De fantasiewetenschap van de omvolkers

 

De fantasiewetenschap van de omvolkers

Complotdenken Bij de recente racistische aanslag in Buffalo speelde het geloof in ‘omvolking’ mee, de bewuste vervanging van het witte ras. Waar komt dat giftige idee vandaan?

Auteurs   Sjoerd de Jong

3 juni 2022

Wanhoop over de teloorgang van het witte ras een nieuw verschijnsel? Het walmde al uit de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. Een aanzienlijk deel van de Europese elite had daar, met miljoenen ‘gewone’ soldaten, zijn einde gevonden.

Na het hoogtepunt van het imperialisme en het geloof in de white man’s burden, sloeg de existentiële twijfel toe. Of misschien wel het kwade geweten van het kolonialisme. Had het laatste uur geslagen voor het beschaafde, maar nu uitgeputte witte ras? Oswald Spengler leek het te geloven in zijn lijvige Untergang des Abendlandes (1918). De angst voor ondergang en Ueberfremdung doortrok ook het boek dat oud-frontsoldaat en rebel Adolf Hitler in de jaren twintig schreef in de gevangenis – het werd een kern van zijn fascistische ideologie. De nazi’s gebruikten ook de term Umvolkung voor de ‘germanisering’ van het Ostraum, inclusief deportatie van de Slavische bevolking.

Ook in protestants Amerika, waar een migratiegolf op gang was gekomen van katholieke Ieren, Italianen en Oost-Europanen, sloeg de paniek toe. Een reeks boeken luidde de noodklok, met schrikbarende titels als The Twilight of the White Race (1916), The Menace of Colour (1925) en vooral The Passing of the Great Race (1916). Dat laatste boek maakte ook indruk op de toekomstige Führer, destijds nog soldaat eerste klasse.

Inmiddels rolt een nieuwe golf van die apocalyptische angst voor ‘omvolking’ door een deel van de politiek en samenleving. Massa-immigratie en verlies aan ‘witheid’ zijn de obsessies geworden van extreem-rechts, zowel in Europa als in de VS. Het slaat van de pagina’s in de manifesten van de terroristische schutters die in Christchurch (Nieuw-Zeeland) en Buffalo (VS) bloedbaden aanrichtten.

In ruil voor olie

Opvallend daarin is het idee dat de teloorgang van het ‘witte ras’ geen natuurverschijnsel is (zoals darwinistische racisten nog konden geloven) of een ‘joods complot’ (in het nazisme), maar een heimelijk plan van de staat om de eigen bevolking te ‘vervangen’ (of, iets omfloerster, homeopathisch te verdunnen).

Als bronnen van dat complotdenken gelden vaak Le Grand Remplacement (2010) van de Franse schrijver Renaud Camus, die de term ijkte, en Eurabia van de Zwitserse Bat Ye’or (een pseudoniem). Het laatste boek beweert dat Europese elites massamigratie hebben toegestaan in ruil voor olie. Voor linkse partijen die de arbeidersklasse zagen weglopen, zouden migranten een nieuwe achterban zijn. Sindsdien luidt ook in Nederland een carillon aan nieuwe én oude noodklokken. De hatelijke roman De ontscheping (1973) van Jean Raspail, waarin Frankrijk overlopen wordt door een horde afzichtelijke paupers uit India, en Spenglers levenswerk uit (1918) kregen alsnog Nederlandse vertalingen (de eerste kreeg in NRC vier sterren).

Is het allemaal waanzin? Zoals meer complottheorieën bouwt ook de ‘Grote Vervanging’ op basale feiten die tot groteske proporties worden opgeblazen. Een ingrijpende demografische verandering, met alle fricties van dien, voltrekt zich in het Westen zeker – niet voor het eerst. In Het menselijk getij (2019) laat de Britse demograaf Paul Morland zien hoe migratie ook in de negentiende eeuw de wereld veranderde, toen miljoenen Europeanen vertrokken naar Amerika, Canada en Australië. Een eeuw later reizen miljoenen migranten naar Europa én nog steeds naar de VS. In Nederland heeft volgens het CBS inmiddels 25,5 procent van de inwoners een migratie-achtergrond (14,5 niet-westers, eerste en tweede generatie). In de VS fluctueerde het aandeel in andere landen geboren inwoners van 14,8 procent in 1890 (grote immigratie uit Europa) langs een lage 4,7 procent in 1970 naar een nieuwe stijging tot 12,9 in 2010. Uit Midden- en Zuid-Amerika is daarna nog een sterke migratie naar de VS op gang gekomen. Morland voorziet dat de wereld „minder wit” zal worden; hij stelt het nuchter vast.

