Opeens moest de directeur van het Nederlands Fotomuseum vertrekken. Waarom?

ILLUSTRATIE LYNNE BROUWER, FOTO'S ANP, ANNABEL OOSTEWEEGHEL

Gepubliceerd op   25 september 2025 om 23:00

Op donderdag 19 juni loopt Birgit Donker, directeur van het Nederlands Fotomuseum, haar kantoor in. Net als andere dagen staat haar agenda vol afspraken en vergaderingen. Het is de bedoeling dat in september de deuren openen van een nieuw museumgebouw, Pakhuis Santos, in de Rotterdamse wijk Katendrecht. Het Fotomuseum bezit zo’n 6,5 miljoen fotografische objecten, na Naturalis is het de grootste collectie van Nederland. Dus het is nogal wat, zo’n verhuizing.

In de middag heeft Donker een vergadering met de raad van toezicht (RvT), zoals zo’n vier keer per jaar het geval is. De leden van de RvT vergaderen steeds eerst onderling, dan roepen ze Donker erbij.

Wanda van Kerkvoorden, de voorzitter van de RvT, haalt haar op. Samen lopen ze naar de vergaderruimte, als Donker bedenkt dat ze het cadeautje voor Shashi Baboeram Panday, het RvT-lid dat er vandaag voor het laatst zou zijn, op kantoor heeft laten liggen. Ze maakt aanstalten om terug te lopen.

Maar Van Kerkvoorden, als advocaat gespecialiseerd in IT-recht en privacy en eerder voorzitter van de raad van toezicht van omroep BNNVARA, geeft aan dat dit niet nodig is.

In de vergaderruimte is de stemming allesbehalve feestelijk. Want, zo krijgt Donker te horen, de RvT heeft een dag eerder „twee signalen” ontvangen over haar functioneren. De RvT schorst Donker per direct en zal de kwestie onderzoeken. Over de inhoud van de signalen krijgt Donker niets te horen. Ze is verbijsterd.

Als ze terugkomt in haar kantoor zitten daar drie nietsvermoedende medewerkers: naast Donkers assistent zijn dat Ditte Ooms – hoofd marketing en communicatie – en Handan Aydin – die als ‘community manager’ het contact onderhoudt met de verschillende gemeenschappen in Rotterdam.

Aydin is verbaasd over de verdwaasde toestand van de directeur. Om de lucht te klaren, maakt ze een grapje: „Wat is er aan de hand? Heb je geld verduisterd ofzo? Of iemand geslagen?”

„Ik ben zojuist geschorst”, zegt Donker.

Dan verschijnt ook RvT-voorzitter Van Kerkvoorden, ze is achter Donker aangelopen en geeft haar een schorsingsbrief. Hierin staat dat enkele weken later, op 18 juli, een besluit zal worden genomen over haar ontslag. Ook de brief gaat niet in op de inhoud van de „signalen”. Donker moet haar sleutels inleveren en direct het pand verlaten. Haar e-mailaccount blijkt tijdens het gesprek met de RvT al geblokkeerd. Ze pakt haar tas, geeft haar sleutels aan Van Kerkvoorden en loopt de deur uit.

De drie medewerkers blijven achter. Ze kijken elkaar aan en vragen zich af: ‘Wat is hier gebeurd?’

De schorsing van Donker luidt voor het Nederlands Fotomuseum een maandenlange stilstand in – terwijl een gloednieuw pand staat te wachten op openstelling. Geruchten, raadsvragen en discussies op sociale media vergroten de chaos. NRC sprak een twintigtal betrokkenen over wat in het museum speelt, onder wie fotografen, huidige en oud-medewerkers en Birgit Donker. Ook zag NRC documenten, verslagen en interne communicatie in en is de redactie in het bezit van geluidsopnames. De RvT koos ervoor schriftelijk vragen te beantwoorden.

