Milieudefensie versus Shell
Hoe klimaatsceptici toch aanschuiven in het hoger beroep tussen Shell en Milieudefensie
De ‘klimaatzaak van de eeuw’ heeft er een nieuwe speler bij. Stichting Milieu en Mens komt op voor bezorgde energie-gebruikers en mag van de rechter meedoen in het hoger beroep van Shell.
Achter de schermen hebben de initiatief-nemers van de stichting twijfels over het effect van CO2 en vrezen ze ‘klimaathysterie’.
Ze lijken zo uit een Griekse tragedie te stappen: de twee gigantische, gespierde, gepantserde strijders die lijnrecht tegenover elkaar staan. Hun lansen kruisen elkaar. Op het ene schild staat ‘Shell’ geschreven, inclusief herkenbaar rood-geel schelplogo, op het andere ‘Milieudefensie’.
De tekening, gepubliceerd door de klimaatsceptische stichting Clintel, bevat ook een derde figuur. Een kleine strijder, zonder pantser of wapen, die klaarstaat om de arena te betreden en het gevecht te verstoren. ‘Clintel’ staat erbij geschreven, kort voor Climate Intelligence, de stichting rondom journalist en zelfverklaard ‘klimaatoptimist’ Marcel Crok.
Clintel staat al jaren bekend als de voornaamste en actiefste klimaattwijfelzaaiclub van Nederland. Crok geeft er in kleine oplages boeken uit met titels als Onzichtbare neprampen en verzonnen onheil, lanceerde een wereldwijde verklaring die de klimaatcrisis ontkent en publiceert artikelen waarin de Verenigde Naties ‘een kwaadaardige verspreider van desinformatie over klimaat’ worden genoemd.
Interveniëren in de rechtszaak
De tekening van de strijders slaat op het laatste project van Clintel: zich mengen in de ‘klimaatzaak van de eeuw’. Afgelopen najaar diende de stichting het verzoek in om mee te doen in het hoger beroep tussen Shell en Milieudefensie. Hoogstwaarschijnlijk gaat deze later dit jaar van start. Juristen wereldwijd volgen de zaak op de voet.
Ter herinnering: Milieudefensie klaagde Shell in 2019 aan, omdat de activiteiten van het oliebedrijf zouden bijdragen aan gevaarlijke klimaatverandering en de schending van mensenrechten. In een baanbrekend vonnis gaf de rechter Milieudefensie in 2021 gelijk, en oordeelde het dat Shell zijn uitstoot drastisch moet verlagen voor 2030, zowel in eigen activiteiten als bij klanten aan de benzinepomp. Shell kondigde direct aan in hoger beroep te gaan.
De zaak gaat over verplichtingen voor Shell. Zowel de milieuclub als het oliebedrijf zijn het eens over de gevaren van klimaatverandering. Beiden onderschrijven ook de Parijsdoelen, om de opwarming van de aarde tot maximaal 2, liefst 1,5 graden, te beperken. Clintel wil als derde partij in de rechtszaak ‘interveniëren’, om de rechter te overtuigen dat er helemaal geen klimaatcrisis is, met het doel dit vonnis te vernietigen.
Vorige maand vond in Den Haag de zitting plaats waar Clintel moest toelichten waarom het een plek verdient in het hoger beroep. Het was geen succes. De rechtbank wees Clintels verzoek af, aangezien Milieudefensie en Shell het eens zijn over klimaatverandering, en dit dus helemaal geen discussiepunt is voor deze rechtszaak.
Wel ging de rechtbank bij dezelfde zitting akkoord met het verzoek van een andere stichting. Ook de piepjonge stichting Milieu en Mens wilde meedoen in het hoger beroep. De stichting wilde ‘voegen’, zoals de juridische term luidt, niet vanwege twijfels over klimaatverandering, maar als ‘bezorgde energiegebruikers’. Het vonnis tegen Shell kan namelijk leiden tot hogere energieprijzen in Nederland, zegt de groep, waar de gewone burger of bakker flink door geraakt kan worden. Om deze burgers te beschermen, moet het vonnis vernietigd worden. Waar de rechter de tussenkomst van Clintel afwees, keurde hij het verzoek van Milieu en Mens wel goed. De stichting mag in het hoger beroep meestrijden aan de zijde van Shell, dat hier uiteindelijk ook akkoord mee ging.
Wie is deze stichting?
