Italiaanse sterauteur Giuliano da Empoli: ‘De Europese reactie op de machtspolitiek van de VS is ronduit beschamend’
Giuliano da Empoli | politicoloog en schrijver De Italiaans-Zwitserse politicoloog en schrijver Giuliano da Empoli kent de internationale politiek van binnen en buiten. Tot zijn frustratie reageert Europa verkeerd op het Amerikaanse buitenlandbeleid: ‘Europa mist op dit moment strategische intelligentie.’
Giuliano da Empoli: „Europa maakt in Trumps visie onderdeel van het Amerikaanse imperium, en moet dus heel expliciet tot vazalstaat worden gemaakt.”
— FOTO PHILIP PROVILY/LUMENHij ziet zichzelf als een ‘fly on the wall’, beaamt hij glimlachend, bescheiden. Schrijver en politicoloog Giuliano da Empoli beweegt zich, vrijwel geruisloos, in de paleizen en werkkamers van de hoogste machten. Zijn boeken vinden gretig aftrek bij de politieke elite, met name in Brussel. Zijn bestseller De Kremlinfluisteraar werd bekroond met de Grand Prix du roman de l’Académie française.
De macht, volgens het naoorlogse wereldbeeld, is sterk aan het kantelen ziet hij. „Het toppunt van macht valt niet zozeer samen met actie, maar met onbesuisde actie, het enige waarmee je het schokeffect bereikt waarop de macht van de heerser is gestoeld”, stelt hij in zijn laatste essay Het uur van de wolven, waarin hij het geloof in een wereld van internationale betrekkingen volgens vaste spelregels onderuit haalt.
NRC spreekt hem enkele dagen nadat de VS een nieuwe Nationale Veiligheidsstrategie lanceerden: een expliciete herinkleuring van de wereldorde, die in Brussel grote onrust creëert. In de tuinsalon van zijn gerenommeerde Parijse uitgever Gallimard, in afgetrapte bruine veterlaarzen, zwarte coltrui en donkerblauwe blazer van zachte snit: „De macht van autocraten en techoligarchen groeit aanzienlijk, en een antwoord van de heersende politieke klasse in Europa ontbreekt daarop”. Vooralsnog, schetst hij, voedt de inadequate respons de „beesten van de macht”.
Wat typeert die ‘hongerige machtswolven’, de autocraten van vandaag de dag?
„Kijkend naar roofdieren zoals president Donald Trump – of de Braziliaanse Jair Messias Bolsonaro, de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman en de Salvadoraanse president Nayib Bukele – hebben we moeite ze te interpreteren naar de maatstaven van de politieke categorieën zoals we die kennen uit de afgelopen decennia.
„In wezen zijn we getuige van de terugkeer van klassieke figuren: we zien aspirant-autocraten die een zeer oude opvatting van macht hebben, als een eenzame bezigheid. Zonder grote beperkingen, waarbij traditionele waarden en een radicale dimensie van mannelijkheid leidend zijn. Maar dat oude idee steunt op een nieuw, eigentijds digitaal ecosysteem, dat juist zeer agressieve en solitaire acties – en daarmee een monocratisch [alleenheersend] concept van macht – beloont. Wat ik daarbij interessant vind, is dat we van een impliciete naar een expliciete fase zijn overgegaan.”
Hoe bedoelt u dat?
„Gedurende een aantal jaren was de opkomst van deze radicale figuren, gevoed door zeer extreme en agressieve bewegingen, niet de bedoeling van het digitale ecosysteem. Het was meer een neveneffect van de bedrijfsmodellen. Maar sinds enige tijd is er heel duidelijk sprake van een convergentie tussen de politieke roofdieren en de eigenaren van de technologische infrastructuren.”
Maar hebben machtig leiders – neem Fidel Castro en Che Guevara, die de Cubaanse revolutie listig ontketenden door gebruik van de radio – nieuwe technologieën niet altijd omarmd als propagandamiddel?