Huurachterstand

Wie uitstapt bij het Rotterdamse metrostation Rijnhaven kijkt uit op Pakhuis Santos. De verbouwing is afgerond, het pand is klaar voor het publiek. Tot voor kort hing er een spandoek op met de tekst ‘Open in 2025’ – dat gaat niet meer lukken.

Het Nederlands Fotomuseum is het grootste fotomuseum van Nederland, met werk van gerenommeerde fotografen als Ed van der Elsken, Dana Lixenberg en Rineke Dijkstra. Tentoonstellingen krijgen over het algemeen goede recensies, maar al voor de komst van Donker is sprake van een slechte werksfeer, blijkt uit onderzoek door een adviesbureau in 2021. Ook zijn de financiën lange tijd niet op orde.

Birgit Donker volgt in 2018 Ruud Visschedijk op, die het museum vanaf de oprichting in 2003 heeft geleid. Eerder werkte ze voor NRC, tussen 2006 en 2010 was ze hoofdredacteur. Nadien gaf ze zes jaar leiding aan het Mondriaanfonds.

Bij haar aantreden heeft het Fotomuseum een huurachterstand van 700.000 euro en dreigt het subsidies te verliezen doordat niet meer aan normen wordt voldaan, onder andere van het Wertheimer Fonds dat de oprichting van het museum mogelijk had gemaakt. De financiële situatie is zo ernstig, dat adviesbureau Berenschot Donker adviseert zich eerst volledig daarop te richten.

Binnen een jaar haalt Donker het museum uit de rode cijfers. Het had een negatief eigen vermogen dat „werd verbloemd doordat de collectie deels op de balans was gezet”, meldt het jaarverslag van 2019. De waarde van publieke museumcollecties ligt in de culturele en historische betekenis ervan, ze mogen niet gezien worden als financieel bezit. Donker haalt de collectie van de balans en lobbyt succesvol voor nieuwe inkomsten. Ze weet de overheidssubsidies meer dan te verdubbelen van zo’n 2,1 miljoen euro in 2018 naar bijna 4,9 miljoen euro in 2024. De private bijdragen stijgen van 832.000 euro naar ongeveer 1,5 miljoen in dezelfde periode.

Donker wil dat het museum zich onderscheidt door de nadruk te leggen op Nederlandse fotografie

Donker regelt ook het nieuwe, eigen museumpand. Hoge huur is al jaren een struikelblok en ook is er behoefte aan meer ruimte voor tentoonstellingen, exploitatie, restauratie en het betrekken van publiek. ‘Pakhuis Santos’ is een monumentaal vrijstaand pand. Het wordt in 2023 aangekocht dankzij een schenking van de stichting Droom & Daad.

Donker professionaliseert ook het personeelsbeleid door onder meer een externe vertrouwenspersoon aan te stellen en salarissen gelijk te trekken met de cao. Ze maakt vaart met de digitalisering van de collectie en neemt nieuwe mensen aan. Ze wil meer aandacht voor alle kleuren en lagen van de bevolking, achter de schermen én op zaal. En ze wil dat het museum zich van de andere fotografiemusea onderscheidt door de nadruk te leggen op de Nederlandse fotografie, wat ook goed valt bij subsidieverstrekkers als de Vriendenloterij en het Wertheimer Fonds.

‘Koninkrijkjes’

Maar achter de coulissen gaat de nieuwe koers steeds meer schuren, met name bij mensen die al langer voor het museum werken. Het museum is in 2003 ontstaan door een fusie van het Nederlands Foto Instituut, het Nederlands fotoarchief en het Nationaal Fotorestauratie Atelier. Al sinds de fusie is er sprake van ‘koninkrijkjes’, blijkt uit een ‘cultuurscan’ door adviesbureau Berenschot uit 2021.

De personeelssituatie komt ter sprake in het enige functioneringsgesprek dat Donker heeft met de raad van toezicht, in 2021. De RvT uit waardering voor het feit dat Donker haar baan niet terug heeft gegeven, toen haar duidelijk werd hoeveel problemen het museum heeft. Donker zegt dat ze mensen die bij het museum werken probeert aan te spreken op verkeerd gedrag, zoals het niet nakomen van afspraken of negatieve omgangsvormen. Ze zegt dat dit bij hen veel weerstand oproept. De RvT zegt haar volledige ondersteuning toe om „het gif uit de organisatie” te halen.

