‘Als je deze oorlog verliest, dan verhuist het probleem naar de Europese Unie: Estland is niet groot’
Als Rusland de oorlog in Oekraïne wint, verhuist het probleem naar ons, waarschuwt de Franse denker over veiligheid François Heisbourg. En als een EU-land ten onder gaat, ontploft de EU: ‘De moeder aller geostrategische catastrofes.’
‘We zitten op een scharnierpunt, maar we weten nog niet waar dat toe leidt’, zegt Francois Heisbourg, een van Europa’s meest gerespecteerde denkers over internationale veiligheid. Decennia geleden was hij al een voornaam adviseur van Franse ministers, sindsdien schreef hij veel boeken over strategische kwesties en is hij verbonden aan het International Institute for Strategic Studies.
De Volkskrant spreekt met hem in Den Haag, waar hij vorige week een conferentie over Oekraïne en de EU toesprak, georganiseerd door kennisplatform Raam op Rusland, het Nederlands Helsinki Comité en Open Door Ukraine.
OVER DE AUTEUR
Arnout Brouwers schrijft voor de Volkskrant over veiligheid, diplomatie en buitenlands beleid.
‘Oorlog is terug in Europa en is opnieuw de arbiter geworden van ambities en disputen op dit continent’, zegt Heisbourg. ‘Zal Rusland ook de defensie van de EU en de Navo op de proef stellen, direct of indirect, de komende paar jaar? Dit is de grote vraag die mensen zich dagelijks stellen in Riga, Vilnius of Helsinki. Het is nu al een praktisch gevaar.’
Heisbourg zegt dat ‘wat er ook gebeurt in november’, de Europeanen niet langer in dezelfde mate kunnen rekenen op de VS en de Navo zoals die driekwart eeuw heeft bestaan. ‘Het kan wreed uitpakken, bijvoorbeeld als Trump de verkiezingen wint, of als Poetin de oorlog uitbreidt. Of zachter, als de Amerikaanse draai naar de Pacific een geleidelijker proces wordt. Maar in alle gevallen zijn we meer op onszelf aangewezen, strategisch en in termen van budget.’
Zijn laatste punt over het tijdperk dat we nu betreden noemt hij bemoedigender. ‘Er bestaat niet zoiets als het mondiale Zuiden. India heeft zijn eigen ambities, Brazilië en Turkije hebben die ook. Het is geen homogeen, antiwesters blok, zoals de Russen het voorstellen – en wij soms zelf ook. Alleen hebben de Russen een goede reden om die term te gebruiken, wij niet.’
Bij de herdenking in de Verenigde Naties in New York van twee jaar na de grote invasie viel op hoe geïsoleerd Rusland nog altijd staat.
‘Het is niet de oorlog van landen in het zuiden. Een van de paradoxen is dat landen elders Rusland niet als supermacht zien. Als je naar de wereld kijkt vanuit Uruguay of Zambia, is het moeilijk je tot deze oorlog te verhouden. Rusland vergaart geen grote mondiale macht als het wint. Het zou een catastrofe zijn voor Europa, maar elders wordt het gezien als een lokale oorlog. De meeste landen in het zuiden stemden mee met het Westen, omdat wij ze duidelijk maakten dat het erg belangrijk voor ons is. En op de een of andere manier zijn wij belangrijk voor hen. Dus dit is geen oorlog van het ‘collectieve Westen’ tegen het ‘mondiale Zuiden’, om het Russische vocabulaire te gebruiken.’
Is dit een beslissend moment in de oorlog in Oekraïne?
‘Ja. De Amerikaanse militaire hulp is gestopt. Tegenover Oekraïners die tweeduizend artilleriegranaten per dag afschieten, gebruikt Rusland er tussen de tien- en vijftienduizend. Dat is een onmogelijke situatie. De Oekraïners kunnen nog terugvallen op defensieve posities vanwege het weer en het terrein. De Russen kunnen hun doorbraken niet uitbuiten. Maar als het weer opknapt in mei, kan het erg moeilijk worden. De zwakheden van de huidige defensieve stellingen in Oekraïne kunnen dan heel gevaarlijk blijken te zijn.
