Essay
Eindtijdfascisme: Naomi Klein en Astra Taylor over de apocalyptische roes van de techbro’s en de Maga-Republikeinen
De machtigste mensen ter wereld bereiden zich voor op het einde van de wereld, een einde dat ze zelf krampachtig versnellen. Hoe doorbreken we deze apocalyptische roes?
De beweging voor bedrijfsmatige stadstaten kan haar geluk niet op. Al jaren promoot zij het idee dat rijke mensen hun eigen hightech-leengoederen moeten kunnen stichten – of het nu gaat om nieuwe landen op kunstmatige eilanden in internationale wateren (‘seasteading’) of om pro-business ‘vrijheidssteden’ zoals Próspera, een veredelde gated community gecombineerd met een wildwest-kuuroord op een eiland in Honduras.
Ondanks de steun van prominente durfkapitalisten als Peter Thiel en Marc Andreessen zijn deze extreem-libertaire dromen nooit echt van de grond gekomen. Het blijkt dat de meeste zichzelf respecterende rijkaards toch niet op drijvende booreilanden willen wonen, zelfs niet in ruil voor lagere belastingen. En hoewel Próspera misschien aantrekkelijk is voor een vakantie of een paar lichaams-‘upgrades’, wordt de extraterritoriale status van deze vrijheidsstad momenteel aangevochten bij de rechtbank.
Maar plotseling zwaaien de deuren in het centrum van de wereldmacht open voor dit ooit marginale netwerk van separatisten uit het internationale bedrijfsleven. Het eerste teken dat het tij begon te keren kwam in 2023, toen Donald Trump – ogenschijnlijk uit het niets – beloofde een wedstrijd te zullen organiseren die moest leiden tot de stichting van tien vrijheidssteden op federale grond. Destijds ging dit proefballonnetje verloren in de dagelijkse stroom van schokkende uitspraken. Maar sinds de nieuwe regering is aangetreden, zijn potentiële vrijheidsstad-ontwikkelaars actief gaan lobbyen, vastbesloten om Trumps belofte werkelijkheid te maken.
‘De energie in DC is absoluut elektrisch’, zei Trey Goff, de stafchef van Próspera, onlangs enthousiast na een bezoek aan Capitol Hill. Volgens hem zou wetgeving die de weg vrijmaakt voor een groot aantal bedrijfsmatig opgezette stadstaten tegen het einde van het jaar klaar moeten zijn. Geïnspireerd door een verwrongen interpretatie van de ideeën van de politieke filosoof Albert Hirschman maken figuren als Goff, Thiel en belegger en schrijver Balaji Srinivasan zich sterk voor wat zij de ‘exit’ noemen – het idee dat mensen met geld het recht zouden hebben om zich te onttrekken aan de verplichtingen van het burgerschap, vooral aan belastingen en regelgeving. Door de oude ambities en privileges van vroegere imperia een nieuwe vorm te geven, dromen zij ervan om regeringen te versplinteren en de wereld op te delen in hyperkapitalistische, ondemocratische toevluchtsoorden, onder exclusieve controle van de allerrijksten, beschermd door particuliere huurlingen, draaiend op AI-robots en gefinancierd met cryptomunten.
Je zou kunnen denken dat het tegenstrijdig is dat Donald Trump, gekozen op een vaandelzwaaiend ‘America First’-platform, geloof hecht aan deze visie van soevereine gebieden, bestuurd door goddelijke miljardair-koningen. Er is veel aandacht besteed aan de kleurrijke strijd tussen Maga-woordvoerder Steve Bannon – een uitgesproken witte nationalist en populist – en de aan Donald Trump gelieerde miljardairs, die hij heeft aangevallen als ‘techno-feodalisten’ die ‘geen moer geven om de mens’, laat staan om de natiestaat. En ja, er zijn zeker spanningen binnen de onhandig in elkaar geknutselde coalitie rond Trump, die tot een kookpunt kwamen tijdens het debat over de invoerrechten. Toch zijn de onderliggende visies misschien minder tegenstrijdig dan ze op het eerste gezicht lijken.
De beweging die vrijheidssteden wil stichten, voorziet duidelijk een toekomst die wordt gekenmerkt door schokken, schaarste en ineenstorting. Hun hightech-privédomeinen zijn in essentie versterkte ontsnappingscapsules, ontworpen voor een selecte groep mensen om zo te kunnen blijven profiteren van luxe en alle mogelijkheden tot menselijke optimalisatie – en zichzelf en hun kinderen een voorsprong te geven in een steeds barbaarsere toekomst. Kortom, de machtigste mensen ter wereld bereiden zich voor op het einde van de wereld, een einde dat ze zelf krampachtig versnellen.
