Boerderij die lijdt onder zwerfstroom moet sluiten
Melkveehouder André van den Oudenrijn bijt zich vast in de ongrijpbare zwerfstroomproblematiek. Terwijl hij onverdroten door wil gaan met het verzamelen van bewijs voor een technisch euvel van de elektrificerende samenleving, keurt de NVWA de helft van zijn stal af. Zijn bedrijf is in gevaar. Voorlopig lijkt onze overheid weinig geïnteresseerd in nader onderzoek naar de oorzaken. Een triest verhaal met een schurende rand.
Vorige week viel een brief van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) op de mat bij melkveehouders Marjo en André van den Oudenrijn uit Ooltgensplaat (Goeree-Overflakkee). De toezichthouder eist dat zij meer dan honderd ligboxen uit gebruik halen. Hoewel de stal conform de normen tijdens de bouw in 2007, en zelfs iets ruimer, is gebouwd, zouden hun koeien te weinig bewegingsruimte hebben om goed op te kunnen staan. "Onze stallen zijn vergund, gecontroleerd en altijd in orde bevonden," zegt André van den Oudenrijn.
Voor de Van den Oudenrijns betekent het verbod de halvering van hun bedrijf. Ze moeten terug naar 129 dieren, terwijl hun bedrijf is ingericht op 265 dierplaatsen. Het bedrijf verliest zijn economische basis en wordt daarmee de facto door de autoriteit gesloten.
Een al jarenlang slepend conflict met de NVWA over dierenwelzijn in de stal speelt een rol op de achtergrond. Wie zoekt zal een veroordeling vinden van de Van den Oudenrijns voor de rechtbank Rotterdam. Ze zouden hun dieren nalatig verzorgen. "De NVWA kijkt niet naar de oorzaak van het gedrag van de koeien, maar naar het gevolg", zegt André. Sinds dit voorjaar stuurde hij ons een stroom filmpjes over het gedrag van zijn dieren. Dat wijkt af als er flink wat zwerfstroom door het erf van de melkveehouder gaat. De dieren drinken slecht als dat het geval is en gedragen zich direct anders als die stroom afvlakt. Dat fenomeen wil hij onder de aandacht van het publiek brengen. Het treft niet alleen hem als boer, maar gaat volgens hem en Marjo aanmerkelijk verder.
Volgens de Van den Oudenrijns bagatelliseren overheid en autoriteiten 'zwerfstroom'. Ze beschouwen hun boerderij als een belangrijke case om de gevolgen van zwerfstroom op de maatschappelijke agenda te krijgen.
Afwijkend gedrag verklaren
In januari schreven we voor het eerst over de boerderij in Ooltgensplaat. De koeien willen niet drinken, produceren daardoor minder melk, worden moeilijk drachtig en hebben gezondheids- en huidklachten. Kalfjes gaan vaker dood. Onderzoek van gedreven elektrotechnisch expert Johan van Bommel wijst op één van de ernstigste gevallen onder de groep van circa 200 boeren met zwerfstroomklachten onder zijn klanten. Ze hebben last van zwerfstromen die wegens gebrekkige isolatie in de bodem weglekken en zich vooral bij dieren manifesteren omdat die als het ware met hun blote poten op de vloer staan. Ze merken potentiaalverschillen daarom heel gemakkelijk: ze dragen geen isolerend schoeisel zoals wij.
In het geval van de Van den Oudenrijns, stelde Van Bommel vast, gaat het om windmolens, maar het kan om vele bronnen gaan. Eerder dit jaar spraken we met de hoogleraren Sjef Cobben (TU Eindhoven) en Frank Leferink (TU Twente) die aangeven dat zwerfstroom een onderwerp is dat serieus bekeken moet worden omdat het grote consequenties kan hebben. Zwerfstroom tast namelijk ook gewapend beton en de bescherming van water- en gasleidingen aan waardoor deze corroderen. Dit kan door isolatiemaatregelen tijdens de aanleg van installaties voorkomen worden.
Zwerfstroom ontslaat een melkveehouder niet van zijn zorgplicht jegens zijn koeien
Terug naar Ooltgensplaat. De Van den Oudenrijns kampten al jaren met hoge dieruitval en klauwproblemen. In de rechtszaak die de NVWA tegen hen startte, verloren zij; de rechter stelde dat “de boer verplicht is optimaal voor zijn dieren te zorgen”, ongeacht de oorzaak van de gezondheidsproblemen.
Volgens Van den Oudenrijn zijn de problemen op zijn bedrijf niet te wijten aan zijn bedrijfsvoering maar liggen die nou juist buiten zijn beïnvloedingssfeer. Met Van Bommel probeert hij via technische metingen, filmpjes van afwijkend gedrag, het inschakelen van deskundigen en politici te bewijzen dat zwerfstroom de problemen op zijn bedrijf veroorzaakt. Daarmee handelt hij met gevaar voor zijn eigenbelang: het kan zijn boerderij onverkoopbaar maken.
