© Frank Meijer / ANP / Patrick Post
Door met een schadeclaim te dreigen kan Schiphol de gemeente Haarlemmermeer dwingen om bestemmingsplannen te wijzigen. De waarde van een lap grond in bezit van Schiphol kan daardoor zomaar vertienvoudigen. De gemeente weigert inzage te geven in de deal. Dat het gaat om een stukje grond waar een hele complottheorie aan vastzit, draagt bij aan de schimmigheid.
Wat is er aan de hand?
- Follow the Money probeert nu al jaren duidelijkheid te krijgen over een deal tussen de gemeente Haarlemmermeer en Schiphol. De reden dat we ons hierin vastbeten: er fietsen twee vreemde zaken door de deal heen.
- Ten eerste: een rare schadeclaim. Raar, omdat Schiphol in deze claim eigenlijk zowel de bevoordeelde als de benadeelde partij is. De claim is bovendien groot genoeg om Haarlemmermeer aan de rand van de financiële afgrond te brengen.
- Ten tweede: de historie. De vorige eigenaar van de grond was Chipshol, van de miljonairsfamilie Poot. Die familie voelde zich in de jaren negentig en tweeduizend zó belazerd door de overheid, dat ze jarenlang de verspreiding van complottheorieën financierde. De grond was de vruchtbare bodem waarin een complot rond topambtenaar Joris Demmink wortel schoot.
Hoe heeft FTM het aangepakt?
- We spraken met betrokkenen, experts, ambtenaren en gemeenteraadsleden. We liggen nog steeds in de clinch met de gemeente, die bepaalde documenten niet wil openbaren. De onderste steen kregen we daardoor helaas niet boven.
Wat weten we nu?
- Toch publiceren we vandaag, op basis van wat we wel weten. En dat is, onder meer, dat de schadeclaim een rol speelt in de deal met de gemeente, die de waarde van de grond zal doen exploderen.
- Hierdoor trekt de luchthaven uiteindelijk dus aan het langste eind.
Het is welbeschouwd een nietszeggend stukje land, waar je zomaar voorbij rijdt als je vanuit het zuiden knooppunt Badhoevedorp nadert. Wat weilanden en een enkel veld vol aardappelen, ingeklemd tussen snelwegen, met op de achtergrond luchthaven Schiphol.
Toch is dit stukje grond een vruchtbare bodem gebleken voor waarschijnlijk de grootste Nederlandse complottheorie ooit: de vermeende doofpot rond de van allerlei excessen beschuldigde voormalig topambtenaar Joris Demmink (zie kader).
Geen gelijke kans
Deze beschuldigingen kennen een lange voorgeschiedenis. Het begon in de jaren tachtig, toen Chipshol, het vastgoedbedrijf van ondernemer Jan Poot (die later werd opgevolgd door zijn zoon Peter) verschillende kavels van boeren rondom Schiphol kocht. Poot was ervan overtuigd dat die kavels veel meer waard zouden worden. Rond Schiphol zouden kantoren en woningen verrijzen, en misschien zelfs een heel nieuwe stad.
In de jaren die volgden, begon ook de overheid de potentie te zien van de gronden rondom de luchthaven. In officiële overheidsstukken komt het gebied tussen Schiphol, de Zuidas en de Amsterdamse binnenstad zelfs bekend te staan als de ‘gouden driehoek’: de kansrijkste ontwikkellocatie voor vastgoed in Nederland. De gemeenten Haarlemmermeer en Amsterdam, de provincie Noord-Holland en Schiphol zelf richtten daartoe een eigen ontwikkelmaatschappij op: de Schiphol Area Development Company (SADC), een concurrent van Chipshol dus.
Dat zorgde van meet af aan voor spanningen. Om te kunnen bouwen was een bestemmingsplanwijziging nodig, die moest worden goedgekeurd door de gemeente. Die wijziging kwam er niet. Volgens Poot omdat de gemeente er telkens de voorkeur aan gaf eerst de gronden van de SADC te ontwikkelen. De ontwikkelplannen van Poot kregen dus geen gelijke kans van de gemeente, stelde hij.