Dat beeld verschilt niet veel van de breder gedragen visie van versterkte naties die het radicaal-rechtse gedachtegoed wereldwijd in zijn greep heeft, van Italië tot Israël, en van Australië tot de Verenigde Staten. In een tijd van voortdurend gevaar presenteren openlijk wit-nationalistische bewegingen hun relatief rijke staten als gewapende bunkers: meedogenloos in hun vastberadenheid om ongewenste mensen te verdrijven en op te sluiten (zelfs als dat opsluiting voor onbepaalde tijd betekent in extraterritoriale strafkampen zoals Manus Island en Guantanamo Bay), en net zo meedogenloos in hun bereidheid om met geweld de grond en de hulpbronnen (water, energie, kritieke mineralen) veilig te stellen die zij noodzakelijk achten om de komende crises te overleven.
Opmerkelijk is dat, in een tijd waarin de voorheen seculiere elites van Silicon Valley plotseling Jezus lijken te ommarmen, beide visies – de bedrijfsmatig ingerichte staat voor de rijken en de bunkernatie voor de massa’s – opvallende overeenkomsten vertonen met de christelijk-fundamentalistische interpretatie van de bijbelse ‘rapture’ (opname van de gemeenschap). In die lezing worden de gelovigen opgenomen in een gouden stad in de hemel, terwijl de rest achterblijft om hier op aarde een apocalyptische eindstrijd te doorstaan.
Als we dit kritieke moment in de geschiedenis willen overleven, moeten we onder ogen zien dat we niet te maken hebben met tegenstanders zoals we die eerder hebben gekend. We moeten het opnemen tegen het eindtijdfascisme.
Terugblikkend op zijn jeugd onder Mussolini merkte romanschrijver en filosoof Umberto Eco in een beroemd essay op dat het fascisme vaak wordt gekenmerkt door een ‘armageddoncomplex’ – een obsessie met het verslaan van vijanden in een grote eindstrijd. Maar het Europese fascisme van de jaren dertig en veertig van de twintigste eeuw had daarnaast nóg een horizon: een visie op een toekomstige gouden eeuw na het bloedbad, een toekomst die – voor de eigen groep – vredig, pastoraal en gezuiverd zou zijn. Vandaag is dat niet meer het geval.
In een tijdperk van werkelijk existentiële gevaren – van klimaatverandering tot nucleaire oorlog, torenhoge ongelijkheid en ongereguleerde AI – slagen hedendaagse extreem-rechtse bewegingen er niet in een geloofwaardige visie op een hoopvolle toekomst te bieden. Hoewel zij financieel en ideologisch bijdragen aan het verergeren van deze dreigingen, presenteren ze aan de gemiddelde kiezer slechts een variant van een voorbij verleden, gecombineerd met de sadistische genoegens van dominantie over een steeds verder uitdijende groep ontmenselijkte anderen.
Zo zien we de toewijding van de regering-Trump om een gestage stroom van echte en door AI gegenereerde propaganda te verspreiden, speciaal ontworpen voor dit pornografische doel. Beelden van geketende immigranten die op deportatievluchten worden gezet, begeleid door het geluid van rinkelende kettingen en boeien – beelden die het officiële X-account van het Witte Huis zelfs labelde als ‘asmr’, een term die normaal gesproken verwijst naar kalmerende geluiden. Of hetzelfde account dat het nieuws over de arrestatie van Mahmoud Khalil – een inwoner van de VS met een permante verblijfsvergunning, die actief deelnam aan de pro-Palestijnse bezetting van Columbia University – met leedvermaak deelde, onder de woorden: ‘SHALOM, MAHMOUD.’ Of de sadistisch-chique fotomomenten van minister van Binnenlandse Veiligheid Kristi Noem: te paard aan de Amerikaans-Mexicaanse grens, voor een overvolle gevangeniscel in El Salvador, of poserend met een machinegeweer terwijl ze immigranten arresteert in Arizona. De overheersende ideologie van extreem-rechts in ons tijdperk van escalerende rampen is verworden tot een monsterlijk, wit-nationalistisch overlevingsdenken.
Het is een geloofssysteem dat in de kern genocidaal is, en het verraadt het wonder en de schoonheid van deze wereld. Wij geloven dat hoe meer mensen inzien hoezeer rechts is bezweken voor het armageddoncomplex, hoe groter de bereidheid zal zijn om terug te vechten – in het besef dat nu werkelijk alles op het spel staat. Onze tegenstanders weten maar al te goed dat we een tijdperk van noodtoestanden zijn binnengetreden, maar hun reactie daarop is het omarmen van dodelijke en egoïstische waanideeën. Verstrikt in uiteenlopende apartheidsfantasieën van gebunkerde veiligheid, kiezen zij ervoor om de aarde te laten branden.
Nog niet zo lang geleden waren het vooral religieuze fundamentalisten die tekenen van de apocalyps begroetten met blijde opwinding over de langverwachte rapture. Trump heeft inmiddels belangrijke posten toevertrouwd aan mensen die deze vurige orthodoxie onderschrijven, onder wie christelijke zionisten. Zij zien het gebruik van vernietigend geweld door Israël om zijn territoriale voetafdruk uit te breiden niet als illegale wreedheden, maar als een gelukkig teken dat het Heilige Land steeds dichter bij de omstandigheden komt waarin de Messias zal terugkeren en de gelovigen hun hemelse koninkrijk zullen ontvangen.