Juristen die de zaak volgen, zoals hoogleraar Elbert de Jong van de Universiteit Utrecht, fronsten even de wenkbrauwen. Op basis van de juridische argumenten lijkt het een weloverwogen beslissing van het Hof om de nieuwe stichting toe te laten. Wie is de stichting Milieu en Mens? “Ik heb er geen goed beeld van”, zegt De Jong. Ook milieujurist Edward Brans van advocatenkantoor Pels Rijcken had “tot voor kort nog nooit van ze gehoord”. Klimaatjurist Tim Bleeker zit met dezelfde vragen, vooral omdat hij opvallende gelijkenissen ziet tussen Clintel en Milieu en Mens. Zo is jurist Lucas Bergkamp, die op Twitter vraagtekens zet bij ‘het warmende effect’ van CO2, zowel ‘adviseur’ van Clintel als van Milieu en Mens.
Bij nadere beschouwing lijkt het erop dat de stichting Milieu en Mens uit de koker van Clintel komt. In een bericht op LinkedIn van vorig jaar zegt Marcel Crok dat hij en Lucas Bergkamp ‘klimaatpolitiek via de rechter’ een ‘zeer ongewenste ontwikkeling in de democratische rechtsstaat’ vinden. Samen hebben ze ‘een plan bedacht om noodzakelijk tegengas te bieden’, vervolgt hij. ‘Het eerste deel van dat plan is vorige week gelanceerd’, schrijft Crok, verwijzend naar een video waar Lucas Bergkamp als ‘initiatiefnemer’ van Milieu en Mens wordt gepresenteerd, en waarin de jurist zijn zorgen over hoge energiekosten voor burgers uiteenzet.
Frappant is dat de huidige projectleider van Milieu en Mens in alle toonaarden ontkent dat klimaatsceptici Crok en Bergkamp betrokken waren bij de oprichting van de stichting. Ze hebben er “helemaal niks” mee te maken, zegt Frans van der Werf telefonisch. Van der Werf slaat in een vervolgmail een dreigende toon aan. Hij benadrukt dat het Milieu en Mens te doen is om bezorgde burgers en energiekosten, niet om het ‘klimaatdebat.’ Als de pers zijn stichting toch zou associëren met klimaat, dan beschouwt Van der Werf dit als ‘laster’. Ondertussen bevestigt Crok telefonisch dat hij en Bergkamp wel degelijk mede-‘initiatiefnemers’ van Milieu en Mens zijn.
Op dit moment zamelt Milieu en Mens geld in voor de juridische kosten om het hoger beroep voor te bereiden – de teller staat op ruim 40.000 euro, volgens Milieu en Mens gedoneerd door bezorgde burgers en ondernemers. Van der Werf denkt dat de stichting als derde partij net zoveel invloed kan hebben in de zaak als Shell en Milieudefensie. Maar hij plaatst er ook de kanttekening bij dat Milieudefensie “miljoenen aan subsidie” krijgt en dat Shell een miljardenbedrijf is. Als kleine stichting, gerund door vrijwilligers, zullen ze uiteraard een minder substantiële bijdrage leveren.
Vroeger was de aarde ook koud en warm?
‘Projectleider’ Frans van der Werf is normaal werkzaam als ‘business consultant’ – of ‘bedrijvendokter.’ “Ik kan een heleboel dingen niet”, zegt hij opgewekt, “maar wat ik wel kan, is projecten tot een goed einde brengen”, zoals dit project om het vonnis te vernietigen.
Hoewel Van der Werf vooral zegt te vrezen voor hoge energieprijzen voor burgers en kleine bedrijven, uit hij zich op sociale media sceptisch over de brede wetenschappelijke consensus dat huidige klimaatverandering vooral veroorzaakt wordt door de mens, en dat dit nadelige gevolgen heeft op onze manier van leven. Zo deelt hij op sociale media artikelen van de klimaatsceptische website ClimateDispatch.com, bijvoorbeeld eentje over dat de aarde 31.000 jaar geleden veel warmer was dan nu. De onderliggende boodschap: het is vroeger veel kouder en warmer geweest, en de CO2-concentratie heeft daar weinig mee te maken.
Misleidend, zegt klimaatwetenschapper Joeri Reinders van de KlimaatHelpdesk, een platform tegen desinformatie over klimaatverandering. “We weten dat de aarde warmer was, dit kwam door variaties in de baan van de aarde rond de zon. We kunnen deze heel goed voorspellen en weten dus dat door die cycli de aarde nu langzaam zou moeten afkoelen.” Klimaatwetenschapper Detlef van Vuuren (Universiteit Utrecht) benadrukt dat er onder klimaatwetenschappers helemaal geen fundamentele discussie meer is over de vraag of CO2 de aarde opwarmt – “dat station is allang gepasseerd”.
