‘Het is cru, maar Europeanen moeten zorgen dat Oekraïne het gevecht levert, zodat de oorlog dáár blijft en niet hier komt
Olivier Schmitt | Politicoloog Oorlogsdeskundige Olivier Schmitt is blij verrast over de Europese militaire inspanningen. „Dit is echt een ander Europa dan we voor de Russische invasie in Oekraïne hadden.” Maar voor stevige defensie én behoud van de verzorgingsstaat zijn ingrijpende hervormingen nodig, zegt hij.
Een militair van de 93e Gemechaniseerde Brigade speurt naar Russische gevechtsdrones, nabij de frontstad Kostiantynivka in de regio Donetsk.
— FOTO ANATOLII STEPANOV/REUTERS‘Ik ben van nature pessimistisch,” zegt Olivier Schmitt, hoogleraar aan het Royal Danish Defence College en reserve-officier van de Franse luchtmacht. „Ik kan een enorme Cassandra zijn [toekomstvoorspeller in de Griekse mythologie wier waarschuwingen worden genegeerd]. Maar nu moet ik toegeven dat ik verrast ben hoe voortvarend de Europese Unie sinds 2022 handelt op het gebied van veiligheid en defensie. Dit is echt een ander Europa dan we voor de Russische invasie in Oekraïne hadden.”
Schmitt woont al jaren in Denemarken, maar geeft soms les aan de Sciences Po-universiteit in Parijs. In een café tegenover de campus in Saint-Germain roert hij in zijn thee. Europeanen, zegt hij, hadden veel eerder aan hun veiligheid moeten gaan werken. Nationaal, Europees en binnen de NAVO. Maar ze waren verblind door het ‘vredesdividend’ na de val van de Muur in 1989. Weinigen geloofden dat Rusland na de annexatie van de Krim en de militaire interventie in de Donbas in 2014 verder zou gaan en heel Oekraïne zou proberen te veroveren. Laat staan dat Rusland een hybride oorlog tegen Europa zou beginnen of claims zou leggen op Europese landen die ooit tot het Warschaupact hadden gehoord – nu EU- en NAVO-landen.
„Bij veel Europese regeringen viel het kwartje pas toen Donald Trump opnieuw president werd, omdat Trump behoorlijk vijandig is tegen de EU. Voor januari 2025 waren ze niet zo bang voor de Russische president Poetin. De Amerikanen zouden Europa wel beschermen, dachten ze, en Poetin zou het niet wagen een Europees land aan te vallen. Nu Trump er zit, zijn veel Europeanen wel bang voor Poetin. Misschien valt hij een Europees land aan, en doet Trump niets, zodat Europa er alleen voor staat. Daarom werken Europese landen keihard aan de wederopbouw van hun defensie, op een schaal die niemand voor 2022 voor mogelijk had gehouden.”
Is dat de reden dat de NAVO nog bestaat?
„Ik denk dat Trump in zijn eerste termijn dicht bij het punt kwam om te stoppen met de NAVO. Hij vond Europeanen profiteurs. Ze hadden de VS sinds 1949 uitgemolken, vond hij. Op de NAVO-top in 2018 liep het bijna van de rails. Generaal Mattis, de minister van Defensie, kalmeerde hem en praatte dat uit zijn hoofd. Dat Europeanen nu zoveel in defensie investeren, zorgt ervoor dat Trump is gebleven. Wat hij precies wil met de NAVO, weet ik niet. Ik denk dat hij het zelf amper weet. Zolang de NAVO een ‘win’ is, gaat hij ermee door. Dat elk NAVO-land 5 procent in defensie moet steken, wordt zo een doel op zich. Goed voor de bühne. Wat er echt gebeurt, kan hem minder schelen.”
Welke scenario’s ziet u voor de NAVO?
„Hoe het verdergaat, hangt af van twee cruciale factoren: de vijandigheid van de VS, en de mate waarin Europeanen samenwerken. Dat levert vier scenario’s op. In het eerste scenario werken de Europeanen intensief samen aan strategische autonomie en zetten ze voortvarend een Europese defensie op. De VS zijn zeer vijandig tegen Europa, en steunen het niet. Dit is voor Europa een zeer kostbare optie: alles moet van Europese landen komen. Dit scenario lijkt mij niet erg realistisch op het moment. In het tweede scenario is Europa gefragmenteerd en de VS zeer vijandig.”
