschap op hogescholen en universiteiten. Het mag gerust een wonder heten als meer dan vijftien procent van de kiesgerechtigde studenten een stem uitbrengt. De percentages liggen geregeld nog veel lager. In 2024 behaalde Leiden een historisch dieptepunt: slechts 11,9 procent van de studenten ging naar de stembus.
Een zorgelijke ontwikkeling, vinden universiteiten, hogescholen en politiek Den Haag. Niet in de minste plaats omdat onderwijsinstellingen bij wet verplicht zijn om belangrijke beleidswijzigingen en begrotingen aan de medezeggenschap voor te leggen.
Ondanks, of misschien wel dankzij, deze hardnekkige ’instemmingscrisis’ is het de VSP gelukt om op meerdere universiteiten zetels in de medezeggenschapsraden te bemachtigen. Als weinig kiezers komen opdagen, kan een actieve achterban immers veel zetels opleveren. In de universitaire studentenraad van de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam heeft de partij twee zetels, in Utrecht ook twee. Dit voorjaar doet de VSP mee aan de verkiezingen in Leiden, Groningen en aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).
Twee genders
De opmars van de partij zorgt op deze universiteiten voor oplopende spanningen. Zo deelde de VSP vorig jaar als campagnestunt op de Vrije Universiteit stickers uit met de tekst: ’Er zijn twee genders! Durf jij het nog te zeggen?’. De stickers belandden onder meer op bordjes van genderneutrale toiletten. Kort daarop volgde een enquête over hetzelfde vraagstuk. ’Hoeveel genders zijn er?’, schreef de partij op een whiteboard. Keuzemogelijkheden: ’2’ en ’oneindig’.
Het kwam de partij op kritiek te staan, waarna de VU besloot de enquête-actie te stoppen. Een schoolvoorbeeld van ’uitsluiting’ en ’het systematisch cancelen van onze bijdragen’, schreef de VSP op Instagram. „Het is niet zo dat wij het standpunt innemen dat er maar twee genders zijn”, zegt VSP-oprichter Marlon Uljee (24) aan de telefoon. „Door te provoceren, proberen we het debat open te breken.”
Aanvankelijk had Uljee ’geen ambitie’ om zich met de studentenpolitiek te bemoeien, maar in 2023 besloot de student psychologie dat er iets moest gebeuren. „Ik zag dat studenten niet meer alles durven te zeggen. Het was een morele verplichting om voor die studenten op te komen. Want deze groep is veel groter dan de activistische groep die heel hard schreeuwt en wel een podium krijgt.” Zo zag de Vrijmoedige Studentenpartij het levenslicht.
’Linkse indoctrinatie’
Een politiek groentje was Uljee overigens niet. Een jaar eerder, in 2022, deed hij mee aan de gemeenteraadsverkiezingen van Almere namens Forum voor Democratie (FvD). Ook andere leden, onder wie twee Leidse kandidaten van de VSP, hebben een geschiedenis bij de partij van Thierry Baudet. Desgevraagd zegt Uljee geen lid meer te zijn van de partij. „We hebben ons eigen gedachtegoed.” Wel volgt hij op Instagram tal van FvD-accounts.
Leg de standpunten van beide partijen naast elkaar en de overeenkomsten zijn opvallend. Net als FvD ageert de VSP tegen ’cancelcultuur’, ’diversity officers’ en ’safe spaces’. ’Woke-cultuur’ zou de academische vrijheid op de universiteit vernietigen. Dat vormde voor de FvD zelfs aanleiding om in 2019 een meldpunt voor ’linkse indoctrinatie’ van leraren op scholen en universiteiten in het leven te roepen.