Toch deelt Van der Werf ook een artikel van de ‘CO2 Coalition’, een denktank gesponsord vanuit stichtingen gelieerd aan de fossiele industrie. Diens hoofdboodschap: CO2 is goed is voor bomen en planten, meer CO2 is beter en het is niet voldoende aangetoond dat CO2 de aarde verwarmt. “Feiten inzake klimaatverandering”, twittert Van der Werf. “Misleidend”, zegt ook Reinders hier.
Ook andere betrokkenen bij Milieu en Mens gaan online in tegen breed geaccepteerde klimaatwetenschap. Oud-FvD’er Gert Reedijk is voorzitter van Milieu en Mens, en retweet een link naar een video van een Shell-fysicus die “kort en duidelijk” uitlegt dat “de causale link tussen CO2 en klimaatverandering een illusie is.” Ria Caspers was eerder secretaris bij Clintel en nu bij Milieu en Mens. Ook zij twittert over ‘klimaathysterie.’
Opkomen voor de grote vervuilers
Dan is er nog Lucas Bergkamp, de prominentste klimaatsceptische jurist van Nederland. Crok noemt hem een van de drie initiatiefnemers van Milieu en Mens. Zelf schrijft de jurist op de rechts-conservatieve website Wynia’s Week dat hij ‘nauw betrokken’ is bij de stichting. Bergkamp reageert niet op een interviewverzoek van Trouw.
De afgelopen dertig jaar werkte Bergkamp als toonaangevend advocaat voor Hunton&Williams (nu Hunton Andrews Kurth), een Amerikaanse firma met een kantoor in Brussel. Volgens Bleeker staat het kantoor bekend als “de advocaat van de grote vervuilers”. Daarnaast was Bergkamp van 1997 tot 2005 bijzonder hoogleraar milieuaansprakelijkheidsrecht aan de Erasmus Universiteit. Volgens Bleeker kwam Bergkamp uitvoerig op voor mileubelastende bedrijven in zijn oratie, getiteld ‘De vervuiler betaalt dubbel.’
Jan Paul van Soest, die het boek De Twijfelbrigade (2014) schreef over klimaatsceptici, ziet Milieu en Mens als ‘klimaatsceptici in een ander jasje’. Tegelijkertijd benadrukt hij dat dit niet hoeft te betekenen dat hun zorgen over hoge energiekosten tactisch gekozen zijn. “Ik ga in mijn boek in op achterliggende oorzaken van klimaatscepticisme. Hun argumenten over klimaatwetenschap deugen niet, maar soms zijn de achterliggende zorgen legitiem. Het is begrijpelijk dat mensen zich zorgen maken over energieprijzen die hoger kunnen worden, en dat ze die zorgen uiten.”
De noodzaak van betaalbare energie
Voegen die zorgen over energieprijzen iets significants toe aan de argumenten van Shell? Die vraag leidt tot discussie onder deskundigen. Milieu en Mens draagt grofweg twee argumenten aan: het vonnis is slecht want de rechter is op de stoel van de wetgever gaan zitten, en het vonnis is slecht want benzine en gas worden duurder. Klimaatjurist Laura Burgers van de Universiteit van Amsterdam ziet weinig toegevoegde waarde, omdat Shell zelf continu bepleit dat de rechter te veel op de plek van de wetgever gaat zitten. Ook bepleitte Shell in de eerste rechtszaak zelf al de noodzaak om “betaalbare energie” te kunnen leveren.
Andere deskundigen, zoals De Jong, denken dat Milieu en Mens het feitelijke debat in de zaak vooral ‘complexer’ kan maken. De stichting probeert aan te tonen dat het vonnis voor Shell leidt tot hogere energieprijzen in Nederland, en dat is geen makkelijke rekensom. Want hoe betrouwbaar en geschikt is die informatie straks? “Voor de rechter wordt dit een uitdaging om te beoordelen.”
Zelfs als de conclusie is dat prijzen stijgen vanwege het vonnis, staat de rechter voor de vraag: doet dit ertoe? De Jong: “Hij zal dan een juridische afweging moeten maken over wat de kosten zijn van CO2-reductie, en de kosten als je niet voldoende broeikasgassen reduceert. Ook dat is een moeilijke.” Aangezien de zaak tussen Milieudefensie en Shell al ingewikkeld genoeg is, heeft De Jong twijfels over de komst van Milieu en Mens. “Juridisch is het juist, maar de vraag is of dit wenselijk is, als het deze zaak feitelijk nog complexer maakt.”
