De annexatie van de Westoever
Kruitvat Judea
Na 7 oktober heeft Gaza Israëls prioriteit, maar de Westoever – het historische koninkrijk Judea – blijft de hoofdprijs voor Israëls extreem-rechtse politici. ‘Kolonisten proberen Israël een tweede oorlog in te sleuren.’
Terwijl Israëlische soldaten vorige week hun grondoffensief in Gaza begonnen, postte de Israëlische minister van Erfgoed Amichai Eliyahu een foto van een militaire bulldozer die een aanvalspad vrijmaakte door het puin van Palestijnse gebouwen. ‘Het noorden van de Gazastrook, even mooi als altijd’, schreef deze extreem-rechtse politicus. ‘Blaas alles op en egaliseer het. Simpelweg een genot voor de ogen.’ De minister, die ook losjes filosofeerde over een atoombom, opperde om er daarna bouwkavels van te maken en die aan Israëlische veteranen te geven. De ‘strandhuisoplossing’ voor Gaza, noemde de tegendraadse Portugese buitenlandanalist Bruno Maçaes dit idee.
Dat de ‘strandhuisoplossing’ er ooit komt, lijkt niet waarschijnlijk. De afgelopen twintig jaar hebben Israëlische regeringen juist zo veel mogelijk gedaan om Gaza te isoleren en los te koppelen van Israël. Premier Netanyahu blijft vaag over zijn plannen met Gaza als Hamas verslagen zou zijn – volgens tal van mediaberichten omdat het eindplan voor Gaza er niet is. Maar de minder extremistische ministers in de regering, onder wie Netanyahu zelf, vertonen nog weinig animo om Gaza te bezetten en lang te blijven. Ze hebben dat gemeen met houwdegen Ariel Sharon, die in 2005 Israël eenzijdig terugtrok uit Gaza en de Israëlische nederzettingen daar liet ontmantelen.
De Westoever is een heel ander verhaal. In hun coalitieakkoord legden Netanyahu’s Likud-partij en de extreem-rechtse Religieus-Zionistische Partij vast te zullen werken aan ‘een beleid waarbij soevereiniteit wordt toegepast op Judea en Samaria’. Met die namen van mythische joodse koninkrijken duiden kolonisten steevast de Westoever aan, om hun bijbelse claim op het gebied te onderschrijven. Maar de explosieve woorden in deze zin waren ‘soevereiniteit toepassen’. Want dat betekent: annexatie.
Het zou niet bij woorden blijven. Hoewel de druk op Palestijnen op de Westoever al groot was, nam die vanaf december toe. De Verenigde Naties meldden bedreigingen door kolonisten, checkpoints van het leger, klappen en aftuigingen, beschietingen, wegafsluitingen, het beschadigen van huizen en auto’s. En doden: in 2023 kwamen volgens de VN vóór 7 oktober op de Westoever tweehonderd Palestijnen en 26 Israëliërs om het leven. Dit jaar was toen al het dodelijkste jaar sinds de Tweede Intifada.
In februari, nadat twee Israëlische kolonisten waren doodgeschoten, overviel een menigte van honderden kolonisten, na een oproep daartoe door de minister van Financiën, het dorp Huwara en zorgde een nacht lang voor de ernstigste uitbarsting van kolonistengeweld in decennia; ‘een pogrom’ volgens een Israëlische generaal. In juni nam de Israëlische regering cruciale wetswijzigingen aan – waarover later meer – en eind september vroegen de VN aandacht voor een ‘ongekende exodus’ van Palestijnen uit de Westoever als gevolg van ‘ongekende niveaus van geweld’ (met drie geweldsincidenten per dag). En toen kwamen de terreuraanvallen van 7 oktober.
De Westelijke Jordaanoever verkeerde een halve eeuw, tot een paar jaar geleden, in een vreemd soort tussenfase. Israël veroverde het gebied in de Zesdaagse Oorlog in 1967 op Jordanië. Een paar maanden later beloofde minister Abba Eban dat Israël de bestaande situatie in het gebied zou handhaven tot vredesakkoorden alles definitief zouden regelen. Maar hoewel Israël en Jordanië al decennia geleden vrede sloten, is er nooit een akkoord gekomen over het gebied zelf. Israël is daarom volgens internationaal recht al 56 jaar bezetter van het gebied en de bevolking, met militaire rechtspraak en jurisdictie.