‘Daarbij heeft Oekraïne sinds het begin van de oorlog geen stabiel systeem ontworpen van mobilisering, rekrutering en rotatie. Dit werd tot nu toe getolereerd, maar als de situatie aan het front echt moeilijk wordt – bijvoorbeeld door een chaotische terugtrekking – kunnen de ongelijkheid en het gebrek aan transparantie in Oekraïne zeer schadelijke gevolgen hebben. Dat zag je tijdens de Eerste Wereldoorlog: de Fransen hielden het met hun redelijk stabiele systeem van rekrutering vier jaar vol. De Duitsers, die dat niet hadden, beleefden een revolutie.
‘Het sentiment van ongelijkheid en oneerlijkheid in het aangezicht van de dood is krachtig. In het begin maakte het niet uit, alles moest urgent gedaan worden – maar dit is een lange oorlog. En daarvoor heeft Oekraïne zich nog niet goed georganiseerd.’
Op een aantal plekken langs het front zijn de Oekraïense linies zwak. Ze hebben zich niet zo ingegraven als de Russen.
‘Avdiivka was een belangrijke schakel in de Oekraïense posities sinds 2014. En er lijkt geen planning te zijn geweest voor het verlies van de stad. Dit toont de beperkingen van bottom-upoorlogsvoering. De Oekraïners waren ongelofelijk succesvol tegen de Russen in 2022 omdat ze het initiatief namen en omdat de hele samenleving en het bedrijfsleven te hulp schoten. Zolang de frontlinies bewogen, was dit een winnende combinatie. Maar sinds de winter van 2022/23 is het een oorlog vanuit vaste posities en dat is een industriële oorlog. Een top-downoorlog, waarbij het erom gaat wie de grootste investeringen in materiële en menselijke zin doet. Die wint.’
Waarom kostte het westerse landen zoveel tijd om wakker te worden?
‘Geen enkele westerse militaire macht heeft een oorlog hoeven voeren tegen een gelijkwaardige tegenstander sinds de Korea-oorlog (1950-1953, red.). Irak binnenvallen is niet hetzelfde als wat in Oekraïne gebeurt. Overigens zou geen enkel Navo-leger een tegenoffensief zijn begonnen zonder een element van superioriteit in de lucht. Ik heb begrepen dat president Zelensky erop gebrand was het offensief door te zetten. Generaal Valerij Zaloezjny was tegen – een van de redenen waarom ze gebrouilleerd raakten. Daar zitten we dan, met de populairste en wellicht beste commandant op een zijspoor.’
Als het moeilijk wordt, hebben Europeanen soms de neiging makkelijke uitvluchten te zoeken.
‘Als Rusland de oorlog in Oekraïne wint, verhuist het probleem naar ons. Russische winst is als ze de oorlog kunnen bevriezen en Rusland zijn eigen strijdkrachten opnieuw kan opbouwen. Dat kunnen ze vrij snel. Militair en strategisch zou dat een zege zijn.
‘De kosten van deze oorlog zijn voor Rusland vergelijkbaar met die van Frankrijk in de dekolonisatieoorlog tegen Algerije van 1954 tot 1962. Wij hadden toen tussen de 400- en 500 duizend soldaten in Algerije en besteedden 6 procent van ons nationaal inkomen aan die oorlog. Die stopte niet omdat Frankrijk blut was of verloor, maar omdat De Gaulle weer aan de macht kwam en besloot dat het een stupide oorlog was.
‘Ik wil maar zeggen: Rusland kan op een bepaald moment besluiten de oorlog op een laag pitje te zetten en zijn leger weer op te bouwen. Als Oekraïne in een wapenstilstand gedwongen kan worden, misschien op trumpiaanse voorwaarden, zal dat een enorme aanmoediging zijn voor Poetin. Als je in Estland woont, op 110 kilometer van Sint-Petersburg, dan ben je bang. En ze zijn bang. In Letland, Litouwen, Roemenië, zelfs Polen.
‘Dus de Europeanen moeten begrijpen: als je deze oorlog in Oekraïne verliest, verhuist het probleem naar de Europese Unie. En als een EU-land ten onder gaat, ontploft de EU. Dat is de moeder aller geostrategische catastrofes. En het zou relatief makkelijk zijn voor Rusland. Estland is niet groot. Als de Amerikanen zich terugtrekken, zoals ze wellicht doen onder Trump, zouden Frankrijk of Groot-Brittannië dan echt kernwapens inzetten bij een invasie van Estland? Ik weet het niet, maar Poetin zal het zich afvragen.’