Een borrelend complot

In de giftige ketel van de Grote Vervanging worden die kale feiten omgesmolten tot een borrelend complot tegen het witte ras. Dat haakt aan bij culturele angsten. Eind vorig jaar onderschreven drie op de tien Amerikanen de stelling dat in het land een demografische ‘vervanging’ gaande is ten koste van witte inwoners; onder Republikeinse kiezers was dat bijna de helft. Koren op de molen van doemdenkers was de uitkomst van de volkstelling van 2020, die uitwees dat het absolute aantal witte Amerikanen voor het eerst was gedaald. Het leidde tot koppen als Number of White People falls for first time.

Politicoloog Eric Kaufmann van de universiteit van Londen relativeert die uitkomst. Wie de data beter bekijkt, zegt hij, ziet dat het aandeel Amerikanen dat zichzelf beschouwt als (deels) wit, juist is toegenomen. Dat heeft te maken met veranderde vraagstelling. Voor het eerst konden Amerikanen behalve hokjes aankruisen ook een toelichting geven – wat de interpretatie van de data compliceert. Latino’s golden niet meer als apart ‘ras’. Gevolg: het aantal Amerikanen dat zichzelf louter ‘wit’ noemde, daalde met 19,3 miljoen, maar het aantal dat ‘wit’ én ‘overig’ aankruiste, steeg met 23,6 miljoen.

Adepten van De ‘Grote Vervanging’ grijpen ook steeds vaker weer naar biologie en genetica

Kaufmann ziet daarin een bevestiging van de hypothese in zijn boek Whiteshift (2018) over de teloorgang van ‘witte meerderheden’. Daarin voorziet hij een Amerikaanse en Europese toekomst met gemengde bevolkingen en een verschuiving (shift) naar een inclusief ‘beige’, dat niettemin nog een gedeelde ‘witte’ cultuur kan hebben. Kaufmann vindt het legitiem dat witte bevolkingen hechten aan hun eigen groep en meent dat politici dat serieus moeten nemen; het leverde hem de kritiek op dat hij een aanhanger zou zijn van witte identiteitspolitiek. Maar zijn boek maakt ook duidelijk dat ‘witheid’ ook of zelfs vooral een culturele term is. In The History of White People (2010) liet historica Nell Irvin Painter al eerder zien hoe definities van wie gelden als wit historisch veranderlijk zijn.

Maar in hun culturele oorlog gebruiken adepten van de Grote Vervanging niet alleen abjecte romans en demografische alarmkreten. Steeds vaker putten ze uit moderne biologie en genetica, om hun rassenwaan te onderbouwen. In feite is dat een herleving van een aloud biologisch racisme, gestut met selectief shoppen in genetisch onderzoek dat door de mainstream wetenschap zou worden genegeerd of ‘verzwegen’. Ook dat is betrekkelijk nieuw. Na de gruwelen van het nazisme vertaalden witte supremationisten hun overtuigingen bij voorkeur in culturele termen (niet moslims of Afrikanen zelf heetten inferieur, maar ‘hun cultuur’). De revoluties in genetica en dna-onderzoek brachten een omslag. Inmiddels is pseudo-wetenschappelijk biologisch racisme aan een nieuw leven begonnen.

Snelle circulatie van ideeën

Ook in de reguliere wetenschap wordt dat opgemerkt. Genetici maken zich toenemende zorgen over misbruik van hun werk door extremisten, meldde het tijdschrift Physical Anthropology twee jaar geleden. Onderzoekers gaven vier verklaringen voor die ideologische greep in de data-kas: de enorme hoeveelheid vrij beschikbare genetische informatie; de snelle circulatie van ideeën op internet; de groeiende groep citizen scientists die een eigen draai kunnen geven aan data; en ten slotte de opkomst van alt-right, dat overtuigd is van genetisch verankerde verschillen tussen rassen. Bij de rode pil die zij slikken om door te dringen tot de échte wereld, zoals in de film The Matrix, hoort geloof in ‘rassenrealisme’.