Haarlemmermeer zou Chipshol 406 miljoen euro schuldig zijn, de gemeente ging zelf uit van 250 miljoen
Toen Haarlemmermeer een nieuwe weg wilde aanleggen en daartoe een deel van Poots gronden nodig had, zag de ondernemer zijn kans schoon. Hij ging alleen akkoord onder een harde voorwaarde: de gemeente moest het bestemmingsplan van de overige gronden van Chipshol zo snel mogelijk wijzigen, zodat hij met de aanleg van kantoren en woningen kon beginnen.
De gemeente ging akkoord, maar kwam haar belofte nooit na. Ze bleef de voorkeur geven aan andere gronden, waarin bijvoorbeeld Schiphol een belang had. Schiphol kon zo in de loop der jaren een vastgoedportefeuille ter waarde van miljarden euro’s ontwikkelen, maar rond de grond van Jan Poot veranderde er niets. Tot op de dag van vandaag staan er bij knooppunt Badhoevedorp geen kantoren en bedrijventerreinen, maar gras en aardappelen.
Na veel juridisch getouwtrek kreeg Chipshol uiteindelijk gelijk van de rechter: De gemeente Haarlemmermeer was haar beloftes niet nagekomen en werd in 2018 veroordeeld tot een schadevergoeding aan de familie Poot.
De enige berekening van de hoogte van die schade die momenteel circuleert, is gemaakt in opdracht van Chipshol en liegt er niet om. In totaal zou Haarlemmermeer Chipshol 406 miljoen euro verschuldigd zijn. Volgens het Haarlems Dagblad ging de gemeente zelf eerder uit van een claim van rond de 250 miljoen euro. Ook dat is meer dan genoeg om Haarlemmermeer aan de rand van de financiële afgrond te brengen.
Verrot systeem
Bij de familie Poot leidde de strijd met de luchthaven en het lokale bestuur tot een diep wantrouwen jegens de overheid en de rechterlijke macht, zeker na de affaire met de ‘liegende rechter’ Hans Westenberg. Jan Poot zag Joris Demmink, topambtenaar op justitie, als de centrale figuur in een samenzwering tegen hem.
Complot-expert Jelle van Buuren zegt dat Demmink in de ogen van de familie Poot ‘de verbindende schakel’ was in een verrot systeem. ‘Wat dat betreft is het een klassiek complot: Demmink was topambtenaar dus bij hem kwam alles samen. De familie begon hem daarom steeds meer persoonlijk verantwoordelijk te houden voor alle juridische tegenslag.’
Het Demmink-complot is een samenzweringstheorie die draait om voormalig topambtenaar Joris Demmink, die van 2002 tot 2012 secretaris-generaal was van het Nederlandse ministerie van Justitie: de hoogste ambtenaar op dat departement. Demmink werkte jarenlang bij het ministerie en bekleedde vanaf de jaren tachtig meerdere directeurschappen.
Vanaf midden jaren negentig doken er steeds vaker geruchten op over Demmink. Er werd gesuggereerd dat hij pedofiel zou zijn. Bewijs werd nooit gevonden. Desondanks werden de geruchten en beschuldigingen steeds grotesker. Aanhangers zagen Demmink als het symbool van een door en door corrupte rechtsstaat. Ze beschuldigden hem van ontvoeringen en babymoord, er werd betrokkenheid van de Belgische kinderverkrachter Marc Dutroux gesuggereerd en er zou een link zijn met de moord op Marianne Vaatstra.
Dat alles zou in een doofpot zijn gestopt met behulp van Demminks ambtelijke, politieke en zelfs koninklijke contacten: ook prins Claus zou tot het pedofilienetwerk hebben behoord.
Voor die beschuldigingen bestaat geen enkel bewijs. Sterker nog: de grootste propagandist van het complot, voormalig journalist Micha Kat, werd in 2023 veroordeeld tot ruim twee jaar cel wegens stalking, opruiing en smaad.