De VSP heeft het er ’wel eens over gehad’, zo’n meldpunt. Uljee: „Daarmee hou je elkaar alleen maar scherp.” De VSP-oprichter verwerpt dat het aangeven van ’linkse wetenschappers’ rechtstreeks ingaat tegen de academische vrijheid van die wetenschappers. „Als een universiteit zich op een bepaald thema erg profileert, dan moet je daar toch kritisch op kunnen zijn? Dat is toch juíst een vorm van academische vrijheid?”
Twijfelachtige banden
In tegendeel, vindt journalist en universitair docent Chris Aalberts. Hij volgde de opkomst van Forum voor Democratie op de voet. „Het is een integriteitsaanval. De VSP zegt dat docenten studenten straffen als ze ’verkeerde’ standpunten hebben. Maar als je wetenschappers beschuldigt van indoctrinatie, moet je dat kunnen onderbouwen. Er is geen begin van bewijs dat dit gebeurt, ook niet in Leiden.”
Als journalist onderzoekt Aalberts uiterst rechtse partijen en bewegingen. ’Geef de Vrijmoedige Studentenpartij geen podium’, bepleitte hij recentelijk in een opinieartikel in universiteitsblad ’Mare’. Aalberts voorziet problemen bij een Leidse entree van de VSP. „Als deze partij in de raad komt, krijgt je er gratis allerlei gedoe over Nederlanders, buitenlanders en transgenders bij. Zulke vormen van haat moeten geen plaats hebben in vertegenwoordigende organen. Dat zet alleen maar mensen tegen elkaar op.”
Niet alleen de VSP-standpunten baren Aalberts zorgen. Kijk naar het netwerk van de partij, zegt hij, en je weet genoeg. „De twijfelachtige banden zijn de meest concrete reden om tegen de VSP te zijn. Die banden zijn volstrekt helder en fris is het allemaal niet.”
Op de VSP-kandidatenlijst voor de verkiezingen van de Leidse universiteitsraad prijken, behalve twee FvD-leden, namelijk ook twee (bestuurs)leden van de omstreden Groot-Nederlandse Studentenvereniging (GNSV).
Inlichtingendiensten
De GNSV is geen gewone studentenvereniging. Zij hangt het ’Grootneerlandisme’ aan; een rechtspolitieke stroming die ernaar streeft Vlaanderen en Nederland te verenigen in één Nederlandse staat.
Geen onschuldig streven, want achter de schermen heeft de GNSV nauwe banden met extreemrechtse clubs zoals de Geuzenbond. Clubs die volgens onderzoeksjournalistiekplatform Bellingcat in de gaten worden gehouden door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), onder meer vanwege herhaaldelijke oproepen tot ’remigratie’. Dat is, zo schrijft Bellingcat, een ’eufemisme voor ’gedwongen deportaties [...] om een etnisch en cultureel homogene samenleving te creëren’.
Aan de hand van fotomateriaal dat de GNSV in Telegramgroepen en op andere socialemediaplatforms verspreidt, zijn meerdere VSP’ers te herkennen. Op een foto van de informatiemarkt tijdens de Leidse studentenintroductieweek El Cid vorig jaar, staan Wancho Karkalašev (kandidaat Leiden) en Bram van de Kerk (faculteitsraadslid Utrecht). Vosmar Leijnse, een andere Leidse kandidaat, was lid van het eerste bestuur van de Leidse tak van de GNSV.
Eenpersoonszaak
„Zulke clubs op hun blauwe ogen geloven dat ze zich hier gaan gedragen, is toch een beetje naïef?” Michel Vermeer van studentenpartij DSP-SC kijkt het driekoppige College van Bestuur van de Universiteit Leiden tegenover hem aan. De Leidse universiteitsraad zit deze maandagmiddag bijeen in het Academiegebouw. Als laatste vergaderpunt komt de VSP aan bod. Ook hier is de reputatie van de partij zichzelf vooruitgesneld.
