Onder het groene bladerdak van het Amsterdamse Bos schuilt een giftige cocktail van historische bodemvervuiling en chemische stoffen zoals pfas, afkomstig van Schiphol. Terwijl kapotte bruggen en slecht onderhouden paden het zichtbare verval symboliseren, vormt de verborgen vervuiling onder de oppervlakte een veel groter probleem.
Dit stuk in 1 minuut
Wat gaat dit artikel over?
- Amsterdam moet de bodem- en waterkwaliteit rond het Amsterdamse Bos de komende jaren flink verbeteren. De ‘groene long’ van Amsterdam heeft ernstig te lijden onder oevers met vervuild slib, fietspaden van staalslakken, en pfas.
- Sinds een incident met pfas-houdend bluswater op Schiphol in 2008, is de bodem en het water in het Amsterdamse bos vervuild.
- Wettelijk moet deze vervuiling worden schoongemaakt, maar dat is praktisch onmogelijk. Het zit op zoveel plaatsen dat het waterschap zelfs tijdelijk is gestopt met baggeren ‘vanwege het risico van de noodzaak tot saneren’.
- Schiphol, de onderhoudsdienst van de KLM en de brandweer lozen nog steeds pfas-houdend water in de Amsterdamse Ringvaart.
Waarom is dit belangrijk?
- Jaarlijks recreëren zo’n 6 miljoen mensen in het Amsterdamse Bos. Er wordt onder andere gezwommen en gevist.
- Al bij een lage concentratie kunnen pfas risico’s vormen voor zowel mens als milieu. De stoffen breken nauwelijks af, waardoor ze zich op lange termijn ophopen in water, bodem en levende organismen.
Met slechts een graad of vijftien en een grijze lucht was het een tegenvallende augustusdag in 2008. Twee medewerkers van het Hoogheemraadschap van Rijnland stapten uit bij Hangar 73 op Schiphol-Oost en zagen hun collega’s van de provincie Noord-Holland al druk rondlopen met juristen van de KLM. De luchtvaartmaatschappij was op dat moment eigenaar van de hangar.
Zes weken eerder was er in de hangar de sprinklerinstallatie afgegaan. Bij de brandweer op Schiphol kwam hier automatisch een melding van binnen. Omdat contact met de KLM om de melding te verifiëren niet lukte, kon de brandweer niet uitsluiten dat er daadwerkelijk brand in de hangar was. Zekerheidshalve zette de brandweer daarom de watertoevoer naar de sprinklerinstallatie volledig open. Toen ’s avonds de schade in de hangar werd opgenomen, bleek voor een niet bestaande brand één miljoen liter bluswater te zijn gebruikt.
Pas twee dagen na het incident werd duidelijk dat dit bluswater pfos bevatte, chemische stoffen behorend tot de pfas-familie. Deze stoffen zijn schadelijk omdat ze niet afbreken in het milieu en de bodem en het water vervuilen. Ze kunnen zich ophopen in dieren en mensen en langdurige blootstelling wordt in verband gebracht met gezondheidsproblemen.
© Maarten Boswijk
Een deel van het bluswater werd uit de hangar weggepompt naar de vlakbij gelegen Ringvaart en omringende sloten. Een ander deel werd weggepompt naar de afvalwaterzuiveringsinstallatie van Schiphol, maar die kon het bluswater nauwelijks verwerken. Het water begon zo te bubbelen dat voorbijgangers de politie waarschuwden dat er schuim op het terrein van de zuiveringsinstallatie en zelfs op de naastgelegen autoweg lag. Ook hier zakte het bluswater de bodem en de Ringvaart in.
Bij de zuiveringsinstallatie was men niet op de hoogte dat het bluswater pfos bevatte. Dagenlang werd het water zonder speciale behandeling in de Ringvaart geloosd, met funeste gevolgen. Een controleur stuitte in de naastgelegen sloot tussen het schuim op dode vissen. Iets verderop zag hij hoe er schuimend water van het terrein wegliep in het riool.
© Maarten Boswijk
In het gebied rond Hangar 73 en de afvalwaterzuiveringsinstallatie werden in de maanden na het incident maatregelen genomen om de schade enigszins te beperken. Het resterende blusschuim werd in speciale bassins opgevangen en de bodem werd op een paar plekken ingepakt met speciale folie, om te voorkomen dat het giftige water zich verder verspreidde.
Maar een paar honderd meter verderop, aan de overkant van de Ringvaart, ligt het Amsterdamse Bos. Een groot recreatiegebied dat volgens eigenaar gemeente Amsterdam jaarlijks zo’n 6 miljoen bezoekers verwelkomt. En daar worden de gevolgen van het incident tot op vandaag gevoeld.