In 2024 telde het personeelsbestand veertig voltijdsbanen, ook waren er dat jaar veertig vrijwilligers betrokken bij het museum. Uit gesprekken en documenten blijkt dat er grofweg twee kampen zijn ontstaan – het oude dat kritisch is over Donkers beleid en het nieuwe dat dit wel steunt.

Curator Frits Gierstberg werkt sinds de fusie bij het museum. Zowel de focus op de Nederlandse fotografie, als Donkers leiderschapsstijl ziet hij niet zitten, vertelt hij in een telefonisch gesprek. „Alles moest op haar manier, er was geen ruimte voor een ander geluid.” Hij ziet een bestuurder zonder kennis van fotografie die met grote vaart veranderingen doorvoert, zonder oog te hebben voor de mensen die het museum hebben helpen opbouwen. Hij voelt zich op een zijspoor gezet: „Mijn ervaring werd niet meer serieus genomen.”

Gierstberg is vooral kritisch over de ‘Eregalerij van de Nederlandse fotografie’, een vaste tentoonstelling met 99 foto’s die de ontwikkeling van de Nederlandse fotografie sinds 1842 laat zien. Het is een van Donkers speerpunten, ze ziet het als een manier om het verhaal van de fotografie aan een breed publiek te vertellen. Hoewel Gierstberg zelf voorzitter was van de selectiecommissie van de ‘Eregalerij’, is die hem uiteindelijk „een doorn in het oog”. Want, zo zegt hij, het is „een hele traditionele opvatting van tentoonstellingen maken. Het heeft weinig te maken met de noodzakelijke vernieuwing in de programmering van het museum.”

Ook leeft het idee dat de internationale reputatie van het museum is beschadigd door de focus zo sterk op de Nederlandse fotografie te leggen. „De internationale allure is helemaal weg”, zegt Frank van der Salm, een fotograaf die in 2021 een tentoonstelling in het museum had. „Als hét fotografiemuseum van Nederland wil je je verhouden tot het internationale veld.” Daar is Gierstberg het mee eens: „Het brede internationale netwerk dat er was heeft vijf jaar zo goed als stil gestaan, wat in feite betekent dat het weg is.” Voor Gierstberg stapelen de frustraties zich op en in november 2024 besluit hij op te stappen – al blijft hij op afstand betrokken als zelfstandig curator.

ILLUSTRATIE LYNNE BROUWER, FOTO ANP

Negatieve sfeer

De bezoekersaantallen stijgen aanvankelijk onder Donkers leiding, maar nemen daarna af. In 2019 ontvangt het museum nog een recordaantal van 104.000 bezoekers. Na de coronajaren weet het museum zich maar moeizaam te herstellen. In 2023 klimt het bezoekersaantal licht naar zo’n 72.000, maar het valt in 2024 weer terug naar 49.000, nauwelijks meer dan tijdens de pandemie. Het Nederlands Fotomuseum is lang niet het enige museum dat worstelt om weer op het oude bezoekersniveau te komen én in 2024 zijn er minder tentoonstellingen en evenementen, vanwege de aanstaande verhuizing. Maar kritische medewerkers wijten het ook aan de inhoudelijke keuzes.

Een ander deel van het personeel is enthousiast over Donkers plannen, zoals een medewerker die sinds 2022 bij het museum werkt en anoniem wil blijven. „De wereld van fotografie is toch vaak een oude, witte mannenwereld en Birgit wilde dat anders doen. Laagdrempeliger en diverser. Ze is niet het allermakkelijkste mens – ze kan scherp en directief zijn – maar ik ken geen enkele directeur die dat wel is.”