Fracties zoals DSP-SC willen garanties dat de eventuele nieuwe partij niet zal discrimineren. Daarom stelt Vermeer voor om alle partijen in de nieuwe raad een intentieverklaring te laten ondertekenen. „Als er dan straks iets met de VSP gebeurt, kunnen we zeggen: je hebt dit ondertekend, nu houd je je niet aan de afspraak. Dan sta je toch veel sterker?”
Als deze partij in de raad komt, krijgt je allerlei gedoe over Nederlanders, buitenlanders en transgenders er gratis bij
Vermeer gelooft niet dat de academische vrijheid in Leiden onder druk staat, zegt hij na afloop van de vergadering. „De VSP geeft als voorbeeld dat een docent in plaats van ’eenmanszaak’ ’eenpersoonszaak’ zegt. Als dat je grootste zorg is, waar hebben we het dan over? Volgens mij ben je dan persoonlijk het probleem, en niet de academische vrijheid.”
Maar hij wil er niet lacherig over doen. „Ik kan heel goed geloven dat mensen bang worden van de dingen waar de VSP voor staat. Zeker als je kijkt naar hoe ze in Amsterdam en Utrecht omgaan met bepaalde groepen”, verwijst Vermeer naar onder meer de stickeractie van VSP.
Heel riskant
In de universiteitsraad krijgt Vermeer nul op het rekest. Het College van Bestuur heeft geen trek in een intentieverklaring. Laisser-faire, lijkt het gekozen standpunt tegenover de mogelijke komst van de VSP. „De inhoud van verkiezingsprogramma’s is niet bij voorbaat een reden om mensen uit te sluiten”, zegt CvB-voorzitter Annetje Ottow zakelijk. „Discriminatie is op deze universiteit en in deze raad ontoelaatbaar. Dat staat ook in de grondwet, en elke toevoeging daaraan is eigenlijk overbodig.”
Ook voormalig rector-magnificus Carel Stolker ziet voorlopig geen reden om de VSP anders te behandelen. „Het is heel riskant om te zeggen: dit is nu net de partij die we allemaal niet willen”, zegt Stolker. „Als een studentenfractie zich meldt om mee te doen, dan doet ze mee.”
Van 2013 tot 2021 was Stolker rector-magnificus van de Universiteit Leiden. Hij spreekt met deze krant als voorzitter van de zogeheten commissie-Stolker. In haar rapport, dat in 2023 verscheen naar aanleiding van klachten van UvA-docent Laurens Buijs, vond de commissie geen ’onvrije cultuur’ of ’ernstige institutionele misstanden’ die een bedreiging vormden voor de academische vrijheid.
Politiek kleurtje
Ook in Leiden kan de academische vrijheid volgens Stolker best tegen een stootje. Sterker nog, hij denkt dat het geluid van de VSP een verrijking voor een universiteitsraad kan zijn. „Het ontbreekt tussen studentenfracties nog weleens aan diversiteit van opvattingen. De universiteit moet juist in deze tijd van polarisatie een voorbeeld zijn van hoe je op een productieve manier van mening kan verschillen. Je kan niet zeggen dat je het perspectief van de VSP niet wil horen. Die ruimte moet je ze geven, en dat is iets dat we een beetje aan het verleren zijn.”
De VSP beweert dat het rechts-conservatieve geluid op universiteiten geen ruimte krijgt. „Daar hebben ze nog een punt ook”, zegt Stolker. „Het conservatieve geluid klinkt aan Europese en Amerikaanse universiteiten nu eenmaal minder sterk dan het progressieve, al kan dat per vakgebied verschillen. Ook faculteiten hebben een politiek kleurtje, denk ik. De wetenschap kijkt toch vooral vooruit, en minder achteruit.”
Dat de VSP een punt heeft, blijkt volgens Stolker uit een rapport van onderzoeksbureau Technopolis uit 2023, over zelfcensuur in de wetenschap. Uit een enquête in dat rapport bleek dat tussen de 10 en 34 procent van de studenten zich ’in redelijke tot zeer sterke mate’ beperkt voelt om zich vrij te uiten aan de universiteit.