Mike Huckabee, Trumps ambassadeur in Israël, heeft nauwe banden met het christelijk zionisme, net als Pete Hegseth, zijn minister van Defensie. Ook Noem en Russell Vought – de architect van Project 2025 en momenteel hoofd van het Bureau voor Begroting en Management – zijn er allebei uitgesproken voorstanders van. Zelfs Peter Thiel, die openlijk homo is en berucht om zijn uitbundige levensstijl, is de laatste tijd gaan mijmeren over de komst van de antichrist (spoiler: hij denkt dat het Greta Thunberg is – waarover later meer).
Maar je hoeft geen bijbelgeleerde of zelfs maar religieus te zijn om een eindtijdfascist te worden. Vandaag de dag hebben veel invloedrijke seculiere figuren een toekomstvisie omarmd die opvallend veel lijkt op die van religieuze eindtijdscenario’s: een wereld die instort onder haar eigen gewicht, waarbij een uitverkoren elite overleeft en floreert in allerlei soorten arken, bunkers en ommuurde vrijheidssteden. In een artikel uit 2019, getiteld Left Behind: Future Fetishists, Prepping and the Abandonment of Earth, beschrijven communicatiewetenschappers Sarah T. Roberts en Mél Hogan dit verlangen naar een seculiere gemeenschapsopname: ‘In de accelarationistische verbeelding gaat de toekomst niet over schadebeperking, grenzen of herstel; het is eerder een politiek die richting een eindspel beweegt.’
Elon Musk belichaamt dit imploderende ethos. Dit is iemand die omhoog kijkt naar de wonderen van de nachtelijke hemel – en blijkbaar alleen mogelijkheden ziet om die inktzwarte leegte te vullen met zijn eigen ruimteafval. Hoewel hij zijn imago oppoetste door te waarschuwen voor de gevaren van de klimaatcrisis en kunstmatige intelligentie, besteden hij en zijn zogeheten ‘Departement van Overheidsefficiëntie’ (Doge) hun dagen aan het verder laten escaleren van diezelfde risico’s (en nog vele andere). Niet alleen door te snijden in de milieuregelgeving, maar ook door hele toezichthoudende agentschappen te ontmantelen.
Wie heeft er nog een functionerende natiestaat nodig als de ruimte lonkt? Voor Musk is Mars een soort wereldlijke ark geworden, die de sleutel kan zijn tot het voortbestaan van de menselijke beschaving, mogelijk zelfs via het uploaden van bewustzijn naar een kunstmatige algemene intelligentie. Kim Stanley Robinson, de sciencefictionschrijver van de Mars-trilogie die Musk gedeeltelijk lijkt te hebben geïnspireerd, is helder over de gevaren van Musks miljardairsfantasieën over het koloniseren van Mars. Volgens hem is het ‘gewoon een moreel risico dat de illusie creëert dat we de aarde kunnen vernietigen en nog steeds oké zullen zijn. Dat is helemaal niet waar.’
Net als religieuze eindtijdgelovigen die het aardse rijk willen ontvluchten, wordt Musks drang om de mensheid ‘multiplanetair’ te maken ingegeven door zijn onvermogen om de veelzijdige pracht van ons enige echte thuis te waarderen. In plaats daarvan zet hij zijn immense fortuin in om een toekomst te creëren waarin slechts een handjevol mensen en robots overleeft op twee dorre bollen: een radicaal uitgeputte aarde en een geterraformeerd Mars. In een bizarre wending van het verhaal uit het Oude Testament zijn Musk en zijn mede-techmiljardairs, die zichzelf goddelijke macht hebben toegekend, niet tevreden met het bouwen van arken – ze lijken actief hun best te doen om de vloed te veroorzaken. De huidige rechtse leiders en hun rijke bondgenoten profiteren niet alleen van catastrofes, in de traditie van de shockdoctrine en rampenkapitalisme, maar provoceren en plannen die nu ook bewust.
Maar hoe zit het met de Maga-achterban? Niet iedereen is gelovig genoeg om oprecht in de rapture te geloven, en de meesten hebben zeker niet het geld om een plek in een vrijheidsstad te kopen – laat staan in een raket. Geen zorgen. Het eindtijdfascisme biedt de belofte van veel meer betaalbare arken en bunkers, bereikbaar voor de gewone voetsoldaten.
Luister naar de dagelijkse podcast van Steve Bannon – die zichzelf profileert als het belangrijkste mediakanaal van Maga – en je wordt overspoeld door één enkele boodschap: de wereld gaat naar de hel, de ongelovigen breken door de barricades, en er nadert een eindstrijd. Wees voorbereid. De survivalboodschap wordt nog duidelijker wanneer Bannon overgaat op het aanprijzen van de producten van zijn adverteerders. Koop Birch Gold, want de oververhitte Amerikaanse economie zal instorten en banken zijn niet te vertrouwen. Sla kant-en-klare noodrantsoenen in van My Patriot Supply. Train je schietvaardigheden thuis met een lasergeleid systeem. Het laatste wat je zou willen, houdt hij zijn luisteraars voor, is afhankelijk zijn van de overheid tijdens een ramp.