Van Bommel constateerde met zijn metingen dat de spanning bij Ooltgensplaat "ver boven aanvaardbare niveaus" ligt. Koeien hebben daar last van, omdat zij met alle vier hun poten contact maken met de grond en hun zenuwstelsel gevoeliger is dan dat van mensen. Op de boerderij van Van den Oudenrijn uitte zich dat in verminderd drinkgedrag, een lage melkgift en zieke en zelfs dode koeien.
In samenwerking met Van Bommel namen de Van den Oudenrijns drastische maatregelen tegen de elektromagnetische stromen onder hun boerderij, vertelde Van den Oudenrijn eerder. Met goed gevolg: de klauwgezondheid en vruchtbaarheid van de koeien verbeterden en ook aan de onverklaarbaar hoge sterfte kwam een eind. Dat bevestigt ook hun dierenarts ons zonder enig voorbehoud per telefoon.
Toch ligt er nu de order van de NVWA. De inspecteurs handhaven op dierenwelzijn en grijpen schuurplekken en te krappe ligboxen aan om gedeeltelijke sluiting van de stallen af te dwingen. "Gewoon onzin", beaamt de dierenarts in gesprek met ons, want "de maatvoering van de stallen is volstrekt gangbaar".
'Plicht'
De Van den Oudenrijns blijven strijdbaar en tekenen bezwaar aan tegen de NVWA-maatregel. "Ik kan het erf verlaten en elders opnieuw beginnen, maar dan blijft het probleem liggen," zegt André. Voor hem is de zaak inmiddels groter dan zijn eigen bedrijf: behalve om de veiligheid en gezondheid van van zijn dieren en gezin, gaat het om de gezondheid van dieren in het algemeen, de betrouwbaarheid van het elektriciteitsnet dat straks door de energietransitie nog zwaarder belast wordt. "En bovendien", zegt hij, "blijf ik wijzen op de gevolgen voor infrastructuur, zoals de leidingen en de wapening van beton in gebouwen en bruggen". Waar instanties volgens hem wegkijken, ziet hij het als zijn plicht om vol te houden. "Als ik dit nu laat gaan, dan verdwijnt de kans om te laten zien wat er écht speelt."
En dat is, volgens hem en volgens Johan van Bommel, zwerfstroom. Voor Van Bommel was de casus op Ooltgensplaat een extra impuls om zijn metingen verder te professionaliseren. Met financiële steun van LTO Projecten in Zwolle kon hij een logger ontwerpen en bouwen. Na anderhalf jaar ontwikkelen presenteerde hij onlangs een gestandaardiseerde meetmethode waarmee elektrische lek- en zwerfstromen tot in detail kunnen worden geregistreerd. Via een soort DNA van de stroom kan de methode een lekstroom herleiden tot specifieke bronnen. In zijn rapport, in handen van Foodlog, laat Van Bommel zien dat hij kan aantonen welke stromen rechtstreeks van invloed zijn op het drinkgedrag en de melkproductie van de koeien bij Van den Oudenrijn.
Implicaties zwerfstroom
Zwerfstroom ontstaat als elektrische energie via onverwachte routes wegvloeit, bijvoorbeeld door de aarde, waterleidingen of funderingen. Door de toename van elektrificatie en vermogenselektronica (zoals omvormers met pulsbreedtemodulatie, PWM) is het verschijnsel in de afgelopen tien jaar sterk toegenomen.
Toch wordt er in Nederland en de EU nauwelijks systematisch onderzoek naar gedaan. De huidige Europese Laagspanningsrichtlijn (2014/35/EU) en de EMF-richtlijn houden geen rekening met zwerfstromen of hun ecologische effecten. Ondanks de zorgvuldigheid van Van Bommels onderzoek is er geen financiering voor vervolgmetingen. Het onderwerp past niet in 'bestaande subsidiehokjes' en omdat het aan zowel landbouw, energie als (dier)gezondheid raakt, is geen enkele partij echt verantwoordelijk. Een groot onderzoek dat onder leiding van de Gezondheidsdienst voor Dieren zou worden opgezet, kreeg geen financiering.
Dit is geen beleid, dat is wegkijken
Niettemin is het onder experts geen geheim dat zwerfstroom een directe invloed heeft op leidingen, gebouwen en bruggen door corrosie en betonrot. Onderzoek naar de effecten op dieren kunnen belangrijk nieuw licht werpen op de impact en ernst van zwerfstroom.
'Niemand wil meten'
In de VS maar ook veel dichterbij in België zijn al voldoende voorbeelden van erkende schade door zwerfstroom ('stray voltage'). In Nederland verklaarde echter DNV (voorheen KEMA) dat verder onderzoek niet nodig is. Staatssecretaris Thierry Aartsen (Ministerie van Openbaar Vervoer en Milieu) wijst onderzoek naar de invloed van zwerfstroom op de koeien van de Van den Oudenrijns af, ondanks een verzoek daartoe van de Provincie Zuid-Holland.