Toch blijven de bizarre verhalen tot op de dag van vandaag rondzingen. Door de opkomst van het extreemrechtse QAnon – een samenzweringstheorie die gebouwd is op het idee dat er een satanische, pedofiele ‘deep state’ bestaat – is in Nederland ook de affaire-Demmink weer opgeleefd. ‘Onlangs stonden er zelfs weer graffiti-afbeeldingen met Demminks naam en gezicht op elektriciteitshuisjes in Den Haag,’ vertelt Jelle van Buuren, universitair hoofddocent in Leiden en expert op het gebied van complottheorieën.
In een interview in de Volkskrant zei Jan Poot daarover: ‘Joris Demmink beschadigt Nederland. Hij is de reden dat Nederland zich economisch niet goed kan ontwikkelen. De pedofilie is bijkomend. Daar gaat het me niet om.’ Zijn zoon Peter Poot: ‘De geschiedenis hangt van complotten aan elkaar. Julius Caesar is vermoord door een complot. Mensen die niet in complotten geloven, zijn naïef.’
Om hun gelijk te halen, steunden vader en zoon Poot onderzoeken naar het vermeende complot. Zo financierden ze het gratis boek De Demmink Doofpot, waarin ruim baan wordt gegeven aan alle beschuldigingen. Ook maakten ze maandelijks zo’n tweeduizend euro over aan complotdenker en publicist Micha Kat om diens jacht op Demmink te ondersteunen. Bovendien waren ze betrokken bij de financiering van advertenties in de krant, bijvoorbeeld in het Haarlems Dagblad in 2011, waarin gesteld wordt dat ‘Joris Demmink een pedofiele moordenaar is’.
Miljoenenclaim
Fast forward naar 2020. Vlak na de eerste zitting om de hoogte van de schade definitief vast te stellen, werd de procedure plotseling stilgelegd. Chipshol had de gronden namelijk verkocht. De koper: Boswandeling bv, een vennootschap die voor de helft in handen is van bouwbedrijf VolkerWessels en voor de andere helft van... de Schiphol Groep.
In de Nederlandstalige samenvatting van het jaarverslag van Schiphol over het jaar 2020 lijkt de miljoenenclaim op de gemeente Haarlemmermeer van tafel. De luchthaven schrijft weliswaar over de aankoop van de grond, maar de claim die daarop rust noemt ze niet. In het volledige Engelstalige jaarverslag staat echter dat de grond is aangekocht, inclusief de claim.
De claim die ontstond omdat een private partij benadeeld werd ten gunste van Schiphol, is nu dus in het bezit van datzelfde Schiphol.
Dat roept vragen op. Waarom is die claim door staatsbedrijf Schiphol niet gewoon van tafel gehaald? Wat is de status van de claim, die de hele gemeente Haarlemmermeer aan de rand van de financiële afgrond kan brengen? En hoe beïnvloedt de claim de relatie van Schiphol met de gemeente?
Geheim
Op die vragen probeert Follow the Money nu al jarenlang antwoord te krijgen. We verzochten de gemeente Haarlemmermeer met een beroep op de Wet open overheid (Woo) om documenten en communicatie met en over Boswandeling bv. Na maanden kregen we een aantal stukken. Veel werd geweigerd, delen waren zwartgemaakt, maar desondanks werden we iets wijzer.
Uit een van de documenten blijkt bijvoorbeeld dat de claim verbonden is aan (opnieuw) een bestemmingsplanwijziging: als de functie van de grond uiterlijk september 2024 gewijzigd wordt van een agrarische naar een bedrijfsbestemming (waardoor de grond fors meer waard wordt), verdwijnt de claim uit beeld.
Het blijft alleen onduidelijk hoe de dossiers met elkaar verweven zijn. Enerzijds zou de gemeente met een wijziging van het bestemmingsplan een oude belofte uit de jaren tachtig eindelijk nakomen. Tegelijk komt de gemeente die belofte pas na nu Schiphol eigenaar is geworden van de grond en bovendien een miljoenenclaim als drukmiddel kan inzetten om de bestemmingsplanwijziging gedaan te krijgen.
Als journalisten en de inwoners van Haarlemmermeer er nu geen kennis van mogen nemen, wanneer dan wel?