Dit deel van het personeel wijt de negatieve sfeer op de werkvloer juist aan het gedrag van de groep collega’s die het niet eens was met Donkers beleid. „In het begin was het heel moeilijk”, zegt de anonieme medewerker. „Ik werd steeds ‘die Turkse’ genoemd. Mensen van de afdeling educatie vroegen: ‘waarom ben jij aangenomen?’” Dit beeld onderschrijft Aya Musa, die van 2019 tot 2023 als curator-programmeur voor het museum werkte. Inmiddels werkt hij in een ander fotomuseum. De reden van zijn vertrek? „Ik voelde mij in bepaalde kringen binnen het museum buitengesloten, een situatie die op den duur onhoudbaar werd.”

Facebookbericht

In april 2024 komt voor het eerst iets van de interne onrust naar buiten, via een Facebookbericht van fotograaf Van der Salm, waarin hij zijn zorgen uit over de werkcultuur bij het museum. Niet lang na dit bericht horen de medewerkers dat de Volkskrant onderzoek doet naar de werkcultuur in het museum. Beide berichten versterken de interne onrust. Donker laat alle medewerkers tijdens een bijeenkomst weten dat ze vrijuit met de journalist kunnen praten. Toch nam het wantrouwen bij het personeel toe, zegt onder meer Gierstberg: „Mensen spraken niet meer zo hardop, er werden geen vragen meer gesteld.”

Dat de sfeer niet optimaal is, blijkt al uit werknemersonderzoeken in 2022 en 2024. Ruim een op de vier werknemers noemt de ‘werksfeer’ het belangrijkste punt van zorg. Voor het overige is de uitkomst van de onderzoeken positief te noemen, al daalt de tevredenheidsscore van 7,5 in 2022 naar 6,8 twee jaar later. In het onderzoek wordt dit verklaard uit de toegenomen werkdruk door de naderende verhuizing.

Een visitatierapport uit 2023, onder leiding van hoogleraar corporate governance aan de Tilburg University Mijntje Lückerath, spreekt van een „open relatie tussen de Raad van Toezicht en de directeur, evenals de Raad van Toezicht en de medewerkers en de directeur en de medewerkers. […] Op incidenten die raken aan een veilige werkomgeving binnen het museum wordt adequaat gereageerd.”

In een schriftelijke reactie aan NRC laat de RvT weten pas najaar 2024 te hebben gehoord over het onderzoek van de Volkskrant en dat dit de cultuur van het museum betrof.

Het Volkskrant-onderzoek is aanleiding voor de RvT om een extern bureau de opdracht te geven tot een ‘cultuurscan’, een onderzoek naar de cultuur op de werkvloer, om meer zicht te krijgen op de situatie. Daar komt niets opvallends uit. „Er waren geen indicaties dat er rigoureus diende te worden ingegrepen”, aldus de RvT.

In het museum maakt iedereen zich ondertussen op voor de verhuizing. Op 23 mei draait Donker de deuren van het oude pand definitief op slot. Half juni is er nog een bedrijfsuitje naar De Biesbosch. Donker besluit niet mee te gaan vanwege de verhuisdrukte, maar doet het personeel uitgeleide op de stoep. Medewerkers bonken op de ramen van de bus en maken grapjes. Donker zwaait de bus lachend uit.

Verhuisborrel

Op 17 juni gaan save the dates voor de feestelijke opening op 25 september de deur uit, aan de gemeente en het ministerie van OCW. Twee dagen later, op 19 juni om 15.15 uur, staat Donker opeens buiten op straat.

Drie kwartier later gaat de geplande verhuisborrel van start. Het personeel wacht in de kantine op Donker om de borrel te openen. In plaats daarvan komt Wanda van Kerkvoorden binnen, de meesten kennen haar alleen van naam. Ze vertelt het personeel over de „signalen” over Donker en dat zij op non-actief is gesteld. Het personeel krijgt ook te horen dat de RvT nu intern onderzoek gaat doen naar deze signalen.