Er zou geen bewijs zijn dat de situatie afwijkt van normale elektrische omstandigheden. Van den Oudenrijn en Van Bommel willen niet bij de pakken neerzitten. Ze zoeken inmiddels samenwerking met Belgische en Zwitserse onderzoekers. In november vindt in Wallonië een eerste bijeenkomst plaats met netbeheerders en landbouworganisaties. België kent al langer regelgeving voor ‘stray voltage’ in de veehouderij.
Een poging om het dossier via Brussel onder de aandacht te brengen leverde een beleefde maar voorzichtige reactie op. De Europese Commissie vroeg om "meer technische onderbouwing" vanuit Nederland. Van den Oudenrijn verzucht: "Wij zitten met dieren met afwijkend gedrag en een halve stal dicht, terwijl niemand wil meten. Dat is geen beleid, dat is wegkijken."
Betonrot 2.0 – wat zwerfstroom met beton en staal doet
Zwerfstroom is niet alleen een stalprobleem. In de literatuur over bouw- en infrastructuur is al zo'n twintig jaar bekend dat gelijkstroom (DC, Direct Current) in beton kan leiden tot elektrisch veroorzaakte corrosie van de wapening. Het kernpunt van de discussie onder bouwers en elektra-ingenieurs is dat elektrisch veroorzaakte corrosie véél sneller kan gaan dan de klassieke 'betonrot' die we kennen van bruggen en moderne gebouwen.
Geen chemische maar elektrische betonrot
Bij gewone betonrot gaat eerst de kwaliteit van het beton zelf achteruit door chemische reacties in het beton; daarna begint de wapening te roesten. Bij elektrisch gedreven corrosie is het beton soms nog helemaal in orde, maar er loopt een DC- zwerfstroom door de constructie - bijvoorbeeld omdat er in de buurt een railsysteem, laadinstallatie, zonneveld of ander DC-systeem zit dat onvoldoende is geïsoleerd. Op de plek waar de stroom het staal verlaat, wordt het staal door die stroom letterlijk opgelost. Het veroorzaakt wel dezelfde symptomen (roestvlekken, afspatten), maar de oorzaak is niet chemisch maar elektrisch en gaat daarom sneller. Soms zelfs veel sneller.
Snel
Uit drie veelgebruikte onderzoeken blijkt dat al bij spanningen van 1–3 V DC merkbare corrosie optreedt, en dat bij 5 V DC zelfs richting millimeters tot een centimeter staalsectie per jaar (!) kan verdwijnen als de situatie blijft bestaan. Meer informatie hierover bieden de volgende wetenschappelijke artikelen:
- Bertolini, L. (2007), Effects of stray current on the corrosion behaviour of steel in concrete, Cement and Concrete Composites, Corrosion Science. Een vaak geciteerd artikel.
- Solgaard, A.O.S. et al. (2013), Experimental observations of stray current effects on steel in concrete, Corrosion Science. Laat zien dat doorgelaten lading terug te zien is in écht massaverlies én betonschade.
- Chen, Z. et al. (2021), Corrosion Behavior of Reinforcing Steel Undergoing Stray Current, Materials. Een recentere bevestiging dat zwerfstroomcorrosie duidelijk agressiever is dan 'gewone' corrosie.
Ook op het gebied van de aantasting van waterleidingen en daarmee ook van gasleidingen bestaat inmiddels uitgebreide wetenschappelijke literatuur. Een voor civiele ingenieurs opgesteld rapport van DIPRA (Ductile Iron Pipe Research Association, Alabama, 2017) legt uit hoe de bescherming van metalen leidingen wordt aangetast door zwerfstroom.
Waarom is nader onderzoek naar het effect op dieren relevant?
Zwerfstroom houdt zich niet aan de grenzen van gebouwen, kavels of leidingen. Op een boerderij kan een DC-lek tegelijk:
- dieren irriteren (ze voelen de spanningsverschillen aan poten en bek/tong),
- metalen leidingen en stalinrichting aantasten, én
- constructies in de buurt versneld laten corroderen (mestkelder, voeropslag, keldervloeren, keerwanden, zelfs een naastgelegen bruggetje).
Aan het gedrag van dieren zijn de effecten direct afleesbaar. In constructies zijn ze eveneens te meten, maar blijven ze minder opvallend dan bij de dieren. In het geval van Van den Ouderijn viel ons gedurende een half jaar meekijken naar filmpjes van hun drinkgedrag en foto's van de metingen op de opgestelde apparatuur op dat de dieren nagenoeg onmiddellijk reageren op het wegvallen van spanningsverschillen. Hun drinkgedrag schiet werkelijk omhoog. Ook het omgekeerde bleek steevast het geval. Dat is significante evidentie voor de risico's van zwerfstroom op diergezondheid en mogelijk zelfs op mensgezondheid. Dieren zijn nu de belangrijkste bron om het mogelijke euvel voor mensen goed in kaart te brengen.
https://www.foodlog.nl/artikel/boerderij-die-leidt-onder-zwerfstroom-moet-sluiten
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.