Bezet gebied moet zo veel mogelijk intact blijven, maar de Israëlische regering begon al twee maanden na de Zesdaagse Oorlog kolonisten aan te moedigen om naar de Westoever te verhuizen. In de decennia daarna werd onder het mom van militaire noodzaak steeds meer gebied door het Israëlische leger geclaimd, waarna er nederzettingen op werden gebouwd, zo’n 130 in totaal, waar nu ruim een half miljoen Israëliërs wonen. Zij hebben burgerrechten in Israël en worden door civiele rechtbanken berecht; de Palestijnen verschijnen voor militaire rechtbanken en zijn de facto stateloos.
Dit was geen rechts project: Israëls regering in 1967 was links en in de 56 jaar daarna hebben linkse, centristische, rechtse en zeer rechtse regeringen de kolonistenbeweging ondersteund. Het was ook geen particulier initiatief van autonome, moeilijk in toom te houden kolonisten, maar een gezamenlijk project met de staat en het leger. Sommigen gingen uit van het idee dat Israël de strategische ruimte moest vullen tegen een Arabische aanval, anderen van de religieuze overtuiging dat God de joden het land gegeven had, en weer anderen van het gegeven dat alle overheidssubsidies het goedkoop maakten om er te wonen.
Het mislukte vredesproces van de jaren negentig gaf nieuwe zuurstof aan de kolonisatie, omdat de Westoever juridisch in drieën was verdeeld. Alle grote Palestijnse bevolkingscentra op de Westoever werden Area A, de kleinste zone, waar de Palestijnse Autoriteit zeggenschap kreeg. Minder dichtbewoonde gebieden lagen in Area B, met gemengde zeggenschap. Ruim zestig procent van de Westoever werd Area C, waar het Israëlische leger het voor het zeggen heeft. Alle Israëlische nederzettingen liggen in Area C.
Hagai El-Ad, die tot afgelopen juni bijna tien jaar voorzitter van de mensenrechten-ngo B’Tselem was, omschreef dat geweld in The New Yorker als onderdeel van ‘een staatsproject om zo veel mogelijk Palestijnen uit Area C te duwen’.
De standaardmiddelen hiervoor zijn afsluitingen van water en elektriciteit, het weigeren van bouwvergunningen, wegafsluitingen, doorzoekingen, intimidatie door kolonisten, het beschadigen en vernielen van huizen, militaire trainingen op boerenland – alles juridisch gedekt door militaire rechtbanken. Doel is zo veel druk te creëren dat Palestijnen besluiten te vertrekken. Als dat niet werkt is geweld door kolonisten of het verbranden van velden volgens El-Ad de volgende stap.
‘Een omgeving met veel dwang is gunstiger voor de Israëlische regering dan gedwongen verplaatsing’, zei El-Ad. ‘Saaie, bureaucratische mechanismen vereisen geduld, maar als Palestijnen na vijf, tien jaar gewoon opgeven, krijg je geen sensationele tv die internationaal beroering wekt. Eén stap per keer, altijd onder de radar proberen te vliegen van internationale verontwaardiging die zou kunnen worden opgeroepen door echte respons.’
Precies zo’n stap, die onder de radar van internationale ontzetting bleef, deed de Israëlische regering in juni. Een paar jaar geleden waren ministers, onder wie Netanyahu, voor het eerst openlijk gaan praten over annexatie van de Westoever.
Deze zomer bracht de regering de vereiste zes stappen voor het goedkeuren van een nederzetting terug tot twee en droeg de autoriteit (en goedkeuring) over dit proces over van de minister van Defensie naar de minister van Financiën. Dit was Bezalel Smotrich, leider van de extreem-rechtse Religieus-Zionistische Partij en zelf kolonist. Even ernstig als de identiteit van deze minister, is dat deze bureaucratische maatregel de militaire autoriteit over de Westoever in feite veranderde in een civiele autoriteit. De regering had een trucje om dat te maskeren, maar juristen begrepen dat dit een grote stap richting annexatie was: van een militaire bezetting (waarop van alles af te dingen was, maar die wel een juridisch erkende toestand was) naar een juridische integratie in de Israëlische staat.
