Geheime opnamen
en verzwegen appjes
De mondkapjesdeal met Sywert van Lienden mocht van het ministerie van VWS ‘never nooit’ naar buiten komen. Toen dat toch gebeurde, eiste Van Lienden in heimelijk opgenomen gesprekken dat het ministerie hem loyaal zou verdedigen, ‘ook in Hugo’s belang’.
Door Frank Hendrickx
Illustraties Alexandra España
De hoge VWS-ambtenaar is er op vrijdag 22 mei 2021 in een telefoongesprek met Sywert van Lienden duidelijk over:
De steunbetuiging vanuit het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport komt een kleine week na de onthulling in de Volkskrant over Van Liendens geheime mondkapjesdeal. De maatschappelijke verontwaardiging is groot. De mediapersoonlijkheid beweerde altijd ‘om niet’ mondkapjes veilig te stellen voor de zorg, maar in het geheim zette hij een mega-order van 100 miljoen euro van VWS op naam van Relief Goods Alliance, een bv van Van Lienden en zijn partners Bernd Damme en Camille van Gestel.
De plaatsvervangend directeur van VWS is ontsteld dat details van de deal zijn uitgelekt:
‘Je wordt er gek van… Het is van onze kant never nooit de bedoeling geweest dat dit naar buiten komt.’
VWS-ambtenaar
Ze moppert samen met Van Lienden over de buitenstaanders die niet begrijpen hoe hectisch de coronacrisis was:
‘Het was een hele gekke tijd. Met de ogen van nu denk je, wat een wappo’s, maar toen...’
VWS-ambtenaar
Het gesprek is onderdeel van een reeks geheime geluidsopnamen en transcripten die in het bezit zijn van het Openbaar Ministerie en in mindere mate van Deloitte, dat in de afgelopen 1,5 jaar in opdracht van VWS onderzoek deed naar de mondkapjesaffaire. De Volkskrant heeft toegang gehad tot delen van het materiaal.
Het opgenomen gesprek met de directeur van VWS toont aan hoezeer het ministerie in de nasleep van de Volkskrant-onthulling zijn best doet om de relatie met Van Lienden goed te houden. Maar de CDA’er blijkt niet snel tevreden. In een opgenomen gesprek met twee VWS-juristen eist Van Lienden op hoge toon dat het ministerie overgaat tot ‘loyaal meeverdedigen’. Dat moet in zijn ogen een ‘gezamenlijk project’ worden:
‘Dat kan in alle vertrouwelijkheid en good spirits… Dat is volgens mij jullie belang, mijn belang, Hugo’s belang, dat is een ieders belang.’
Sywert van Lienden
VWS-minister Hugo de Jonge heeft al twee dagen na de onthulling in de Volkskrant zijn handen afgetrokken van de zaak. ‘Niet mijn portefeuille’, luidt het stellige verweer in een video van het AD.
Van Lienden legt aan de ambtenaren uit dat de minister ‘de onwaarheid’ spreekt:
‘Waar het simpelweg om gaat – even voor jouw achtergrond – is dat Hugo de Jonge zegt: ‘Ik weet helemaal van niks.’ Dat is allemaal onhandig, want dat heeft hij op video gezegd. Terwijl de feitelijke situatie is dat wij zijn uitgenodigd door de politiek-assistent van Hugo de Jonge om een voorstel te maken samen met Bas van der Dungen (secretaris-generaal van Financiën, red.). Dat is eigenlijk de kern des zaaks. En ik zit er niet in om het een ander lastig te maken. Ik raak met de dag meer beschadigd, dus mijn enige belang is om daar goed uit te komen.’
Sywert van Lienden
De mondkapjeshandelaar heeft ook wel een idee hoe dat kan lukken: Van Ark of De Jonge moeten in de Kamer verklaren dat er niks mis was met de deal.
‘Dan hoef ik alleen maar te zeggen: ‘Ik heb gezien wat Tamara of Hugo in de Kamer heeft gezegd. Ik kan me daar prima in vinden.’ Dat zou voor mij veel relaxter zijn… Het hoeft voor mij niet eens dat alle stenen boven komen.’
Sywert van Lienden
De twee VWS-juristen verwijzen hem door naar ‘een ander loket’, zij gaan alleen over juridische zaken.
De ambtelijke top van VWS weet dan al lang dat De Jonge een grotere rol heeft gespeeld dan hij doet voorkomen. De betrokkenheid is ook groter dan Van Lienden veronderstelt: het was niet de politiek-assistent van De Jonge, maar de CDA-bewindspersoon zelf die topambtenaar Bas van der Dungen aanspoorde om in gesprek te gaan met Van Lienden. Meerdere ambtenaren moesten daarna tot hun chagrijn in het paasweekeinde aan de slag. Zo kreeg Van Lienden via de top van VWS zijn order van 100 miljoen euro, ondanks aanhoudende protesten van inkooporganisatie LCH.
