Hongarije korten om rechtsstaatschendingen is zo gedaan, zegt deze hoogleraar
John Morijn De Europese Commissie talmt met het inzetten van een nieuwe strafinstrument tegen Hongarije. Op verzoek van Europarlementariërs hebben drie hoogleraren, onder wie de Nederlander John Morijn, uitgezocht dat er geen enkele belemmering is – en dat het helemaal niet ingewikkeld is.
Er werd vol verwachting naar uitgekeken: een nieuw instrument om schendingen van de rechtsstaat in de Europese Unie effectiever aan te pakken. Na jarenlange onderhandelingen trad het nieuwe ‘mechanisme’ afgelopen januari in werking. Eindelijk zou de Europese Commissie lidstaten die de rechtsstaat schenden daadwerkelijk financieel kunnen korten.
Maar iets meer dan een half jaar later ligt het nieuwe gereedschap nog altijd ongebruikt in de kist – terwijl de zorgen over rechtsstaatschendingen allerminst afnemen. De Commissie zegt te wachten op een uitspraak van het Europees Hof van Justitie, dat momenteel beoordeelt of de wetgeving juridisch wel standhoudt.
Onacceptabel, vindt een groeiende groep Europarlementariërs. Tijdens een debat dinsdag uitten verschillende partijen harde kritiek. „Het enige obstakel is nog politiek”, zei de Finse christen-democraat Petri Sarvamaa. „Geen vertraging meer, geen excuses.”
Woensdag kregen ze steun van drie hoogleraren die gespecialiseerd zijn in de EU en onderzocht hebben of en op welke gronden de Commissie Hongarije toch al zou kunnen korten. Hun conclusie: de Commissie mag op basis van de opstapelende bewijzen niet langer treuzelen en moet de fondsen direct afknijpen. De procedure bij het Hof mag geen belemmering zijn: in afwachting daarvan is de nieuwe verordening gewoon al van kracht.
De hoogleraren deden hun onderzoek in opdracht van de Groene-fractie in het Europarlement en werd woensdag door een brede coalitie Europarlementariërs gepresenteerd. In het rapport beschrijven de hoogleraren nauwgezet welke ontwikkelingen het afgelopen decennium in Hongarije ervoor zorgen dat de juiste besteding van EU-geld niet meer gegarandeerd kan worden. De drie verwijzen uitgebreid naar tal van onderzoeken die het grote risico op corruptie aantonen. Het aantal ‘onregelmatigheden’ dat Europees bureau voor fraudebestrijding OLAF in 2019 in Hongarije constateerde, ligt fors hoger dan in andere EU-landen.
Hun rapport verschijnt op een brisant moment. Niet alleen is het conflict tussen de EU en Hongarije ongekend hoog opgelopen sinds de regering in Boedapest een nieuwe wet aannam die de rechten van lhbti’ers inperkt. Ook moet de Commissie deze week een besluit nemen over het goedkeuren van het Hongaarse plan voor het ontvangen van geld uit het EU-herstelfonds.
De hoogleraren wijzen in hun rapport op drie centrale tekortkomingen in Hongarije. John Morijn, bijzonder hoogleraar recht en politiek in de internationale betrekkingen in Groningen en één van de auteurs: „Allereerst ontbreekt het aan een transparant aanbestedingssysteem, wat de risico’s op corruptie enorm vergroot. Dat zou tot daar aan toe zijn, als er goed onderzoek naar mogelijke wantoestanden door een onafhankelijke aanklager kon worden gedaan. Maar ook dat is niet meer zo. En dat zou dan weer tot daar aan toe zijn, als er nog een onafhankelijke rechter was om een oordeel te vellen, maar ook daarvan is geen sprake meer.”
Niets van wat u beschrijft is nieuw. Sommige ontwikkelingen gaan al jaren terug. Hoe kan het daar dat al die tijd niets tegen gedaan is?
„De Hongaarse premier Viktor Orbán zat lang onder vleugels van de Europese Volkspartij, daaraan is pas recent een eind gekomen. Daarnaast is Hongarije een vrij klein landje, waardoor de corruptie om vrij beperkte bedragen gaat. Er zijn ook onvoldoende EU-ambtenaren die Hongaars begrijpen en erin slagen de kluwen van nieuwe Hongaarse wetgeving door te spitten. En dit instrument is natuurlijk nieuw.”