De bekende Israëlische mensenrechtenadvocaat Michael Sfard probeerde hier aandacht voor te vragen. ‘De nobele weg naar annexatie is een officiële, publieke aankondiging, zoals Poetin die maakte toen hij de Krim annexeerde in 2014’, schreef hij in Foreign Policy. ‘Maar annexatie vereist niet noodzakelijk pracht en ceremonie. Het kan ook in saaie, raamloze kantoren gebeuren door bureaucratische actie. Het overdragen van deze portfolio komt neer op de jure annexatie van de Westoever, en is een gevaarlijke stap richting verankering van apartheid in het gebied.’
Links Israël, al sinds januari schijnbaar vruchteloos op de been tegen de ontmanteling van de Israëlische rechtsstaat door Netanyahu’s regering, leek te uitgeteld om te reageren. ‘In een week waarin er meer mensen werden gedood in Judea en Samaria dan heel vorig jaar, zien we geen woede en demonstraties zoals tegen de vorige regering’, citeerde de krant Haaretz een extreem-rechtse politicus in augustus. ‘Het wordt stilgehouden.’ Dit is de situatie waarin de Israëlische regering troepen verplaatste van de grens met Gaza naar de Westoever – wat mogelijk bijdroeg aan het onvermogen van het Israëlische leger om op de aanval van Hamas te reageren. De krant concludeerde dat ‘de extremisten in de regering galopperen richting annexatie’.
In deze situatie landde het nieuws van de terreuraanval van 7 oktober. Dat sinds de aanval ‘de spanningen op de Westoever toenemen’, zoals de evergreen op de buitenlandpagina’s wil, is dus waar, maar de situatie was hier al op een kookpunt. Het aantal geweldsincidenten nam onmiddellijk toe: de VN noteerden een stijging van drie aan kolonisten gerelateerde geweldsincidenten per dag (wat al erg hoog was) naar zeven en een stijging van het aantal doden van rond de één naar vijf per dag. De meeste doden vallen bij zoekacties en arrestaties door het Israëlische leger, of bij demonstraties tegen het geweld in Gaza.
Veel geweld is bewust aangewakkerd. Het humanitaire programma van de VN noteerde sinds 7 oktober ruim tweehonderd aanvallen van kolonisten op Palestijnen, oftewel zo’n zeven per dag (tegenover drie in de eerste negen maanden van 2023).
‘In bijna de helft van de incidenten vergezelden Israëlische troepen de aanvallers, of hielpen hen actief’, voegden de VN toe. Half oktober vonden Palestijnen op de hele Westoever pamfletten onder hun ruitenwissers die hen waarschuwden dat ‘een grote catastrofe binnenkort op jullie zal neerdalen. We zullen jullie verdrijven. We komen eraan voor jullie.’
De Palestijns-Amerikaanse historicus Rashid Khalidi vreest dat dit inderdaad kan gebeuren. Hij nam in de jaren negentig deel aan Palestijns-Israëlische onderhandelingen, is hoogleraar aan Columbia University en vurig pleitbezorger van de Palestijnse zaak. ‘Een sterk element in de Israëlische regering wil de oorlog aangrijpen voor meer land’, zegt hij in een Zoom-gesprek, ‘meer Palestijnen wegdrijven, hen in steeds kleinere ruimtes duwen. Het geweld op de Westoever is exponentieel toegenomen. Maar ik maak me zorgen om een hoger, angstaanjagender niveau van geweld. Nu gaat het nog om geïsoleerde dorpen. Maar het kan zich uitbreiden. Niet alle Palestijnen vluchten. Een groot deel zal blijven. Ze zullen vechten.’
Niet alleen de druk op Palestijnen op de Westoever is gegroeid, maar ook het aantal militante groepen en wapens. De Palestijnse Autoriteit verloor de afgelopen tien jaar veel autoriteit. Hamas (dat ondergronds opereert) is in dat gat gestapt, samen met nieuwe groepen zoals de Jenin Brigades en de Leeuwenkuil. Israël voert sinds 7 oktober dagelijks militaire acties tegen hen uit.
Dit baart in Israël grote zorgen, bij een deel van de bevolking althans. Anderen blazen het vuur juist aan. Haaretz, de krant die zich ziet als verlengstuk van ‘Israëls verstandige meerderheid’, concludeerde in een bitter commentaar: ‘Er is geen andere manier om het te zeggen: kolonisten proberen Israël een tweede oorlog in te sleuren op de Westoever.’
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.