„Zeker, maar de digitale technologieën hebben twee kanten. Er is de kant van het communicatiemiddel, dat wordt bevorderd en gebruikt door deze nieuwe leiders, die de codes ervan benutten en zich richten op het promoten van inhoud die betrokkenheid genereert. Het maakt daarbij niet uit of ze rechts of links zijn, echt op nep, goed of slecht: het gaat erom dat ze iets genereren.
„Het grote verschil met radio, televisie, film en andere eerdere technologieën is dat digitale media vooral een inlichtingeninstrument zijn. Het traditionele boek leest de lezer niet terwijl de lezer leest. Maar digitale media verzamelen gegevens en informatie over degenen die ze gebruiken, en concentreren daarmee kennis en macht voor de mensen die ze controleren. Er is dus een schijnbare functie en een werkelijke functie: de voornaamste taak is de inlichtingenfunctie. De echte macht ligt daarmee in handen van de techneuten, met AI-bazen aan de top.”
Hebben zij dezelfde ideeën over macht als de alleenheersers, zoals Trump?
„Het huidige machtsplan convergeert naar de idee om de uitvoerende macht te versterken, en daarbij alle tegenmachten – van de oppositie tot aan het parlement en de rechterlijke macht – weg te vagen, of in een zeer ondergeschikte positie te manoeuvreren. De samenleving kan volgens Trump en de techoligarchen veel effectiever worden bestuurd: door middel van data en kunstmatige intelligentie.
„Maar qua ideologie willen ze niet hetzelfde. Trump – of neem [de Britse radicaal-rechtse politicus] Nigel Farage, of het Duitse AfD – hangt nationalistische ideeën aan. Ze willen grenzen herstellen, immigranten wegsturen. Veel techmagnaten hebben die visie niet.”
Elon Musk komt anders met grote regelmaat fascistisch uit de hoek.
„Musk lijkt, zoals u zegt, bijna een fascist te zijn. Maar de meerderheid is dat niet. Ze zijn niet alleen post-nationaal, maar ook post-humanistisch. Het project van de ‘techscheppers’ reikt verder dan een ondernemingsproject alleen. Ze staan voor een andere samenleving. En er is een schrikbarende onevenredigheid tussen hun macht en hun vermogen om deze macht te verwerven, en hun filosofische, culturele, sociale en politieke visie, die vaak erg arm is. Ze geven vaak de indruk dat ze moeite hebben om op een normale manier met een ander mens om te gaan.
„Maar in een revolutie moet je het eens zijn over een einddoel: daar vinden Trump en de padroni van de tech elkaar. Ze willen een regimewisseling à la Shakespeare, die in Hendrik VI [de trilogie van historische toneelstukken over de jonge Koning van Engeland] een revolutie vooropstelt. ‘Wat te doen? We vermoorden alle advocaten.’ Volgens mij is dat het gezamenlijke doel van de autocraten en tech-oligarchen: het uitschakelen van alle politieke elites zoals we die kennen. Een krachtig plan met grote aantrekkingskracht op onze samenlevingen, die het gevoel hebben vast te zitten, met problemen die altijd hetzelfde zijn, zonder dat er ook maar iets wordt opgelost.”
Wie controleert wie: heeft Trump het nog over het zeggen over de Zuckerbergs van deze wereld of is het andersom?
„We bevinden ons nu in een delicate fase van evenwicht, waar Trump nog steeds de baas is. Politiek is ook een fysiek spel: je hoeft hem alleen maar samen met de techmagnaten te zien… Hij is het machtige dier. Maar het is duidelijk dat het Witte Huis de belangen van de techindustrie dient – kijk maar naar de relatie met Europa. De techsector zet zich op zijn beurt in voor de politieke doelstellingen van mensen als Trump. Het is haast een alliantie tussen gelijken.”
Hoe duurzaam is dat evenwicht?
„De macht van de techwereld zal alleen maar toenemen. Als Trump morgen wordt vervangen door zijn vicepresident JD Vance, is het evenwicht al verschoven: de techreuzen zouden de baas zijn en JD Vance dienend aan hen. Puur omdat hij minder sterk is, minder gedreven door macht. Hij is ook van een andere generatie. We bevinden ons in een proces waarbij we afstappen van het model van de liberale democratie.