Het algemeen belang dienen
Andere deskundigen juichen het toe dat Milieu en Mens mee gaat doen in de klimaatzaak. Zo benadrukt hoogleraar Kurt Deketelaere van de KU Leuven dat Nederland internationaal gezien ‘een buitenbeentje’ is in haar harde klimaatvonnissen. “In mijn ogen zijn de Nederlandse rechters van het padje af.” Als Milieudefensie zegt het algemeen belang te dienen, zegt de hoogleraar, dan mag Milieu en Mens dat ook doen.
De Vlaamse hoogleraar is ook zeer te spreken over Bergkamp. Hij noemt hem een van de beste juristen in zijn vakgebied van de afgelopen decennia. Bergkamp gaf op uitnodiging Deketelaere in het verleden geregeld gastcolleges in Leuven, en de Vlaamse hoogleraar heeft hem in die tijd “nooit op klimaatontkenning betrapt”.
Volgens energieanalist en oud Shell-medewerker Jilles van den Beukel van het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) zit er ook waarheid in het argument van Milieu en Mens. Het lijkt hem logisch dat energieprijzen stijgen als het westerse bedrijven moeilijker wordt gemaakt om in olie en gas te investeren. “Vorig jaar hebben we met gas gezien wat er kan gebeuren als de aanbodkant ineens wegvalt.” Shell verzorgt ‘slechts’ 2 procent van al het olie en gas wereldwijd, relativeert hij, maar tegelijkertijd scheppen klimaatvonnissen precedenten voor mogelijk zaken tegen andere energiebedrijven.
Suggestieve claims
Klimaatwetenschapper Reinders houdt vraagtekens bij de werkelijke intenties van Milieu en Mens. “Als de initiatiefnemers onwetenschappelijke claims doen op hun privé-pagina’s is dat nog tot daaraan toe”, zegt hij. Maar ook op de eigen website en via sociale media deelt Milieu en Mens suggestieve claims, zoals dat het VN-klimaatpanel IPCC klimaatverandering “te complex” noemt om te voorspellen. Een vertekende weergave van de blik van het IPCC over het modelleren van klimaatverandering, zegt Reinders. Milieu en Mens twittert ook dat media in 1961 nog schreven over het ‘verkoelende klimaat’, en in 1990 over het ‘opwarmende klimaat’, met een wantrouwige emoji erbij.
Die ‘werkelijke intenties’ maken voor de rechter straks niet uit – in de rechtszaal gaat het puur over de juridische waarde van argumenten. Ergens is dat ook geruststellend, stelt jurist De Jong. “Voor de wet maakt het niet uit of iemand de rechter aanstaat of niet.”
Het is nog onduidelijk hoeveel invloed Milieu en Mens straks op het hoger beroep gaat hebben. De stichting maakt de zaak volgens de verschillende juristen extra spannend. Bleeker noemt het hoe dan ook “opzienbarend” dat Milieu en Mens gaat meedoen. “Ik heb in een milieuzaak nooit eerder gezien dat een derde, sceptische partij zich ertussen werkt.”
Hoe reageren Shell en Milieudefensie op het voegen van Milieu en Mens?
Milieudefensie vindt het voegen van de derde partij ‘jammer’, vooral omdat dit tot vertraging leidt. Zo had de regiezitting eigenlijk in maart plaats moeten vinden. Die is uitgesteld naar juni. ‘Onwenselijk’, zegt Milieudefensie, kijkend naar de urgentie van het klimaatprobleem. Daarnaast zet de milieuclub vraagtekens bij het verschil tussen Clintel en Milieu en Mens, dat ook haar ‘niet altijd duidelijk is.’
Shell, dat uitgesproken tégen de tussenkomst van het klimaatsceptische Clintel was, lijkt eveneens niet te staan springen om de komst van Milieu en Mens. Hoogleraar De Jong vermoedt dat Shell liever zelf de regie houdt. Tegelijkertijd ging Shell niet in verweer tegen de goedkeuring van voegen. Een woordvoerder van Shell zegt dat het bedrijf het uiteindelijke oordeel van de rechter ‘respecteert’, en wil verder niet ingaan op vragen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.