Het wangedrag van de Maccabi-fans kwam pas laat in het volle licht te staan

 

Het wangedrag van de Maccabi-fans kwam pas laat in het volle licht te staan

• Auteurs
  • 
    
  • 
    
  • Arjen Fortuin
• Gepubliceerd op15 november 2024
• Leestijd5 minuten

Arjen Fortuin is Ombudsman van NRC. Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek, mail dan naar ombudsman@nrc.nl.

Ik zal er geen gewoonte van maken om deze rubriek in het bed van de ombudsman te laten beginnen, maar toch. Vorige week vrijdag meldde de wekkerradio in hoog tempo dat de Israëlische regering van plan was vliegtuigen naar Nederland te sturen om Israëlische burgers in veiligheid te brengen, dat Geert Wilders het over een pogrom in Amsterdam had gehad en het aftreden van de burgemeester van Amsterdam eiste, dat de Nederlandse regering het geweld tegen Joden ten strengste veroordeelde. Maar ik moest lang luisteren voordat duidelijk was wat er precies was voorgevallen – en nu een week later weten we het nog steeds niet.

De rellen in Amsterdam waren behalve een reeks angstaanjagende geweldsuitbarstingen op straat, ook een extreem voorbeeld van de nieuwe politieke orde. De opinies (of duidingen, of manipulaties) van de politici hadden in massieve vorm hun weg gevonden in de media; de journalistiek stond voor de taak om achteraf de feiten onder de meningen vandaan te trekken. Intussen waren de uitspraken van internationale politici nieuwsfeiten op zichzelf.

Zestienjarige YouTuber

Het achterhalen van de gebeurtenissen op straat bleek een moeilijk karwei, waar ook NRC niet ongeschonden uit kwam. Met name op zondag en maandag zwol de lezerskritiek aan, naar aanleiding van een artikel over de zestienjarige YouTuber Benjamin Buit van het kanaal Bender, die donderdagnacht verslag deed van hoe supporters van Maccabi Tel Aviv, terug op het Centraal Station na de wedstrijd tegen Ajax, zich bewapenden met stokken en mensen aanvielen. Lezers zagen er een correctie in van de eerdere NRC-berichtgeving waarin de meeste aandacht uitging naar de ook door de krant als antisemitisch gekwalificeerde aanvallen op Israëlische supporters. Waarom lezen wij nu pas uitgebreid over dit wangedrag, vroegen ze zich af. En waarom moet NRC zich beroepen op het werk van een jonge YouTuber? Een lezer stuurde boos een screenshot van Google Maps mee, met wandelroutes van de NRC-redactie op het Rokin naar de Paleisstraat, waar de hooligans over de schreef zouden zijn gegaan: vijf minuten via de Dam, zes minuten via de Sint Luciënsteeg.

Terechte vragen, die ook op de redactie werden gesteld. Vaak gingen ze samen met kritiek op het Commentaar in de zaterdagkrant (Beschamende nacht van antisemitisch geweld vraagt om grondig onderzoek, 9/11) waarin het gedrag van de Maccabi-supporters slechts een bijrol vervulde.

Eerst de vraag waarom NRC niet zelf op straat was onderdagnacht.

Al aan het begin van de week was gesignaleerd dat de aanwezigheid van de Maccabi-fans risico’s met zich mee bracht die verder gingen dan de gebruikelijke confrontaties tussen supportersgroepen. Besloten werd een reportage te maken over de situatie op straat rondom de wedstrijd. Verslaggever Andreas Kouwenhoven was donderdagmiddag op de Dam en registreerde de animositeit tussen de Israëlische fans en pro-Palestijnse jongeren. Hij reisde door naar de Arena, waar de Mobiele Eenheid charges uitvoerde. Toen om negen uur de wedstrijd was begonnen, schreef hij zijn verhaal, een reportage waarin veel elementen van het naderende onheil al te onderscheiden waren.

Kouwenhoven had, zegt hij nu, niet de indruk dat er na de wedstrijd nog meer te gebeuren stond. De groep was door de charges uit elkaar gevallen en hij zag demonstranten vertrekken uit het stadiongebied. Bij de Arena was het ook na de wedstrijd – een aantal NRC’ers zat in hun vrije tijd in het stadion – relatief rustig. De voetbalwedstrijd werd gezien als de afsluiting van een rumoerige dag, terwijl het slechts een onderbreking bleek te zijn. Zo is achteraf duidelijk dat NRC beter af was geweest als iemand de terugkomst van de Maccabi-fans in het centrum had gevolgd. Maar ja, na middernacht is de redactie leeg: het nieuws wordt gevolgd door een journalist met piketdienst, meestal een correspondent in een tijdzone waarin het op dat moment dag is. Donderdag doorbrak niemand de (stilzwijgende) consensus dat er geen aanleiding was voor een speciale nachtmaatregel – helaas.