„Het probleem is dat, in tegenstelling tot politici in een democratie, de techelite enorme macht uitoefent zonder enige verantwoordelijkheid.”
Autocraten zijn, zoals u schetst, van alle tijden. Staan we door de technologische ontwikkelingen op een keerpunt in de geschiedenis?
„Door mijn culturele achtergrond [laverend tussen Rome en Parijs] ben ik geneigd te denken in cycli en de opkomst en ondergang van beschavingen. Maar de technologieën van vandaag – niet alleen kunstmatige intelligentie, maar ook de combinatie ervan met technologieën zoals levenswetenschappen, biotechnologie, neurowetenschappen en nanotechnologie – wijzen op een breuk. Dat maakt het nog belangrijker om te begrijpen wie ons regeert en wie deze overgang zal regeren.”
Europa doet een beteugelende poging. Al is die op zijn minst halfslachtig te noemen. X kreeg enkele dagen geleden een boete opgelegd wegens het overtreden van EU-regels, TikTok ontsprong de dans.
„Die boete, 120 miljoen euro, is niet meer dan een symbolisch klopje. Eerder legde de Europese Commissie miljardenboetes op. Ze komt op een moment van grote Europese tegemoetkomingen aan Big Tech. De EU probeert haar eigen strijd te voeren, maar laat ook grote zwakte zien.”
De VS schetsen in hun veiligheidsstrategie Europese ondergeschiktheid en het uiteenspelen van Europese landen, tot schrik van Brussel.
„Trump maakt expliciet dat hij een overgang wil maken van een Romeinse Republiek naar het Romeinse Rijk. De monsterlijke uitbreiding van het Witte Huis [een grootse balzaal] liet dat al zien. Trump is zeker geen Julius Caesar, of (Octavianus) Augustus, maar hij is een plutocraat met dezelfde imperialistische zienswijze. Europa maakt in zijn visie onderdeel van het Amerikaanse imperium, en moet dus heel expliciet tot vazalstaat worden gemaakt.”
Brussel reageerde lauw, en spreekt nog altijd van ‘de belangrijkste bondgenoot’ als het op Washington aankomt. Wat vindt u van de Europese respons?
„De Europese reactie op de machtspolitiek van de VS is ronduit beschamend, van volledige ondergeschiktheid. Van de Baltische staten, die zuchten onder directe Russische dreiging, is dat nog te verwachten. Maar van de Commissie, en de oprichters van Europa – denk Frankrijk – is de reactie er een van absolute onderwerping.”
U bevindt zich veelal in het kielzog van de Franse president Emmanuel Macron. Luistert hij in deze niet naar u?
Serieus kijkend: „Op dit vlak niet. Men doet alsof er geen dreiging is, alsof dat wat Trump zegt folklore is… Europa is als de klasse van advocaten die een leven lang carrière hebben gemaakt door met regels om te springen. Ze hebben er grote moeite mee om zich in de wereld van roofdieren te bevinden. Nu de geschiedenis opnieuw begint, weten ze niet welke kant ze op moeten.
„We moeten net als Trump de taal van de macht spreken. Antwoorden in termen van kracht, niet over technische kwesties als handelsakkoorden blijven discussiëren terwijl we voor een zeer sterke politieke en ideologische uitdaging staan. We zakken door onze knieën. Dat is niet alleen ronduit vernederend maar brengt ons ook schade toe. Als je politiek wordt vernederd, lopen ook technische onderhandelingen slecht af. Omdat je al een verliezer bent, je je in een zwakke positie verkeerd. Europa verliest zo twee keer.”
Kunnen we afsluiten met een positieve noot?
„Als 27 landen het niet eens zijn, moeten er meer coalitions of the willing komen, zoals dat gebeurde bij de Oekraïne-kwestie. Een paar landen die zich verenigen en een andere lijn trekken. Europa mist op dit moment strategische intelligentie.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.