Het slechtste van twee werelden.
„Ja. Dat overleeft de NAVO niet. Althans, niet in één stuk. Wat je dan kunt zien, is dat sommige Europese landen close zijn met de VS en bilateraal defensiedeals sluiten. Of dat er een mini-NAVO overblijft: de VS met noordelijke en Baltische landen, bijvoorbeeld. Ook dit scenario is weinig aannemelijk. In scenario nummer drie zijn de VS niet erg vijandig tegen Europa, alleen gedesinteresseerd. Europeanen nemen het voortouw en nemen initiatieven, samen. De VS steunen die min of meer. Dat is het beste van de vier scenario’s. In scenario nummer vier is de VS ook nogal gedesinteresseerd, maar werken de Europeanen beroerd samen. Ze ruziën, er komt weinig van de grond. Zo wordt de NAVO een lege huls. Ze houden de alliantie misschien voor de vorm, maar het is meer een kabuki-theater vol rituelen. Een slecht scenario voor Europa.”
Op welk scenario gokt u?
„Moeilijk te zeggen. Alles beweegt steeds. Toch ben ik voorzichtig optimistisch. Misschien zijn de VS toch eerder gedesinteresseerd dan vijandig tegenover Europa en Europese defensie. Ik sluit niet uit dat ze er zelfs langzaam enige interesse voor krijgen. Vergeet niet: Trump heeft India en Rusland in de armen van China gejaagd. Op handelsgebied heeft hij eigenlijk alleen met de EU een ‘fantastic deal’. Met veel landen heeft Trump conflicten, terwijl hij juist een groot kamp wil optrekken om China te isoleren. Het wordt wat leeg in zijn kamp. Wie weet maakt hem dat iets toeschietelijker voor Europa. Ik denk dat hij vreest dat China Europa een voordelige handelsdeal aanbiedt, en dat Europa dan ook afdrijft. Het zou dus best eens scenario drie of vier kunnen worden.”
Misschien zijn de VS toch eerder gedesinteresseerd dan vijandig tegenover Europa en Europese defensie
Waarmee alles afhangt van de mate waarin Europeanen met elkaar samenwerken?
„Precies. Als ze goed samenwerken, kan de NAVO hier redelijk doorheen komen, en houden Europese landen de structuren en knowhow van de NAVO tot hun beschikking: officieren, planning, afschrikking. Werken de Europeanen slecht samen, dan worden ze totaal afhankelijk van de VS. Als trekpoppen. Dan wordt de NAVO een soort Warschaupact: een dominant centrum met zwakke satellieten die niets te zeggen hebben.”
Is het aan Europa om dat scenario te vermijden?
„Correct.”
Wat moet Europa doen om te zorgen dat Trump gedesinteresseerd blijft en niet vijandig wordt?
„Aardig doen zonder onderworpen te zijn. Beelden uit Sharm el-Sheikh, laatst, met Europese leiders die mak achter Trump stonden, waren vreselijk. [NAVO-secretaris-generaal] Mark Rutte met zijn ‘daddy’ was ook pijnlijk. President Macron doet het beter. Die is beleefd tegen Trump maar likt zijn hielen niet. Het is koorddansen.”
Op welk punt moet Europa terugduwen?
„Op digitaal vlak. Dat is vitaal. We kunnen op handelsgebied compromissen sluiten omdat we de NAVO overeind moeten houden. Dat is de prijs die we voor onze veiligheid betalen. Maar digitaal mogen we niet over ons heen laten walsen. Peter Thiel en Elon Musk willen de EU kapotmaken en overheersen. Daar ligt onze grens. Ik denk dat de Commissie dat begrijpt.”
De bemanning van een houwitser vuurt vanuit een gecamoufleerde positie, op 16 oktober in de Oekraïense frontstad Kostiantynivka.
— FOTO KOSTIANTYN LIBEROV LIBKOS /GETTY IMAGESU zegt: op defensiegebied moet Europa nauw samenwerken. Maar dat gebeurt toch maar beperkt?
„Het gebeurt op de enige manier waarop we het kunnen: nationaal. Nationale industriële belangen zijn groot. Defensie raakt voor regeringen aan de nationale soevereiniteit. Zij willen geen echte EU-defensie, punt. Maar ze harmoniseren wel, en de Europese Commissie coördineert en zet gemeenschappelijke projecten op.”