„Van die cijfers ben ik wel geschrokken”, zegt Stolker. ,,Als de VSP daarvoor aandacht wil vragen, lijkt me daar niets mis mee. Maar als je vrijheid voor jezelf vraagt, moet je die ook aan de ander geven.”
Volstrekte karikatuur
En daar ontbreekt het volgens de oud-rector geregeld aan bij de VSP. Stolker wijst op de stickeractie aan de VU. ,,Dat is intimiderend gedrag, dat doe je niet. De VSP lijkt geobsedeerd met woke en maakt er een volstrekte karikatuur van. Academische vrijheid is juist ook onderwerpen als genderdiversiteit en Black Lives Matter de ruimte geven.”
De standpunten die de VSP inneemt, zijn in Leiden zeker niet nieuw. Tien jaar geleden zei de FvD, wiens intellectuele wortels in Leiden liggen, hetzelfde. Stolker ziet veel overeenkomsten en suggereert dat FvD voor VSP meer is dan slechts inspiratie. „Ik vind dat de standpunten verdacht veel op elkaar lijken. FvD heeft een grote jongerenafdeling, waar veel studenten in zitten. De strategie van de partij lijkt mij om zich via de medezeggenschap ook in te vechten in de universiteit. Ik denk dat ze met de VSP hetzelfde willen doen.”
Laat ze het maar proberen, is Stolkers houding. Universiteiten zijn weerbaar genoeg. „Die marcheren wel door. De VSP moet zich houden aan de regels die er zijn. Anders worden ze langzaam uitgefaseerd in het debat, lijkt mij. Soms vliegen studenten uit de bocht en doen ze dingen die absoluut niet kunnen. Dan moet je dáárop reageren, maar niet een nieuwe partij op voorhand cancelen. Wie cancelt, zal op enig moment ook zelf gecanceld worden.”
Smakeloos
Michel Vermeer van studentenpartij DSP-SC houdt er serieus rekening mee dat hij de VSP binnenkort in de raad moet verwelkomen. „Hun aanhang komt, in tegenstelling tot 90 procent van de studenten, wél in actie. Daarom kan de partij floreren.”
Niet als het aan Vermeer ligt. „Het zal mijn strijd in de campagne zijn dat de VSP geen zetels gaat halen. En áls ze in de raad komen, ga ik niet met ze samenwerken. Daarmee zou ik een partij normaliseren die het bestaansrecht van een deel van mijn kiezers wil ontkennen. Dat zou smakeloos zijn richting de academische gemeenschap en onze achterban.”
Woordenboek
Woke
Is een term die oorspronkelijk in de jaren dertig door de Afro-Amerikaanse gemeenschap werd gebruikt als waarschuwing: blijf wakker, kijk uit voor racisme. Daarna veranderde de betekenis en ging het meer om sociale rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid. De Black Lives Matter-beweging ontstond. Inmiddels heeft de term een politieke lading gekregen.
Cancelcultuur
Is een fenomeen waarbij iemand uit collectieve verontwaardiging over een vermeende verwerpelijke actie of uitspraak uit het (online) debat wordt verbannen.
Safe space
Is een ingebeelde of fysieke plek waar gemarginaliseerde groepen gevrijwaard zouden moeten zijn van ’onveilig’ gedrag, vooroordelen of uitspraken. Het begrip komt voort uit de LHBTQIA+-cultuur.
Diversity office
Is een afdeling die diversiteit en inclusiviteit op de universiteit promoot.
Verantwoording
Naast een interview met de voorzitter van de VSP, heeft deze krant aanvullende schriftelijke vragen gesteld over de banden die de partij heeft met onder meer de GNSV en de Geuzenbond. De VSP heeft hier niet op gereageerd. Ook zagen zij af van een interview met de Leidse lijsttrekker Lobke Jegen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.