Wat er nu precies met betrekking tot de claim en het bestemmingsplan is afgesproken, staat volgens de documenten in een ‘intentieovereenkomst’; een document dat de gemeente niet wil delen. Een intentieovereenkomst is een document waarin partijen afspreken wat ze samen van plan zijn. Annemarie Drahmann, universitair hoofddocent staats- en bestuursrecht van de Universiteit Leiden, benadrukt dat het ‘iets anders is dan een concept-overeenkomst’. Een intentieovereenkomst is een afspraak na een afgerond proces, en valt daarmee in principe gewoon onder de Woo.
De gemeente Haarlemmermeer weigert echter het document vrij te geven, omdat met Schiphol en VolkerWessels afgesproken zou zijn dat het geheim blijft. Drahmann is kritisch over die handelswijze: ‘Een gemeente kan in een overeenkomst niet de wet opzij zetten. Als op grond van de Woo een document, al dan niet gedeeltelijk, openbaar gemaakt moet worden, dan kan de gemeente daar niet via een andere overeenkomst een uitzondering op maken.’
Follow the Money ging daarom in bezwaar tegen het niet openbaar maken van de intentieovereenkomst. Als journalisten en de inwoners van Haarlemmermeer er nu geen kennis van mogen nemen, wanneer dan wel? Bovendien was de uitleg waarom de stukken geweigerd waren uiterst summier, en bleek het Woo-verzoek niet door te zijn gezet aan de gemeenteraad als verzoek tot opheffing van de geheimhouding.
Tot spoed gemaand
Duidelijk is in ieder geval dat de gemeente sinds het ondertekenen van de intentieovereenkomst haast maakt met het voorbereiden van de bestemmingsplanwijziging. Daarvoor moet bijvoorbeeld in kaart worden gebracht wat de milieueffecten van een nieuwe bestemming zijn. Hoewel nog lang niet duidelijk is wat Schiphol nu eigenlijk met de grond wil – een nieuwe terminal, kantoren, distributiecentra? – wordt wel alvast begonnen met het inventariseren van de milieueffecten.
Bij het voorbereiden daarvan kwam in 2022 zelfs een zogeheten zienswijze binnen waarin de gemeente tot spoed werd gemaand, wat zou kunnen door de gronden nabij Badhoevedorp onderdeel te maken van een al lopend milieueffectenonderzoek elders. Aanvankelijk wilde wethouder Jurgen Nobel (VVD, nu nadrukkelijk in beeld als staatssecretaris in het nieuwe kabinet), niet openbaren van wie die zienswijze kwam, met een beroep op de Algemene verordening gegevensbescherming. Pas na aandringen van raadsleden werd het duidelijk: de zienswijze kwam van Schiphol zelf. Waarna Schiphol niettemin haar zin kreeg en haar gronden onder het al lopende milieueffectenonderzoek geschoven werden.
Gemeenteraadslid Erik Vermeulen van de lokale partij Forza! Haarlemmermeer: ‘Als je aan de wethouder vraagt of er meer speelt, dan zegt de wethouder van niet. Maar als je vervolgens ziet wat er gebeurt... Er zijn afspraken gemaakt waar wij als gemeenteraad ook de vinger niet helemaal achter krijgen. Maar ja, de gemeenteraad bestaat voornamelijk uit goedwillende leken, die al snel onder de indruk zijn van een dreiging met juridische procedures. Feit blijft dat iemand met een dergelijke claim de gemeente gewoon lijkt te kunnen dicteren.’
Verschillende bronnen binnen de gemeente denken dan ook dat de miljoenenclaim die Schiphol in haar bezit heeft, gebruikt wordt als drukmiddel op de gemeente om er een snelle bestemmingsplanwijziging door te krijgen. Het heeft iets ironisch: de schadeclaim die ooit ontstond omdat de gemeente weigerde een bestemmingsplan te wijzigen toen Schiphol daar geen belang bij had, wordt ingezet om het bestemmingsplan zo snel mogelijk te wijzigen, nu Schiphol wel een belang heeft.