Bannon spoort zijn publiek natuurlijk niet alleen aan om hun eigen bunkers te bouwen. Hij propageert ook een visie van de Verenigde Staten als een bunker op zichzelf – een land waarin ice-agenten door straten, werkplekken en campussen sluipen om degenen te laten verdwijnen die als vijanden van het Amerikaanse beleid en de Amerikaanse belangen worden gezien. De gebunkerde natie vormt het hart van de Maga-agenda en van het eindtijdfascisme. Binnen deze logica is de eerste taak het versterken van de nationale grenzen en het elimineren van alle vijanden, zowel buitenlandse als binnenlandse.
Dit grimmige beleid is inmiddels in volle gang: de regering-Trump heeft, gefaciliteerd door het Hooggerechtshof, de Alien Enemies Act ingeroepen om honderden Venezolaanse immigranten te deporteren naar Cecot, de beruchte mega-gevangenis in El Salvador. Deze faciliteit, waar gevangenen worden kaalgeschoren en soms meer dan honderd mensen worden opgesloten in één enkele cel, opereert onder de ‘uitzonderingstoestand’ die de burgerlijke vrijheden vernietigt en die ruim drie jaar geleden werd uitgeroepen door Nayib Bukele, de cryptominnende, christelijk-zionistische premier van het land.
Bukele heeft aangeboden om hetzelfde ‘fee-for-service’-systeem aan te bieden voor Amerikaanse burgers die de regering in een juridisch zwart gat wil laten verdwijnen. ‘Dat vind ik geweldig’, zei Trump onlangs, toen hem naar het voorstel werd gevraagd. Geen wonder: Cecot is het zieke, logische uitvloeisel van de vrijheidsstad-fantasie – een zone waar alles te koop is en waar een eerlijk proces niet meer van toepassing is. We kunnen nog veel meer van dit soort sadisme verwachten. In een ijzingwekkend openhartige verklaring zei Todd Lyons, de waarnemend directeur van ice, tijdens de 2025 Border Security Expo dat hij een ‘zakelijker’ aanpak van deportaties nastreeft – ‘zoals Amazon Prime, maar dan met mensen’.
Als het bewaken van de grenzen van de gebunkerde natie de eerste taak is van het eindtijdfascisme, dan is de tweede taak minstens zo belangrijk: ervoor zorgen dat de Amerikaanse regering aanspraak maakt op alle middelen die nodig zijn om haar beschermde burgers door de komende moeilijke tijden heen te loodsen. Misschien gaat het om het Panamakanaal. Of om de snel smeltende zeeroutes rond Groenland. Of om de kritieke mineralen van Oekraïne. Of om het zoete water van Canada. We moeten dit niet zozeer zien als ouderwets imperialisme, maar eerder als een nieuwe vorm van supersized prepping op het niveau van de natiestaat. De oude koloniale vijgenblaadjes van het verspreiden van democratie of Gods woord zijn verdwenen – wanneer Trump gretig de wereld afspeurt, is het met het doel voorraden aan te leggen voor de onvermijdelijke ineenstorting van de beschaving.
Deze bunkermentaliteit verklaart ook de opvallende uitstapjes van JD Vance naar de katholieke theologie. De vicepresident, die zijn politieke carriëre mede te danken heeft aan de vrijgevigheid van top-prepper Peter Thiel, legde op Fox News uit dat volgens het middeleeuwse christelijke concept van ordo amoris – vertaald als ‘orde van de liefde’ of ‘orde van de naastenliefde’ – liefde niet verschuldigd is aan mensen buiten de bunker: ‘Je houdt van je familie, dan van je naasten, vervolgens van je gemeenschap, en dan van je medeburgers in je eigen land. Pas daarna kun je aandacht en prioriteit geven aan de rest van de wereld.’ (Of niet – zoals het buitenlandbeleid van de regering-Trump laat zien.) Met andere woorden: we zijn niemand buiten onze bunker iets verschuldigd.
Hoewel deze ontwikkeling voortbouwt op bestaande rechtse tendensen – het rechtvaardigen van hatelijke uitsluiting is allesbehalve nieuw onder de etno-nationalistische zon – hebben we nog niet eerder te maken gehad met zo’n krachtige apocalyptische stroming binnen de regering. De ‘einde van de geschiedenis’-waanzin van het tijdperk na de Koude Oorlog wordt snel verdrongen door de overtuiging dat we ons nu werkelijk in het einde der tijden bevinden. Doge mag zichzelf hullen in de vlag van economische ‘efficiëntie’ en Musks ondergeschikten mogen herinneringen oproepen aan de jonge, in de VS opgeleide ‘Chicago Boys’ die een economische schoktherapie ontwierpen voor het dictatoriale regime van Augusto Pinochet, maar dit gaat verder dan het oude huwelijk tussen neoliberalisme en neoconservatisme. Het is een nieuwe mix: een ideologie die stelt dat we de bureaucratie moeten vernietigen en mensen moeten vervangen door chatbots om ‘verspilling, fraude en misbruik’ tegen te gaan – en omdat de bureaucratie zogenaamd het toevluchtsoord is van de demonen die zich tegen Trump verzetten. Hier smelten de techbro’s samen met de ‘TheoBro’s’: een echte beweging van hyperpatriarchale, christelijke witte nationalisten met banden met Hegseth en anderen binnen de regering-Trump.