Vrijdagochtend ging een grote groep redacteuren aan het werk om te reconstrueren wat er ’s nachts was gebeurd, waarbij de nadruk begrijpelijkerwijs lag op de meldingen van aanvallen op Israëliërs. Actuele ontwikkelingen werden verzameld in een liveblog. Verslaggevers trokken naar Schiphol en naar hotels om ooggetuigen te spreken te krijgen. Tegelijkertijd poogde de redactie in Amsterdam orde te scheppen in de enorme hoeveelheid beweringen en beeldmateriaal op sociale media. In de massa materiaal zaten ook oude filmpjes, beelden die helemaal niet in Amsterdam waren gemaakt en video’s waarop moeilijk te bepalen was wie wie was – ook materiaal dat een grote rol speelde in de beeldvorming. Als je niet zeker bent van de context, zeggen beelden vaak verrassend weinig.

De persconferentie

Een belangrijk houvast voor de redactie werd de persconferentie van de politie en de Amsterdamse burgemeester Halsema. Zij sprak rond het middaguur over antisemitisch geweld van jongeren op scooters die kriskras door de stad waren gereden en Maccabi-fans hadden aangevallen. Zij begreep, zei ze, dat het de herinnering aan pogroms terugbracht. Op de redactie was de consensus dat Halsema – denkelijk de functionaris met de beste informatiepositie – zulke zware woorden niet zou gebruiken als daar geen feitelijke basis voor was.

Haar woorden speelden ook een rol in de totstandkoming van het hoofdredactioneel commentaar. Hoewel er nog geen helder beeld was van wat er was voorgevallen, gaf hier de doorslag dat het vreemd zou zijn om géén commentaar te publiceren over een Nederlandse kwestie die inmiddels wereldnieuws was. Achteraf werd terecht geconcludeerd dat het beter was geweest als de tekst nadrukkelijker had aangegeven wat op het moment van schrijven nog onduidelijk was.

NRC moest de feiten onder de meningen vandaan zien te trekken.

Vrijdagmiddag schreef Hans Steketee het werk van 24 redacteuren aaneen in een tijdlijn voor de zaterdageditie. Daarin staat veel, ook het een en ander over wangedrag van Maccabi-supporters. Maar precies over die cruciale uren na middernacht bleek weinig zeker; daarvoor was de persconferentie van Halsema nog steeds de voornaamste bron. Dat er in het intro van het artikel en in de (aanvankelijke) online-kop zonder voorbehoud over antisemitisch geweld werd gesproken, was voor twee mensen reden om hun naam uit de lijst auteurs te laten schrappen.

De YouTube-beelden van Bender hadden Steketee niet bereikt. Die werden vrijdagavond opgepikt door verslaggever Jamila Meischke. Zij had zondagsdienst en uiteindelijk werd besloten dat zij er dan een uitgebreider verhaal over zou maken. Dat kwam zondagavond online, op een moment dat ook in andere media de blik werd gericht op de Israëlische fans als daders en niet louter als slachtoffer.

Intussen was op zaterdag een organisatorische zwakte gebleken. Voor een aantal deel- en vervolgonderwerpen waren wel plannen gemaakt, maar zonder harde afspraken over wie die snel zou uitvoeren. Maandag kwam een nog altijd lopende stroom nieuwe verhalen op gang.

De lessen

De lessen zijn deels van organisatorische aard (en werden ook op de redactie al getrokken): stel bij onvoorspelbare gebeurtenissen – zoals straatrellen – expliciet de vraag of alles echt voorbij is; wees alerter op signalen uit omgevingen die bij het traditioneel institutiegerichte NRC nogal eens onder de radar blijven; wees geduldig; maak lezers in onoverzichtelijke situaties duidelijk wat we nog niet weten (en soms ook wat we naar het rijk der fabelen hebben verwezen).

De ingewikkeldste les vloeit voort uit het politieke tijdperk waarin we nu leven en waarin verschillende actoren vóór de feiten uit een dominant beeld presenteren. Dat noopt niet alleen tot factchecken, maar ook tot bezinning over wat de relevante vragen zijn. In dit geval was het onderzoeken van de berichten over ernstig antisemitisch geweld een logische prioriteit.

Maar de vraag naar de daden van de Maccabi-fans bleef te lang op de achtergrond. Daarbij speelde, zo bleek op de redactie, ook de vrees mee dat het nadrukkelijker inbrengen van dat perspectief gezien kon worden gezien als het relativeren van het geweld van de jongeren op scooters. Die angst is begrijpelijk in een gepolariseerde maatschappij, maar het is ook een angst waartegen de journalistiek zich met hand en tand moet verzetten. Uiteindelijk moeten alle elementen van het verhaal worden verteld, altijd.

Arjen Fortuin

https://www.nrc.nl/nieuws/2024/11/15/het-wangedrag-van-de-maccabi-fans-kwam-pas-laat-in-het-volle-licht-te-staan-a4873299