Ten onrechte niet op de hoogte gebracht
Na maanden wachten werd FTM door de onafhankelijke bezwaarcommissie grotendeels in het gelijk gesteld. Deze commissie kon inhoudelijk niet beoordelen of de overeenkomst terecht geheim bleef. Ze mocht die overeenkomst zelf ook niet zien. Wel oordeelde ze dat de gemeenteraad ten onrechte niet op de hoogte was gebracht en dat de motivatie om te weigeren uiterst summier was. De gemeente kreeg de mogelijkheid om hierin verbetering aan te brengen.
Onlangs plofte de herziene motivatie in onze brievenbus. De gemeente heeft ook gelezen dat haar eigen onafhankelijke adviescommissie haar in het ongelijk heeft gesteld en dat ze beter had moeten uitleggen waarom de stukken niet worden geopenbaard, maar toch ‘handhaven we in dit specifieke geval de handelwijze zoals vastgelegd in het bestreden besluit’. De gemeente Haarlemmermeer gaat niets extra openbaar maken, simpelweg omdat alles zou raken aan de geheimhoudingsclausule. Want er is nu eenmaal ‘een ruime geheimhoudingsclausule in de intentieovereenkomst opgenomen’.
Op de beslissing op bezwaar hebben we ruim een half jaar moeten wachten. Wij kunnen nu naar de rechter. Maar rechters hebben het druk, de zaak zal pas over minimaal een jaar op de rol staan, nog los van de beroepsmogelijkheden die de gemeente dan nog heeft.
Volgens Annemarie Drahmann is dat precies waar de gemeente op hoopt: ‘Wat in de praktijk vaak gebeurt, is dat er in zo’n overeenkomst staat dat de gemeente “zich zal inspannen” om de overeenkomst geheim te houden. Om aan die inspanningsverplichting tegemoet te komen, wordt de overeenkomst dan zo lang mogelijk geheim gehouden, totdat de bestuursrechter zegt dat de gemeente de overeenkomst echt (gedeeltelijk) openbaar moet maken. Op die manier kan de gemeente zeggen dat ze zich aan de inspanningsverplichting uit de overeenkomst heeft gehouden en (uiteindelijk ook) aan de wet.’
Transparantie
Duidelijk is in elk geval dat de gemeente veel meer haast maakt met het wijzigen van het bestemmingsplan dan met het openbaren van de intentieovereenkomst. Of en hoe de luchthaven voordeel had van een schadeclaim die ontstond omdat zij haar concurrenten de voet had dwarsgezet, zullen we daarom pas lang nadat het pleit is beslecht ontdekken.
En zo blijft onduidelijk wat er precies speelt op de gronden rond Badhoevedorp, waar ooit een vruchtbare bodem gevonden werd voor een van de grootste Nederlandse complottheorieën ooit. Complot-expert Van Buuren vindt het een onverantwoorde gang van zaken. ‘Een groeiende groep Nederlanders gelooft in complotten en wantrouwt de overheid. Steeds duidelijker wordt welke schadelijke impact dat heeft op de samenleving als geheel.’ Volgens Van Buuren werkt maar één ding daartegen: transparantie. ‘Daarmee verdwijnt het argument dat de overheid iets te verbergen heeft.’
Van Buuren heeft zodoende geen goed woord over voor de houding van de gemeente Haarlemmermeer inzake het stukje land vol gras en aardappelen nabij knooppunt Badhoevedorp. ‘Hiermee zet je de deur wagenwijd open voor nieuwe complottheorieën, zeker in een dossier dat al zo beladen is. Waarom nou toch?’
Schiphol en VolkerWessels hebben in 2020 gezamenlijk de entiteit Televerde BV gekocht (50/50). Onderdeel van deze vennootschap zijn de Televerde gronden, ten zuiden van Badhoevedorp, en de claim tegen de gemeente Haarlemmermeer. De joint venture heeft deze gronden aangekocht om commercieel te ontwikkelen in de toekomst. VolkerWessels en Schiphol zijn met de gemeente in goed overleg over de claim. Daar doen wij zolang deze gesprekken lopen verder geen uitspraken over.
https://www.ftm.nl/artikelen/chipshol-nog-altijd-met-geheimzinnigheid-omgeven
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.