VWS wil niet reageren op de opgenomen gesprekken, omdat ‘de opnames niet bekend zijn bij het ministerie’.
De mondskapjesaffaire is een politiek ongemak voor De Jonge. Terwijl zijn echte betrokkenheid nog niet eens bekend is, beginnen vrijwel meteen de speculaties die de minister voor en achter de schermen tot woede drijven: was dit een deal tussen CDA'ers? Ook komen er bij VWS meteen verzoeken binnen om al het app-verkeer over en met Van Lienden openbaar te maken. De appjes die De Jonge in zijn telefoon heeft zitten, laten zien dat de CDA-minister tijdens het toekennen van de deal op goede voet stond met de mondkapjeshandelaar.
De Jonge is in de tijd van een mondkapjesdeal een van de mogelijke kandidaten voor het partijleiderschap van het CDA. Van Lienden neemt tegelijkertijd plaats in de commissie die het CDA-verkiezingsprogramma moet schrijven, een stap die De Jonge toejuicht blijkt uit app-verkeer dat de Volkskrant in handen heeft:
Hugo de JongeHa Sywert, Wat ontzettend goed om te horen! En believe it or not - je stond op m’n lijstje om mee af te spreken (ook omdat ik al een tijdje een crypto CDA’er in je ontwaarde).
Als Van Lienden in februari 2020 een stuk publiceert over zijn bekering tot het CDA, vindt De Jonge dat ‘mooi en knap geschreven’. De minister ziet dat Van Liendens artikel goed is ontvangen ‘door de journo’s’.
Op uitnodiging van De Jonge komt Van Lienden op 11 maart 2020 langs op het ministerie. Na afloop is het enthousiasme groot:
Sywert van LiendenGoed gesprek, goede energie - laten we vooral contact houden.
Sywert van LiendenZie je graag stap naar voren zetten.
Het is niet duidelijk of hij daarmee doelt op een lijsttrekkerschap of een mogelijk grotere rol van De Jonge in het coronabeleid. (Van Lienden wil voor dit verhaal geen vragen beantwoorden van de Volkskrant, omdat hij ‘de context niet kent’). De CDA-minister is in elk geval blij met de steunbetuiging:
In de weken daarna speelt Van Lienden, die aspiraties heeft om Kamerlid te worden, zich in de kijker als de man die via een maatschappelijk initiatief ‘om niet’ zorghelden helpt. Op 10 april geeft De Jonge het eerste zetje voor de mondkapjesdeal met Van Lienden.
Als de deal een jaar later op straat ligt, wil De Jonge daar niks meer van weten. Ondanks een spervuur van Kamervragen informeert het ministerie van VWS de Kamer niet over de rol van de CDA-minister. Van Lienden doet er eveneens het zwijgen toe. Zijn belang is bovenal om heelhuids uit de affaire te komen.
VWS draagt daar een steentje aan bij. De verantwoordelijke minister Tamara van Ark past haar reactie op de mondkapjesdeal in de weken na de onthulling in de Volkskrant aan. In eerste instantie verklaart VWS in de veronderstelling te hebben geleefd dat de net opgerichte bv Relief Goods Alliance bij de charitatieve organisatie Hulptroepen Alliantie hoorde, ‘aangezien het om dezelfde personen ging’. Later zit dat volgens Van Ark toch anders: VWS wist wél dat er een deal werd gesloten met een bv van Van Lienden, Damme en Van Gestel.
De deal ‘voldeed aan alle voorwaarden’, zegt Van Ark in de Kamer. Goede prijs, goede kwaliteit. Dat Van Lienden zich richting de buitenwereld voordeed als filantroop, vindt de minister niet haar verantwoordelijkheid. Ondanks aandringen van de Kamer weigert ze er een moreel oordeel over uit te spreken.
De mediapersoonlijkheid heeft daarmee zijn zin: VWS pleit hem vrij van misleiding. De deal is ‘naar tevredenheid van alle partijen verlopen’, zo wordt Van Lienden niet moe om te vertellen. En als VWS een tevreden klant is, waar maakt de rest van Nederland zich dan druk om?
Een klein jaar later barst de bom voor Hugo de Jonge alsnog. Het ministerie van Financiën, waar de door De Jonge ingeschakelde Bas van der Dungen secretaris-generaal is, geeft na een verzoek van de Volkskrant intern WhatsApp-verkeer vrij over de mondkapjesdeal. De chats laten er geen twijfel over bestaan: De Jonge gaf de opdracht om te gaan praten met Van Lienden.
De Tweede Kamer reageert furieus. Waarom heeft VWS dat achtergehouden ondanks alle Kamervragen?