Twee weken later verschijnt een artikel in de Volkskrant waarin wordt gesproken over een ‘angstcultuur’, ‘giftige werkomgeving’, ‘onveilige werksfeer’ en ‘toxisch management’ in het museum, die te wijten zouden zijn aan Donker. Zij ontkent alle aantijgingen en reageert op LinkedIn: „Het staat vol onjuistheden en straalt rancune uit.” De RvT geeft in afwachting van het eigen onderzoek geen reactie. Twee weken later is dat klaar. De RvT concludeert hieruit dat Donker een „kritische” bijlage van het medewerkersonderzoek uit 2024 heeft achtergehouden, waarin het ging over „onveiligheid” en „leiderschapsstijl”.

Ook meent de RvT reden genoeg te hebben om aan te nemen dat Donker medewerkers onder druk heeft gezet om de uitkomst van de cultuurscan te beïnvloeden. Donker ontkent dit, evenals het achterhouden van informatie.

In de media wordt de schorsing van Donker ook in verband gebracht met de misstanden waarover de Volkskrant schrijft. Maar volgens de RvT speelden die geen rol en ging het uitsluitend om het achterhouden en trachten te beïnvloeden van informatie die de raad nodig heeft „om zijn toezichthoudende taak uit te voeren”.

ILLUSTRATIE LYNNE BROUWER, FOTO’S ANP, ANNABEL OOSTEWEEGHEL

‘Geschrokken’

Een maand nadat Donker op non-actief is gezet, op 18 juli, ontvangt het personeel een e-mail van voormalig RvT-lid Roderick van der Lee, inmiddels interim-directeur: „Bij dezen laat ik jullie namens de Raad van Toezicht weten dat volgend op de conclusies van het onderzoek Birgit zojuist definitief uit functie is ontheven.”

De maandag erna staat Van Kerkvoorden opnieuw in de kantine, nu samen met Van der Lee, om het personeel uitleg te geven. NRC beschikt over geluidsopnames van de bijeenkomst. „Zullen we starten?”, vraagt Van Kerkvoorden, „ben ik goed verstaanbaar ook voor de mensen thuis?”

Ze vertelt het personeel over het onderzoek dat de raad heeft uitgevoerd. Ze stelt dat aanwijzingen „die toch wel duiden op je niet veilig voelen op je werkplek, je niet vrij voelen om dingen te zeggen of vragen te stellen” niet door Donker met de RvT zijn gedeeld. „We zijn in alle eerlijkheid wel geschrokken van onze bevindingen”, zegt ze.

Ze vertelt ook dat de RvT heeft kunnen toetsen „en dat is niet op basis van zo maar een of twee anonieme verklaringen” dat Donker druk heeft uitgeoefend op personeel om de uitkomst van de cultuurscan te beïnvloeden. „Vragen zijn voorbereid door Birgit met iemand die geïnterviewd werd. Er is zelfs gedreigd met een ontslagdossier dat er zou zijn.” Donker ontkent dit te hebben gedaan. De betreffende medewerker was onbereikbaar voor commentaar.

De RvT, zegt Van Kerkvoorden, kent „ook de andere kant van Birgit, die van de betrokken bestuurder die door het vuur gaat voor de positie van het museum”. „Ik ben ervan overtuigd”, zegt ze, „dat we zonder Birgit niet de verhuizing naar Santos zouden hebben”. Maar ze noemt Donkers gedragingen „dermate ernstig dat ze niet opwegen tegen de verdiensten”.

De bezoekersaantallen stijgen aanvankelijk onder Donkers leiding, maar nemen daarna af

Er zijn personeelsleden die het in de bijeenkomst opnemen voor Donker. Er heerste volgens hen in het museum onder Donker juist een open cultuur, waarin iedereen het mocht hebben over de medewerkersonderzoeken, of het onderzoek naar de werksfeer door de Volkskrant. Juist de afgelopen weken, waarin zoveel geheimzinnigs achter de schermen gebeurde, zijn door sommige personeelsleden als onveilig ervaren.