Waar is het leiderschap in Europa om Poetin van repliek te dienen? Duitsland geeft veel hulp aan Oekraïne, maar kanselier Scholz wordt gezien als zwak.
‘De Duitse materiële steun is bewonderenswaardig. Veel geld, serieuze spullen. Het probleem is de langeafstandsraket Taurus. Oekraïne had één groot militair succes afgelopen jaar – het terugduwen van de Russische Zwarte Zeevloot en het breken van de blokkade van de graanexport. Een ongelofelijke prestatie, die niet mogelijk was geweest zonder de Britse Storm Shadow en Franse Scalp-raketten. Qua geld is die steun niet zo groot, maar het strategische effect is groot.
‘Het probleem zit in de aantallen. De Britten en Fransen zitten midden in de vervanging van deze raketten en de komende jaren worden er nog geen nieuwe geproduceerd. Strategische superioriteit in de Zwarte Zee kan Oekraïne dus alleen behouden als Duitsland levert. Waarom gunnen de Duitsers de Oekraïners dit strategische voordeel niet, ook aan de onderhandelingstafel? Het lijkt er echt op alsof Scholz neerkijkt op de Oekraïners als onbetrouwbare wilden. Dat is behoorlijk ziek.’
En hoe zit het met de Franse president Macron?
‘Macron heeft bijna anderhalf jaar verspild met een poging om Poetin te overtuigen dat hij serieus moest onderhandelen. Uiteindelijk concludeerde hij dat die aanpak mislukt was en is hij van beleid veranderd. Dat is verstandig, al had hij het eerder moeten doen. Vorig jaar sprak hij zich uit voor Oekraïne bij de Navo. Dat gebeurt niet, omdat de VS en Duitsland dat niet willen. Dat is nog een trieste dimensie van deze oorlog: de voortdurende Amerikaanse ‘zelfafschrikking’ – en die wordt richting verkiezingen alleen maar erger.’
Hoe interpreteert u Macrons woorden over het niet uitsluiten van westerse troepen in Oekraïne?
‘Zo functioneert Macron. Hij concludeerde uiteindelijk dat wij kunstmatige rode lijnen hebben getrokken. Meteen aan het begin al, toen Biden zei: ‘We zullen nooit Amerikaanse troepen naar Oekraïne sturen.’ Dat was kostbare informatie voor de Russen! Ik zeg niet dat het een goed idee was om troepen naar Oekraïne te sturen, maar het was een slecht idee om iets te geven zonder iets terug te krijgen. Dat is wat Biden deed.
‘Dus ja, Macron begreep dat het na twee jaar zelfafschrikking misschien tijd is daarmee te stoppen. Daar ben ik het mee eens: we hadden geen enkele optie van tafel moeten halen. Het probleem is – en dit is typisch Macron – dat in plaats van dit eerst te overleggen, hij er frontaal in ging, gezeten op zijn oorlogspaard en met getrokken sabel.’ (Lachend.) ‘Charge!’
Wat moeten Europeanen nu doen?
‘Behalve snel wapens naar Oekraïne sturen? We moeten ervan uitgaan dat Mark Ruttes eerste uitdaging als secretaris-generaal van de Navo wordt dat 2 procent (defensie-uitgaven als percentage van het bruto binnenlands product, red.) niet genoeg is. Dat doel is tien jaar oud. Als we Amerikaanse middelen die wellicht minder beschikbaar worden, willen vervangen, moeten we op 3 procent zitten in 2030. Die tijd is nodig om de machinerie te bouwen om dat geld te kunnen investeren. Het is ook goed als het European Defence Fund van 10- naar 100 miljard gaat.’
Valt hiervoor steun te krijgen bij Europese burgers als het ook ten koste gaat van sociale uitgaven?
‘Ik ben aangenaam verrast door hoe solide de publieke steun voor Oekraïne is, vooral in Europa. We hebben meer speelruimte dan we onszelf wijsmaken. 3 procent is wat we gemiddeld uitgaven aan defensie tijdens de Koude Oorlog. We kunnen dat. Toen de grote invasie van Oekraïne begon, waren ook de Fransen diep geschokt. Mensen begrijpen het verschil tussen oorlog en vrede.’
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.