De Jonge erkent dat hij de Kamer ‘completer’ had moeten informeren en biedt excuses aan. Om aan te tonen dat hij ‘totale openheid en eerlijkheid’ nastreeft, stuurt hij zijn app-verkeer uit de periode van de mondkapjesdeal naar de Tweede Kamer. De selectie die de Kamer te zien krijgt, begint met een bericht van 19 maart 2020 van Van Lienden aan De Jonge:
De appjes die op 11 maart en eerder zijn verstuurd tussen Van Lienden en De Jonge blijven geheim, hoewel die zeker vragen zouden oproepen bij kritische Kamerleden. De toen nog invloedrijke en publicitair machtige Van Lienden wilde blijkbaar dat De Jonge ‘een stap naar voren’ zou zetten in een tijd dat het CDA-leiderschap vacant was. En de CDA-minister vond het ‘so good’ dat Van Lienden bij zijn club zat om te werken aan ‘een verhaal voor NL’.
Had De Jonge met het oog op die politieke relatie niet meer afstand moeten houden van de mondkapjeshandel van zijn partijgenoot, waarvan hij wist dat die eerder al hardhandig buiten de deur was gezet bij de inkooporganisatie LCH? Om op z’n minst de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen? De Kamer krijgt de kans niet om dat debat te voeren, omdat er alleen appjes worden verstrekt waarin De Jonge amper iets zegt.
Waarom stuurde De Jonge niet al zijn communicatie met Van Lienden? Volgens VWS hoefden alleen chats gedeeld te worden die ‘gerelateerd waren aan de heer Van Lienden en zijn initiatieven ten aanzien van persoonlijke beschermingsmiddelen'. Die van 11 maart en eerder voldeden volgens het ministerie niet aan dat criterium.
Ten tijde van het debat loopt er al bijna een jaar een WOB-verzoek dat de Volkskrant meteen na de eerste onthulling heeft ingediend, om al het app-verkeer met en over Van Lienden te mogen inzien. De tijdspanne: alle berichten tussen 15 maart en 15 juni 2020. De Sywert-appjes die niet worden gedeeld met de Kamer vallen daar net buiten. Ze zullen dus ook niet via de WOB-procedure naar buiten komen.
De Jonge overleeft het debat. ‘Uit respect voor de Kamer ben ik zo open mogelijk geweest', zegt de CDA-minister.
Van Lienden zit zelf dan al in veel diepere problemen. Het ministerie van VWS mag zich dan niet misleid voelen, het Openbaar Ministerie begint wel een strafrechtelijk onderzoek. Van Lienden, Damme en Van Gestel worden afgeluisterd en komen in februari enkele dagen vast te zitten. Via een omweg confisqueert het OM ook computerschijven vol gegevens. De documenten, apps en gespreksopnames die Van Lienden zo nauwgezet heeft opgeslagen, kunnen zich nu tegen hem gaan keren.
De drie mannen, die worden verdacht van oplichting, verduistering en witwassen, zouden hun liefdadigheidsinitiatief voor miljoenen hebben benadeeld door de megaorder van VWS door te sluizen naar hun eigen bv. Er wordt beslag gelegd op het vergaarde kapitaal, dat groter is dan tot dusver bekend. Van Lienden incasseert via Relief Goods Alliance bijna 10 miljoen euro, blijkt uit de onderzoeksresultaten van de FIOD die de Volkskrant heeft ingezien. Hij int 9.380.239 euro dividend en ook nog eens 356.950 euro aan managementvergoedingen.
In juli 2022 worden Van Lienden en Damme ontslagen als bestuurders van Hulptroepen Alliantie. Van Gestel is dan zelf al opgestapt. Volgens de rechter hadden de mannen nooit een commerciële concurrent van hun eigen stichting mogen opzetten en al helemaal niet in het geheim.
Het nieuwe aangestelde bestuur van de non-profitstichting Hulptroepen Alliantie onderzoekt nu of de miljoenen die naar Van Lienden en zijn compagnons zijn gevloeid alsnog teruggevorderd kunnen worden. De vraag is daarbij ook of VWS niet medeplichtig is geweest aan het benadelen van de stichting door in zee te gaan met een net opgerichte bv van Van Lienden. Volgens het OM was dat bedrijf niet meer dan ‘een lege huls’. Wouter Jongepier, een van de nieuwe bestuurders van Hulptroepen Alliantie, wil nog niet zeggen of de stichting juridische actie overweegt tegen VWS.
Namens het ministerie heeft de huidige verantwoordelijke minister, Conny Helder, na het verschijnen van het Deloitte-rapport voor het eerst voorzichtig kritiek geuit op de deal. ‘Er was duidelijk sprake van vermenging’, aldus Helder over de voortdurende verwarring tussen de zakelijke en charitatieve identiteiten van Van Lienden en zijn compagnons. Ze erkent ook dat uit het Deloitte-rapport een beeld oprijst van mannen die ‘bewust gebruikmaakten van de kennis en goedheid van betrokken non-profitpartijen’ om zelf winst te kunnen maken.
Over de verantwoordelijkheid van VWS daarbij, laat ze zich niet uit.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.