Er wordt ook getwijfeld aan de betrouwbaarheid van de informatie die binnen de organisatie over Donker is verzameld: „Manipulatie is op alle niveaus mogelijk.” Verder zou er informatie met de RvT zijn gedeeld over onveilige werksituaties waar Donker niets mee te maken had, waarom deed de RvT dáár niets mee?

„Alles wat tot ons is gekomen”, reageert Van Kerkvoorden, „hebben we meegewogen. Maar ik ga niet met individuele mensen tussendoor communiceren over het onderzoek.”

Er is veel verontwaardiging over de manier waarop Donker is ontslagen. Waarom zoveel haast om zaken op te lossen die al zo lang spelen, zo vlak voor de opening van het nieuwe gebouw? „Terwijl dit Birgits levenswerk is”, zegt iemand. „Waarom wordt er niet met iets meer menselijkheid samen een oplossing gezocht?” Was het niet mogelijk geweest eerst het nieuwe gebouw te openen, om vervolgens op zoek te gaan naar een nieuwe directeur?

Twee medewerkers zeggen uit frustratie hierover ter plekke hun baan op.

Maar, zo zegt een personeelsvertegenwoordiger, er zijn twee kanten aan dit verhaal. „Ik zag ook die andere kant: collega’s met slechte ervaringen. Ik ben trots dat zij hun zorgen met de RvT durfden te delen. Ik ben opgelucht.”

Sjarel Ex

De imagoschade voor het museum, voor Birgit Donker én voor de raad van toezicht is groot.

Donker blijft alle aantijgingen ontkennen. Op LinkedIn krijgt ze bijval van onder anderen Sjarel Ex, oud-directeur van Museum Boijmans van Beuningen. Hij vraagt zich af wat de beweegredenen voor een RvT kunnen zijn om een directeur vlak voor de opening van een nieuw pand op deze „drieste” manier te ontslaan. En wat betekent dit voor andere culturele instellingen? Wie corrigeert en controleert een (niet functionerende) raad van toezicht?, schrijft hij. Op 22 september stuurt hij de RvT met 41 anderen een kritische open brief.

Er verschijnen opiniestukken over de kwestie. Leefbaar Rotterdam, SP, D66 en VVD stellen schriftelijke vragen aan de Rotterdamse wethouder van Cultuur Saïd Kasmi. In zijn antwoord noemt die de kwestie een interne aangelegenheid. Na overleg met de RvT ziet hij geen aanleiding voor aanvullend onderzoek.

In de besluitvoering over de schorsing en het ontslag van Donker heeft de RvT „de continuïteit van de organisatie vooropgesteld”, zo verklaart de raad via een woordvoerder. De RvT is „bewust terughoudend” in zijn communicatie, „onder andere om gemaakte afspraken rondom vertrouwelijkheid na te komen en als goed werkgever op te treden naar alle betrokkenen”. De raad richt zich nu „op het welzijn van het personeel en het zorgvuldig informeren van stakeholders”. Er is een extern onderzoek gestart, en een wervingstraject voor een nieuwe directie. Tot dan blijft Roderick van der Lee ad-interimdirecteur.

Birgit Donker beraadt zich op juridische stappen. Maar ook als blijkt dat de RvT onjuist heeft gehandeld, wordt ze nooit meer directeur van het Nederlands Fotomuseum. Volgens de Wet bestuur en toezicht rechtspersonen uit 2021 kan ontslag van bestuurders door een raad van toezicht niet meer worden teruggedraaid, ook niet als een rechter oordeelt dat het onrechtmatig was.

Het museum hoopt in februari 2026 weer open te gaan in Pakhuis Santos. Medewerkers proberen de draad weer op te pakken. Op 11 september was de allereerste ‘Santos Borrel’. Het thema: We’re alive & doing great.

https://www.nrc.nl/nieuws/2025/09/25/opeens-moest-de-directeur-van-het-nederlands-fotomuseum-vertrekken-waarom-a4907436#:~:text=Inmiddels%20werkt%20hij%20in%20een,op%20den%20duur%20onhoudbaar%20werd.%E2%80%9D