Zoals fascisme altijd doet, overschrijdt het hedendaagse armageddoncomplex de klassengrenzen en verbindt het miljardairs met de Maga-basis. Dankzij decennia van toenemende economische spanningen, gecombineerd met geraffineerde berichtgeving die arbeiders tegen elkaar opzet, voelen veel mensen zich niet in staat zichzelf te beschermen tegen de desintegratie die hen omringt, hoeveel kant-en-klare noodrantsoenen ze ook inslaan. Maar er zijn emotionele compensaties: je kunt het einde van positieve discriminatie en het diversiteitsbeleid toejuichen, massadeportaties verheerlijken, genieten van het ontzeggen van genderbevestigende zorg aan transpersonen, je woede richten op opvoeders en zorgverleners die denken dat ze het beter weten dan jij, en de afbraak van economische en milieuregels vieren als een manier om de liberalen een hak te zetten. Eindtijdfascisme is een duister, feestelijk fatalisme – een laatste toevluchtsoord voor wie het makkelijker vindt om de vernietiging te vieren dan zich een leven zonder suprematie voor te stellen.
Het is ook een zichzelf versterkende neerwaartse spiraal: Trumps woedende aanvallen op elke structuur die bedoeld is om het publiek te beschermen tegen ziekten, gevaarlijk voedsel en rampen – zelfs op systemen die het publiek simpelweg waarschuwen voor naderende rampen – versterken de drang naar ‘prepperisme’, zowel aan de top als aan de basis. Tegelijkertijd creëren deze aanvallen talloze nieuwe mogelijkheden voor privatisering en woekerwinsten voor de oligarchen die de razendsnelle ontmanteling van de sociale en regelgevende staat aansturen.
Aan het begin van Trumps eerste ambtstermijn onderzocht The New Yorker een fenomeen dat werd omschreven als doomsday prep for the super-rich. Toen was al duidelijk dat in Silicon Valley en op Wall Street de serieuze high-end overlevingsdenkers zich begonnen in te dekken tegen klimaatverandering en sociale ineenstorting. Ze kochten ruimte in op maat gemaakte ondergrondse bunkers en bouwden vluchthuizen in hooggelegen gebieden, zoals Hawaï – waar Mark Zuckerberg zijn ondergrondse onderkomen van vijfduizend vierkante meter bagatelliseerde als een ‘kleine schuilplaats’ – en Nieuw-Zeeland, waar Peter Thiel bijna vijfhonderd hectare grond kocht. Zijn plan om daar een luxe bunkercomplex te bouwen werd in 2022 afgewezen door de lokale autoriteiten, omdat het als een doorn in het oog werd gezien.
Dit millenarisme is verbonden met een reeks andere intellectuele grillen uit Silicon Valley, die allemaal gebaseerd zijn op het geloof dat onze planeet afstevent op een cataclysme en dat het tijd is om harde keuzes te maken over welke delen van de mensheid nog gered kunnen worden. Transhumanisme is zo’n ideologie en omvat alles van kleine mens-machine-‘verbeteringen’ tot de ambitie om menselijke intelligentie te uploaden naar een nog steeds illusoire kunstmatige algemene intelligentie. Ook effectief altruïsme en een bepaald soort langetermijndenken passen in dit plaatje: beide geven de voorkeur aan een kosten-batenbenadering, gericht op het maximaliseren van ‘het goede’ op de lange termijn, in plaats van een herverdelende aanpak waarbij mensen in het hier en nu worden geholpen.
Hoewel deze ideeën op het eerste gezicht goedaardig lijken, zijn ze doordrenkt van gevaarlijke raciale, capaciteits- en gendervooroordelen over welke delen van de mensheid het waard zijn om verbeterd en gered te worden – en welke kunnen worden opgeofferd voor het vermeende welzijn van het geheel. Ze delen bovendien een opvallend gebrek aan interesse in het aanpakken van de onderliggende oorzaken van de ineenstorting – een verantwoordelijk en rationeel doel dat een groeiend aantal figuren inmiddels actief uit de weg gaat. In plaats van effectief altruïsme hebben Andreessen en anderen die zich rond Mar-a-Lago hebben verzameld het ‘effectief accelerationisme’ omarmd: de doelbewuste voortstuwing van de technologische ontwikkeling, maar dan zonder enige vorm van vangrails.