© Maarten Boswijk
Tocht over de probleempoel
Aan de rand van het Amsterdamse Bos dobbert een bootje eenzaam op de Amstelveense Poel. Het is september 2024, ruim zestien jaar na het blusschuimincident. Op de boot luistert een twintigtal geïnteresseerden naar een projectleider van het Hoogheemraadschap van Rijnland, dat verantwoordelijk is voor de grotere wateren in het Amsterdamse Bos. Hij vertelt enthousiast over baggerschepen op waterstof, een nieuwe manier van duurzaam varen die het waterschap gaat invoeren.
Dat het bootje op de Amstelveense Poel vaart is niet zonder reden. Het waterschap is druk bezig met de waterkwaliteit en die van de Poel is niet goed. Om de kwaliteit op te krikken, moet er gebaggerd worden. Zonder garantie op succes overigens, volgens het waterschap. Daarom wordt eerst een klein gedeelte gebaggerd. Als de resultaten positief zijn, moet er een besluit genomen worden over een investering van veertig à vijftig miljoen euro om de hele Poel te baggeren.
Niet alleen het waterschap staat voor een kostbare en intensieve klus. De gemeente Amsterdam heeft het bos de afgelopen decennia dermate verwaarloosd, dat er nu jaarlijks miljoenen euro’s extra nodig zijn voor het herstel van kapotte bruggen, verzakte oevers, slecht onderhouden paden en gevaarlijk overhangende bomen.
Onder de oppervlakte is de toestand niet veel beter. In de jaren zeventig en tachtig heeft Amsterdam diverse oevers in het bos opgehoogd met – wat later bleek – vervuild slib uit de Amsterdamse grachten. Als gevolg daarvan is de bodem nu nog steeds op diverse plaatsen verontreinigd.
Nog steeds maakt Amsterdam opvallende keuzes. Sinds twee jaar ligt er ruim elf kilometer nieuw wandelpad gemaakt van staalslakken; een restproduct van Tata Steel. Al jaren zijn er zorgen over deze grindkorrel, met name over het lekken van zware metalen naar de bodem en het grondwater.
Dossier
Gore grond in je gemeente
In dit dossier onderzoeken we hoe vervuilende stoffen in de bodem terechtkomen, wie hier verantwoordelijk voor is en wie voor de kosten van sanering opdraait.
Hoewel het materiaal nog steeds vrij gebruikt mag worden, besloot de gemeente Den Haag vorig jaar om dit grind op een net aangelegd plein te verwijderen. Spelende kinderen op het plein kregen traanogen en hoestbuien door opwaaiend stof. Amsterdam laat in een reactie weten niet van plan te zijn om de elf kilometer te ontdoen van staalslakkorrels.
De projectleider op het bootje had door kunnen varen naar de andere delen van het Amsterdamse Bos en eenzelfde verhaal over de slechte waterkwaliteit kunnen vertellen. Het waterschap weet namelijk dat het water op meer plekken in het bos te veel chemische en giftige stoffen bevat.
© Maarten Boswijk
Zwemverbod
In 2016 – acht jaar na het incident in Hangar 73 – werd voor het eerst duidelijk welke schade het blusschuim had aangericht. Tijdens het baggeren van de grotere sloten en wateren in het Amsterdamse Bos, stuitten baggeraars van het waterschap continu op pfos: precies dezelfde stofjes die in het blusschuim van Schiphol zaten.
Meerdere bodemonderzoeken tonen aan dat de oevers van de Ringvaart over een lengte van meerdere kilometers zwaar vervuild zijn. De afgelopen jaren zijn al miljoenen kilo’s vervuilde grond afgevoerd, maar schoon is het nog altijd niet.
Het Hoogheemraadschap van Rijnland laat weten dat er pfos is gevonden rond een groot waterspeelgebied waar ’s zomers veel kinderen spelen. Ook in en langs roeibaan de Bosbaan is het aangetroffen.
© Maarten Boswijk
Het stofje blijkt zich via de Ringvaart makkelijk via het water te hebben verspreid, kilometers diep het bos in. Op sommige plekken is de gevonden hoeveelheid zorgwekkend hoog. Zou de Nieuwe Meer een zwembad zijn, dan werd er acuut een zwemverbod ingesteld vanwege de gezondheidsrisico’s.
Al bij een lage concentratie kunnen pfos risico’s vormen voor zowel mens als milieu. De stoffen breken nauwelijks af, waardoor ze zich op lange termijn ophopen in water, bodem en levende organismen. Voor het milieu betekent dit dat planten en dieren blootgesteld blijven aan een stof die hun groei en gezondheid verstoort. Die langdurige blootstelling kan leiden tot subtiele, maar blijvende schade aan populaties, zoals verstoringen in voortplanting en een afname van biodiversiteit.