Sommige lidstaten beschuldigen de Commissie van een ‘machtsgreep’. Anderen ruziën over het Future Combat Air System (FCAS), een gezamenlijk toekomstig Europees gevechtsvliegtuig.
„Ja. De Fransen willen FCAS monopoliseren. Ze denken dat ze het beter kunnen. De Duitsers zijn te close met de Amerikanen, althans volgens de Fransen. Maar naast gevechtsvliegtuigen hebben we meer gemeenschappelijke dingen nodig. Europeanen hebben geen forum voor militaire planning, behalve in NAVO-verband. Er is geen scenario voor ‘wie doet wat als er oorlog uitbreekt’. Alleen de NAVO heeft dat, en die is Amerikaans-gedomineerd. Wat doen we zonder de Amerikanen? Het zou goed zijn als we een Europese Veiligheidsraad krijgen. Zulke debatten moeten we dringend voeren.”
Europese NAVO-landen kunnen die toch voeren?
„Ja, maar zij kunnen de NAVO-faciliteit en -capaciteiten alleen gebruiken met Amerikaanse toestemming. Zonder toestemming hebben Europeanen geen ondersteunende structuur. Dan zijn er ook niet genoeg functionarissen. Europa heeft geen militaire academie. Niets. Hoe langer de oorlog in Oekraïne doorgaat, hoe meer tijd we hebben om dit op orde te brengen.”
Heel cru.
„Als ik Poetin was, zou ik snel aansturen op een staakt-het-vuren in Oekraïne. Dan stopt Europa met investeren in defensie, omdat dat dan ‘gelukkig niet meer nodig is’. Vervolgens valt Poetin een van de Baltische staten aan. Het hoeft geen grote aanval te zijn. Hij kan een stukje land bezetten en zo artikel 5 testen. Het NAVO-solidariteitsartikel.”
Als een collectief antwoord uitblijft, staat de NAVO voor schut?
„Ja, en de EU ook. Zoiets kan het eind zijn van de EU. Die draait om solidariteit. Wat is die waard, als een EU-land wordt aangevallen en de rest doet niets?”
We kunnen de stijgende kosten van defensie én van de verzorgingsstaat niet betalen zonder hervormingen
Een dubbele klapper voor Poetin.
„Het is cru, maar Europeanen moeten zorgen dat Oekraïne het gevecht levert, zodat de oorlog dáár blijft en niet hier komt. Het Oekraïense leger is het beste leger dat Europa heeft.”
Gefinancierd door Europa?
„Zeker. Uit eigenbelang. Anders komt de oorlog hier. Dat kost veel geld. Decennialang hebben Europese landen een fantastische deal gehad. Om drie redenen. De VS zorgden voor onze defensie en betaalden die. We hadden een demografische balans tussen jong en oud. En we hadden migranten voor banen die we zelf niet wilden of konden doen. Die drie elementen zijn nu verdwenen. We hebben geen Amerikaanse bescherming meer en betalen onze eigen defensie en veiligheid. De demografie is scheefgetrokken, met te veel ouderen en te weinig jongeren. En door migratiestops kunnen we minder migranten inzetten. We moeten onze verzorgingsstaten dus anders betalen en inrichten. Als we geen hervormingen doorvoeren, brengt dat onze manier van leven in gevaar.”
Het beruchte dilemma ‘pistolen versus boter’?
„Dat is een verkeerd beeld. Het behoud van de verzorgingsstaat en defensie zijn allebei belangrijk. Je kunt het ene doen zonder het andere te laten, door keuzes te maken. Onze verzorgingsstaten hebben nu het spaarvarkenmodel, waarbij burgers sparen voor hun pensioenen voor later. We moeten naar een Robin Hood-model, waarbij we weer echt aan herverdeling van rijkdom gaan doen tussen sociaal-economische groepen. Dat gaat groeiende ongelijkheid tegen. In Denemarken doen ze het zo, maar in veel andere landen stuit dit op verzet bij de twee groepen die het meest van het spaarvarkenmodel profiteren: rijken en gepensioneerden. Onze politici durven hen niet tegen de haren in te strijken. Maar het zal moeten, in mijn ogen. We kunnen de stijgende kosten van defensie én van de verzorgingsstaat niet betalen zonder hervormingen. Dit is een van de belangrijkste discussies die we in alle Europese landen moeten voeren.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.