Ondertussen vinden duistere filosofieën steeds meer gehoor. Denk aan de neoreactionaire, pro-monarchistische tirades van programmeur Curtis Yarvin (nog zo’n intellectuele referentie van Peter Thiel), de obsessie van de ‘pro-natalistische’-beweging om het aantal ‘westerse’ baby’s drastisch te verhogen (een obsessie van Musk), en de visie van exit-goeroe Balaji Srinivasan van een ‘tech-zionistisch’ San Francisco, waar bedrijfsloyalisten en de politie de stad politiek zouden zuiveren van progressieven om plaats te maken voor een genetwerkte apartheidsstaat.
Zoals de AI-onderzoekers Timnit Gebru en Émile P. Torres hebben opgemerkt, zijn de methoden misschien nieuw, maar stamt deze ideologische bundel van gedachtespinsels ‘rechtstreeks af van de eugenetica van de eerste golf’, waarin ook een kleine elite bepaalde welke delen van de mensheid mochten voortbestaan en welke moesten worden afgebouwd, opgeruimd of beëindigd. Tot voor kort schonk vrijwel niemand hier serieuze aandacht aan. Net als bij Próspera – waarvan de leden nu al experimenteren met mens-machinefusies, bijvoorbeeld door Tesla-sleutels in hun handen te implanteren – leken deze ideeën de marginale stokpaardjes van enkele rijke dilettanten uit de Bay Area die geld én voorzichtigheid overboord wilden gooien. Maar dat is niet langer het geval.
Drie recente ontwikkelingen hebben de apocalyptische aantrekkingskracht van het eindtijdfascisme versneld. De eerste is de klimaatcrisis. Hoewel sommige prominente figuren de dreiging nog steeds openlijk ontkennen of bagatelliseren, zijn de elites zich terdege bewust van de gevolgen van een steeds warmere wereld – hun vastgoed aan zee en datacenters zijn bijzonder kwetsbaar voor stijgende temperaturen en zeespiegels.
De tweede factor is Covid-19. Epidemiologische modellen voorspelden al lang de mogelijkheid van een pandemie die onze gemondialiseerde wereld zou ontwrichten; de daadwerkelijke uitbraak werd door veel invloedrijke mensen gezien als een teken dat we officieel zijn aangekomen in wat Amerikaanse militaire analisten al hadden voorspeld als ‘het tijdperk van de gevolgen’. Geen waarschuwingen meer – het gebeurt nu.
De derde factor is de snelle vooruitgang en toepassing van AI: een reeks technologieën die al lange tijd verbonden is met sciencefictionangsten over machines die zich met meedogenloze efficiëntie tegen hun makers keren – angsten die ironisch genoeg het krachtigst worden verwoord door dezelfde mensen die deze technologieën ontwikkelen. En dit alles speelt zich af tegen de achtergrond van escalerende spanningen tussen de kernmachten. Niets van dit alles mag worden afgedaan als paranoia. Veel mensen voelen de dreigende ineenstorting zo scherp aan dat ze ermee omgaan door zich te vermaken met allerlei varianten van het leven in een post-apocalyptische bunker, bijvoorbeeld door te kijken naar tv-series als Silo bij Apple of naar Paradise op Hulu. Zoals de Britse analist en redacteur Richard Seymour benadrukt in zijn recente boek Disaster Nationalism: ‘De apocalyps is niet louter een fantasie. We leven er al in – van dodelijke virussen tot bodemerosie, van economische crisis tot geopolitieke chaos.’
Het economische project van Trump 2.0 is een soort monster van Frankenstein, samengesteld uit de industrieën die deze dreigingen juist aanjagen: fossiele brandstoffen, wapens, en de grondstoffenverslindende sectoren van cryptocurrencies en kunstmatige intelligentie. Iedereen die hierbij betrokken is weet dat het onmogelijk is om de kunstmatige spiegelwereld te bouwen die AI belooft, zonder onze bestaande wereld op te offeren. Deze technologieën verbruiken simpelweg te veel energie, te veel zeldzame mineralen en te veel water om in evenwicht naast de bestaande wereld te kunnen bestaan.
Vorige maand gaf Eric Schmidt, voormalig topman van Google, dat openlijk toe toen hij het Amerikaanse Congres vertelde dat de ‘diepgaande’ energiebehoefte van AI naar verwachting in de komende jaren zal verdrievoudigen – waarbij een groot deel van die energie afkomstig zal zijn uit fossiele brandstoffen, omdat kernenergie niet snel genoeg beschikbaar komt. Dat verwoestende verbruik is volgens hem noodzakelijk om een vorm van intelligentie te realiseren die ‘hoger’ is dan de menselijke – een digitale god die zou verrijzen uit de as van een opgegeven planeet.
En ja, ze maken zich zorgen – maar niet over de werkelijke bedreigingen die ze zelf veroorzaken. Wat de leiders van deze verstrengelde industrieën ’s nachts wakker houdt, is niet de klimaatcrisis, niet AI die uit de hand loopt, en niet de uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Wat hun echt angst aanjaagt, is het vooruitzicht van een wereldwijde wake-upcall: serieuze, internationaal gecoördineerde overheidsmaatregelen om hun losgeslagen sectoren te beteugelen, voor het écht te laat is. Want vanuit het perspectief van hun steeds stijgende winstmarges betekent de apocalyps niet de instorting van de beschaving, maar overheidsregulering.