Het Amerikaanse Social Science Genetic Association Consortium (SSCAG), een verband van genetici en sociale wetenschappers, heeft na de massamoord in Buffalo gewaarschuwd voor misbruik van dna-onderzoek. „Het is spelen met dynamiet”, zei een onderzoeker tegen de bio-medische site Stat. Hoewel genetici benadrukken dat ‘ras’ geen bonafide wetenschappelijk concept is, grijpen neo-racisten elke statistische strohalm die ze kunnen vinden. Zoals in genetic ancestry testing, het via dna zoeken naar voorouders, dat in de VS een miljardenindustrie is geworden. Pleitbezorgers van witte suprematie maken er gebruik van om hun zuivere afkomst te bewijzen, tegen het idee dat de meeste moderne Amerikanen van gemengde afkomst zijn. Onderzoek naar biodiversiteit, dat moest laten zien hoe complex genetische afstamming is (en hoe problematisch het begrip ras) wordt door hen aangegrepen om juist verschillen in aanleg van rassen te poneren.

De trend is zo sterk dat Physical Anthropology sprak van een counter science. Met als doel het beïnvloeden van wetenschappelijke normen, ondermijnen van vertrouwen in experts, en het opbouwen van een eigen kader en kennis. Het is te herkennen in de fantasieën van Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet over een exodus van zijn rode-pillenvolk naar ‘Forumland’, verlost uit de „clownwereld” van ons misleide schapen.

De gepolitiseerde obsessie met ras en demografie kan gevolgen hebben voor de toegankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek. Het SSCAG besloot in januari alle resultaten voortaan achter een digitale muur te plaatsen. Wie ze wil raadplegen moet eerst een verklaring ondertekenen en beloven de data niet te gebruiken voor vergelijkend rassenonderzoek.

Demografische neergang

Wat is er buiten de wetenschap tegen te doen? Kaufmann waarschuwt dat het uitpluizen van ‘manifesten’ van racistische daders hun overtuigingen coherenter kan laten lijken dan die zijn. Een echte ‘theorie’ is ‘de Grote Vervanging’ ook niet, eerder een potpourri van culturele angsten, vervreemding en rassenwaan. Ook is de analyse van de invloed die media en politiek kunnen hebben nog niet zo simpel. Uit politicologisch onderzoek blijkt dat voortdurend hameren op ‘witte krimp’ zorgen onder kiezers aanjaagt en vooral rechtse partijen ten goede komt. Volgens Kaufmann kunnen ook sommige linkse tegengeluiden dat effect hebben, zoals triomfalisme over een witte meerderheid die zijn tijd heeft gehad of eindelijk zijn verdiende loon krijgt. Hij wijst op de filmmaker Michael Moore, die over het bericht dat het aantal witte Amerikanen voor het eerst was gedaald, tevreden twitterde dat dit „de beste dag ooit” was in de Amerikaanse geschiedenis.

Sommige onderzoekers hopen op de ‘uitlaatklep-functie’ die gevestigde partijen kunnen hebben door zorgen over immigratie onder kiezers serieus te nemen. Kaufmann wijst op Noors onderzoek dat rechts terrorisme in Noord-Europese landen het meest voorkomt bij hoge migratie en geringe steun voor anti-migratie-partijen. Anderen onderstrepen juist het gevaar van mainstream legitimering van complotdenken en rassenhaat. In de Tweede Kamer valt ‘omvolking’ inmiddels frequent: tientallen malen sinds 2015, vooral van PVV-Kamerleden (ook van anderen die de term bekritiseren). In een scriptie over de theorie Normalizing ‘The Great Replacement’ Theory herkent politicoloog Nik Linders sporen ervan in de ‘Brief aan alle Nederlanders’ die VVD-leider Rutte schreef tijdens de campagne van 2017, waarin de premier zich afzette tegen mensen die „onze vrijheid misbruiken om hier de boel te verstieren”.

Geruststellende feiten zijn er ook. De monumentale Nederlandse editie van Spenglers tweedelige ondergangsverhaal vloog niet de winkels uit.