© Maarten Boswijk
Voor mensen brengen pfos vergelijkbare risico’s met zich mee. De stoffen hopen zich in het lichaam op en dragen na verloop van tijd bij aan gezondheidsproblemen zoals een verstoorde hormoonhuishouding, een verhoogd cholesterol of een verzwakt immuunsysteem. Omdat pfos niet uit het lichaam verdwijnt, kan ook een lage dosis uiteindelijk schadelijke effecten hebben, vooral bij kwetsbare groepen zoals kinderen of zwangere vrouwen.
Hoewel een teveel aan pfos in de bodem volgens de wet verwijderd moet worden, gebeurt dat in Amsterdamse Bos niet. Toen het waterschap in 2016 in en rond het Amsterdamse Bos aan het baggeren was, bleek er op zoveel plaatsen pfos te zitten dat het baggerwerk ‘vanwege het risico van de noodzaak van saneren’ werd stilgelegd. De afgelopen acht jaar is er niet meer gebaggerd. Wel houdt het waterschap de waterkwaliteit bij. Uit actuele data blijken alle grotere wateren van het Amsterdamse Bos een negatief oordeel te krijgen.
© Maarten Boswijk
‘Gebrek aan zicht’
Daar komt nog bij dat het waterschap en de gemeente Amsterdam de pfos-verspreiding slechts gedeeltelijk in beeld hebben. De laatste onderzoeken stammen uit 2013 en 2016. Dit blijkt uit een monitoringsprogramma dat de gemeente in samenwerking met ingenieursbureau Stantec enkele maanden geleden is gestart.
Om een goed beeld van de waterkwaliteit te krijgen, zijn voor langere tijd meerdere metingen nodig, aldus het uitvoerend bureau. In het rapport is verder te lezen dat er in ieder geval rekening wordt gehouden met een verhoogde aanwezigheid van pfas, ‘mogelijk als gevolg van lozingen van Schiphol’.
Over de huidige situatie voor de volksgezondheid en eventuele milieurisico’s is ‘door het gebrek aan zicht en data nog niets te zeggen’. Opmerkelijk genoeg deed Amsterdam afgelopen oktober tijdens een bodemonderzoek rond de Bosbaan, geen onderzoek naar pfas of pfos.
© Maarten Boswijk
Nog steeds lozingen van vervuild water
Ondertussen wordt er nog steeds pfos-houdend water in de Ringvaart gedumpt. Zo loost Schiphol – met een vergunning van het waterschap – al jaren licht verontreinigd water. Via gemalen stroomt dit slootwater in de Ringvaart en dus naar het Amsterdamse Bos. Ook de afvalwaterzuiveringsinstallatie van Schiphol, de onderhoudsdienst van de KLM en de brandweer mogen water waar pfas in zit lozen.
En ook het waterschap zelf loost vervuild water in de Ringvaart. Een groot gemaal dat ervoor zorgt dat Schiphol droge voeten houdt, pompt regenwater dat in de bodem en de riolering op Schiphol wegzakt naar de Ringvaart. Het waterschap meet hierin naar eigen zeggen nog steeds verhoogde concentraties pfos.
De concentratie pfos in het water lijkt de laatste tijd zelfs weer toe te nemen. Uit een interne memo van het waterschap in handen van Follow the Money staat dat met name rond Schiphol bij rioolwaterzuiveringen en door bodemverontreinigingen in het water de hoeveelheid pfos weer is toegenomen.
Voor de Partij voor de Dieren staan alle signalen wat betreft de pfos-vervuiling in het Amsterdamse Bos op rood. Gemeenteraadslid namens de partij Marc Emmerik zegt: ‘Het bos is een plek waar kinderen spelen, honden worden uitgelaten en Amsterdammers genieten van activiteiten, zoals zwemmen en tuinieren. Deze chemische stoffen vormen een potentieel gevaar voor de gezondheid van mensen, dieren en de biodiversiteit.’
Raadslid Dave Offenbach van de lokale partij Burgerbelangen Amstelveen roept het college van Amstelveen op om nu haar verantwoordelijkheid te nemen. ‘We kunnen niet langer wachten – het is tijd voor daadkrachtig optreden om onze burgers en ons milieu te beschermen.’
Het Noord-Hollandse Statenlid Julia Schneemann (Volt) zegt: ‘Het is al jaren bekend hoe schadelijk pfas en pfos zijn. Daarom zou op Europees niveau het gebruik van pfas gestopt moeten worden. In de tussentijd moeten gemeenten en provincies het water en de bodem controleren en waar nodig giftige stoffen verwijderen. We verwachten dat zij met de waterschappen samenwerken om de vervuiling zo veel mogelijk tegen te gaan.’
Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door Mediaraad Amstelveen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.