Het feit dat hun winsten voortkomen uit de verwoesting van de planeet helpt verklaren waarom het taalgebruik van welwillendheid en medemenselijkheid onder de machtigen plaatsmaakt voor openlijke minachting voor het idee dat we elkaar iets verschuldigd zijn op basis van onze gedeelde menselijkheid. Silicon Valley is klaar met altruïsme – effectief of anderszins. Mark Zuckerberg verlangt naar een cultuur die ‘agressie’ viert. Alex Karp, zakenpartner van Peter Thiel bij het surveillancebedrijf Palantir Technologies, hekelt de ‘meelijwekkende zelfkastijding’ van mensen die vraagtekens zetten bij de Amerikaanse superioriteit of bij de inzet van autonome wapensystemen (en dus ook bij de lucratieve militaire contracten waarop zijn fortuin is gebouwd). Elon Musk vertelt Joe Rogan dat empathie ‘de fundamentele zwakte van de westerse beschaving’ is, en fulmineert, nadat hij er niet in is geslaagd een verkiezing voor het Hooggerechtshof in Wisconsin te beïnvloeden: ‘Het lijkt er steeds meer op dat de mensheid slechts een biologische bootloader is voor digitale superintelligentie.’ Met andere woorden: wij mensen zijn er alleen om Grok, de AI-dienst die hij bezit, tot leven te wekken. (Hij had ons al gewaarschuwd dat hij tot het kamp van ‘dark Maga’ behoort – en hij is niet de enige.)
In het door droogte en klimaatverandering geteisterde Spanje noemt een van de groepen die pleiten voor een moratorium op nieuwe datacenters zichzelf Tu Nube Seca Mi R’o – Spaans voor: ‘Jouw cloud droogt mijn rivier uit.’ Die naam is treffend, en niet alleen voor Spanje.
Voor onze ogen, en zonder onze instemming, wordt een onuitsprekelijk trieste keuze gemaakt: machines boven mensen, het levenloze boven het bezielde, winst boven alles. In razendsnel tempo hebben de grote, megalomane techmiljardairs stilletjes hun beloften over klimaatdoelen en netto-nul-emissies teruggedraaid en zich achter Trump geschaard. Vastbesloten om de echte, kostbare hulpbronnen én de menselijke creativiteit van deze wereld op te offeren op het altaar van een vampierachtig, virtueel rijk. Dit is de laatste grote rooftocht – en ze maken zich klaar om de stormen die ze zelf veroorzaken uit te zitten. En iedereen die hen daarbij in de weg staat, zullen ze proberen te belasteren en te vernietigen.
Denk aan het bezoek van Vance aan Europa, waar de hij wereldleiders de mantel uitveegde vanwege hun bezorgdheid over AI die banen vernietigt. Tegelijkertijd eiste hij dat nazistische en fascistische uitingen online ongestraft zouden blijven. Op een bepaald moment maakte hij een veelzeggende opmerking, duidelijk bedoeld als grap, maar de gehoopte lach bleef uit: ‘Als de Amerikaanse democratie tien jaar uitschelden door Greta Thunberg kan overleven, dan kunnen jullie een paar maanden Elon Musk ook wel aan.’
Zijn opmerking sloot naadloos aan bij die van zijn al even humorloze beschermheer Peter Thiel. In recente interviews, waarin hij de theologische basis van zijn extreem-rechtse politiek uiteenzette, vergeleek de christelijke miljardair de onvermoeibare jonge klimaatactivist herhaaldelijk met de antichrist. ‘Als Greta iedereen op de planeet op de fiets krijgt, is dat misschien een manier om de klimaatverandering op te lossen’, aldus Thiel. ‘Maar het voelt toch een beetje als van de regen in de drup.’
Waarom Thunberg, en waarom juist nu? Voor een deel is het duidelijk een apocalyptische angst voor regulering die hun superwinsten zou kunnen aantasten. Volgens Thiel kan de op wetenschap gebaseerde klimaatactie waar Thunberg en anderen voor pleiten alleen worden afgedwongen door een ‘totalitaire staat’ – en die vormt volgens hem een veel grotere bedreiging dan de ineenstorting van het klimaat. (Het meest verontrustende daaraan, zo merkt hij op, is dat de belastingen onder een dergelijk regime ‘behoorlijk hoog’ zouden zijn.) Maar misschien is er nog iets anders aan Thunberg waar ze bang voor zijn: haar standvastige toewijding aan deze planeet en aan de vele levensvormen die hier hun thuis hebben. Zij is vastbesloten om te blijven, terwijl de eindtijdfascisten – althans in hun verbeelding – dit rijk al hebben verlaten: zij hebben zich teruggetrokken in hun weelderige schuilplaatsen, of zijn opgestegen naar de digitale ether, of zelfs naar Mars.