De Commissie zegt tijd nodig te hebben om zorgvuldig een zaak op te bouwen en niet onderuit te gaan voor een rechter.
„Dat is een politieke keuze. Het probleem is niet dat het ingewikkeld is. Wij hebben nu een notificatiebrief opgesteld die de Commissie zo naar Hongarije kan sturen. Als signaal: zo kan de procedure eruit zien.”
Als het weer neerkomt op politieke wil, zijn de verwachtingen van dit instrument dan niet te hoog?
„Dit kan wel iets veranderen. De rechtsbasis is nu niet het EU-verdrag, maar het beschermen van de centen. Maar de verwachtingen moeten inderdaad niet te hoog zijn. Ik moet nog zien of de Commissie het aandurft en een ruime meerderheid van de lidstaten het dan ook steunt. Landen kunnen elkaar weer de hand boven het hoofd houden. Bovendien: de nieuwe LHBTI-wet kun je hiermee niet aanpakken, net zomin als inperkingen van de persvrijheid.”
Uw rapport verscheen in opdracht van de Groenen. Hoe handig is het om als onafhankelijke wetenschappers zoiets te doen?
„Wij doen ons onderzoek volledig onafhankelijk, het is niet zo dat de conclusies zijn besteld. En: ik kan mijn hele leven artikelen voor obscure tijdschriften schrijven, of ik maak soms een analyse waarvan ik denk dat die het debat een zetje in de goede richting kan geven.”
Rechtshoogleraren spreken zich steeds feller uit over de afglijdende rechtsstaat. Waar ligt de grens tussen wetenschap en activisme?
„Ik heb diezelfde vraag gesteld aan rechters die de straat op gingen in Polen. Als je het gevoel hebt dat je met je brave artikeltjes nul impact hebt, omdat de mensen die aan de knoppen zitten onvoldoende urgentie voelen, dan wordt je activistischer. Dat geldt voor wetenschappers en voor rechters.
„Maar echt activisme betekent dat ik alleen mijn eigen opvattingen zou uitdragen. Ons onderzoek is gebaseerd op talloze gezaghebbende rapporten, van de VN, het Europees Parlement en de Raad van Europa.”
GEEN ONGEMAKKELIJKE FOTO MET ORBÁN: HONGARIJE KRIJGT VOORLOPIG GEEN HERSTELMILJARDEN
De Europese Commissie geeft voorlopig geen goedkeuring aan het Hongaarse plan om geld uit het EU-herstelfonds te ontvangen. Bronnen in Brussel bevestigen dat het ingediende plan niet aan de voorwaarden voldoet om goedgekeurd te worden. In principe keurt de Commissie herstelplannen uiterlijk twee maanden na indiening goed, wat voor Hongarije eind deze week zou zijn. Maar in het Hongaarse plan staan onvoldoende maatregelen om corruptierisico’s aan te pakken en dus moet Boedapest terug naar de tekentafel. Het voorkomt in elk geval een ongemakkelijk fotomoment waarop Commissievoorzitter Ursula von der Leyen de Hongaarse premier Viktor Orbán zou moeten feliciteren met de goedkeuring. De verhouding Brussel - Boedapest is ijzig, sinds Hongarije onlangs een nieuwe, omstreden lhbti-wet aannam.
EU-ambtenaren benadrukken dat het uitstel geen verband houdt met de nieuwe wet. Maar de Hongaarse justitieminister Judit Varga bekritiseerde dinsdag op Twitter de „extra eisen” die de Commissie plotseling zou hebben gesteld, nadat de wet was aangenomen.
In een persconferentie wilde Eurocommissaris Paolo Gentiloni (Economie) het uitstel woensdagochtend niet bevestigen. „De gesprekken met Hongarije zijn gaande”, aldus de Italiaan, die wel benadrukte dat de criteria waaraan herstelplannen moeten voldoen duidelijk vastgelegd en ongewijzigd zijn.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.