Kort na de herverkiezing van Trump kreeg een van ons de kans om Anohni te interviewen. Zij is een van de weinige muzikanten die geprobeerd heeft kunst te maken die de doodsdrift omarmt die onze wereld in zijn greep houdt. Op de vraag wat volgens haar het verband is tussen de bereidheid van machtige mensen om de planeet te laten afbranden en hun drang om vrouwen en transpersonen, zoals zijzelf, lichamelijke autonomie te ontzeggen, haalde ze een beeld aan uit haar Iers-katholieke opvoeding. Ze zei: ‘Het is een eeuwenoude mythe die we telkens opnieuw uitbeelden en belichamen. Dit is het hoogtepunt van hun rapture. Dit is hoe ze ontsnappen aan de voluptueuze cyclus van het leven. Dit is hun vlucht weg van de Moeder.’
Hoe doorbreken we deze apocalyptische roes? Allereerst moeten we elkaar helpen om de ernst van de verdorvenheid onder ogen te zien die extreem-rechts in zijn greep houdt. Om gericht verder te kunnen moeten we één eenvoudig feit onderkennen: we staan tegenover een ideologie die niet alleen afstand heeft gedaan van de basisprincipes en beloften van de liberale democratie, maar ook van de leefbaarheid van onze gedeelde wereld – van haar schoonheid, haar mensen, onze kinderen, en alle andere levensvormen. De krachten waar we tegen strijden, hebben zich neergelegd bij massale vernietiging.
In de tweede plaats bieden we een tegenverhaal aan: een veel beter verhaal over hoe we de moeilijke tijden die voor ons liggen kunnen doorstaan zonder iemand achter te laten. Een verhaal dat het doemdenken van het eindtijdfascisme zijn duistere aantrekkingskracht ontneemt. Een verhaal dat niet draait om het einde van de wereld, maar om het bouwen aan een betere toekomst; niet om afscheiding en superioriteit, maar om onderlinge verbondenheid en solidariteit. Een verhaal dat niet gaat over ontsnappen, maar over hier blijven, en trouw betuigen aan de onrustige, aardse werkelijkheid waarin we met elkaar verweven zijn.
Dit basisgevoel is natuurlijk niet nieuw. Het vormt de kern van inheemse wereldbeelden en ligt aan de basis van het animisme. Als je ver genoeg teruggaat in de tijd, zie je dat vrijwel elke cultuur en elk geloof een eigen traditie heeft waarin het ‘hier en nu’ als heilig wordt gezien – zonder te zoeken naar een ongrijpbaar, ver weg gelegen beloofd land zoals Zion. In Oost-Europa, vóór de verwoestingen door het fascisme en het stalinisme, organiseerde de socialistische Algemene Joodse Arbeidersbond zich rond het Jiddische begrip Doikayt, wat zoiets betekent als hier-zijn. Molly Crabapple, die een boek schreef over deze vaak vergeten geschiedenis, omschrijft Doikayt als het recht om ‘te strijden voor vrijheid en veiligheid op de plek waar je woont, ondanks de dreiging van mensen die je dood willen’ – en dus níet om gedwongen te worden te vluchten naar Palestina of de Verenigde Staten.
Misschien is het tijd voor een hedendaagse, universele versie van dat idee: een toewijding aan het recht op hier-zijn, op deze gewonde maar bijzondere planeet. Een toewijding aan onze kwetsbare lichamen, en aan het recht om in waardigheid te leven, waar ter wereld we ons ook bevinden – zelfs wanneer we, door onvermijdelijke crises, genoodzaakt zijn te verhuizen. Hier-zijn kan iets zijn dat je met je meedraagt: vrij van nationalisme, geworteld in solidariteit, met respect voor inheemse rechten en zonder grenzen.
Die toekomst zou een eigen apocalyps vereisen – een eigen einde van de wereld en openbaring – maar dan van een heel andere aard. We staan op een punt waarop de vraag niet meer is of we een apocalyps meemaken, maar welke vorm die zal aannemen. De activistische zussen Adrienne Maree en Autumn Brown wezen hier recent op in hun toepasselijk getitelde podcast How to Survive the End of the World. In deze tijd, waarin het eindtijdfascisme op alle fronten ten strijde trekt, zijn nieuwe allianties cruciaal. Maar in plaats van te vragen: ‘Hebben we allemaal hetzelfde wereldbeeld?’ stelt Adrienne voor dat we een andere vraag stellen: ‘Klopt je hart nog? Wil je leven? Kom dan hierheen – de rest zoeken we onderweg samen wel uit.’
Als we enige hoop willen hebben om het eindtijdfascisme te weerstaan dan zullen we een krachtige en moedige beweging moeten opbouwen van mensen die van de aarde houden. Een beweging die trouw is aan deze planeet, aan haar bewoners, aan alle levende wezens, en aan het geloof in een toekomst die leefbaar is voor ons allemaal. Trouw aan het hier. Of, zoals Anohni het verwoordt, wanneer ze verwijst naar de godin waarin ze nu gelooft: ‘Heb je er ooit bij stilgestaan dat dit misschien wel haar beste idee was?’
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.