‘Veel bedrijven doen er alles aan om actie tegen klimaatverandering te voorkomen’
Valérie Masson-Delmotte paleoklimatoloog
Het ontbreekt ons aan ‘klimaatgeletterdheid’, zegt Valérie Masson-Delmotte, een van de invloedrijkste klimaatwetenschappers. Zelf gaat ze vrij ver in het verkleinen van haar koolstofvoetafdruk.
8 april 2022
Marcel aan de Brugh
Paul Luttikhuis
Bijna een kwartier later dan gepland meldt Valérie Masson-Delmotte zich voor een video-interview. Ze excuseert zich, een dringende bespreking liep wat uit. Ook al is maandag met de publicatie van het derde deel de zesde cyclus van klimaatrapporten van het IPCC voltooid – in het najaar volgt alleen nog een samenvatting voor beleidsmakers op basis van de drie rapporten samen – voor Masson gaat de hectiek van de afgelopen jaren gewoon door.
De vijftigjarige paleoklimatoloog, die zich wetenschappelijk vooral verdiept in het klimaat in het verre verleden, is een van de invloedrijkste klimaatwetenschappers ter wereld. Het gezaghebbende tijdschrift Nature rekent haar tot de tien belangrijkste wetenschappers van dit moment. Ze legt moeiteloos verbanden tussen nationalisme, ijskernen in Antarctica, klimaatactivisten en het WK-voetbal in Qatar. Noem haar naam bij een willekeurige klimaatwetenschapper en die begint een uitvoerige lofrede op haar talent om met een eenvoudige glimlach mensen aan zich te binden. De universiteit Utrecht beloonde haar twee jaar geleden met een eredoctoraat omdat ze haar grote kennis „gepassioneerd” weet uit te dragen.
„Ik moest een keer naar Fiji, om met auteurs van het IPCC-rapport te overleggen”, vertelt Masson, die voor haar werk alleen vliegt als het echt niet anders kan. Op zo’n reis probeert ze ook altijd met jongeren en studenten in gesprek te gaan. „De ontmoetingen in Fiji herinner ik me nog goed. Studenten vertelden pijnlijke verhalen over verdwijnende koraalriffen, over de stijgende zeespiegel, over de effecten van zware cyclonen op hun eiland en over het verplaatsen van hele woonwijken omdat ze te vaak onder water lopen.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data84247858-c02f42.jpg)
Tegelijkertijd, zegt Masson, is Fiji afhankelijk van toerisme. „Het zijn juist de rijken van deze wereld die naar het eiland vliegen en zo verantwoordelijk zijn voor de uitstoot van broeikasgassen waarmee het klimaat verandert. Het is de ontkenning van klimaatverandering in het mondiale noorden die hier hard botst met de kwetsbaarheid van het zuiden.”
Wordt de urgentie van klimaatverandering in het mondiale noorden, zoals u het noemt, voldoende gevoeld?
„Het aanpakken van klimaatverandering is iets anders dan crisismanagement. Het gaat om diepe transformaties die nodig zijn in alle systemen van onze samenleving. In de energievoorziening, maar ook in het transport, bij het ontwerpen van steden, in industrie en landbouw. In Europa zijn we gewend om dit technologisch te benaderen. Maar de transformatie is ook sociaal en economisch, en vereist nieuwe manieren van overleg en besluitvorming.”
Gaat het daarom zo langzaam?
„Ik zie twee grote obstakels. Allereerst ontbreekt het aan klimaatgeletterdheid. Als ik met burgers spreek, met buren, vrienden, familie, blijken ze vaak een totaal verkeerd beeld te hebben van de opwarming. Alsof het een soort thermostaat is, die je weer kunt terugdraaien. Ze beseffen niet dat er iets onomkeerbaars plaatsvindt. De aarde warmt op en de oceanen hebben intussen zoveel van die warmte opgenomen, dat blijft nog honderden tot duizenden jaren doorwerken. Veel mensen denken ook dat onze rol in de opwarming beperkt is. Ik hoor ze zeggen: misschien komt 20 procent door de mens, misschien de helft. Nee, 100 procent van de opwarming is te wijten aan ons eigen handelen.
Het is raar om na een artikel over de ernst van klimaat-verandering een advertentie te zien waarin wordt opgeroepen tot meer reizen, grotere auto’s, meer consumptie
„Gisteren was ik in mijn geboortestad, Nancy. Ik was uitgenodigd door mijn vroegere middelbare school om te vertellen over mijn werk. We spraken over bossen. Die hebben we nodig als grondstof, voor biomassa, voor het opnemen van koolstof, voor biodiversiteit, en natuurlijk ook voor ons plezier. Maar de bossen worden kwetsbaarder door klimaatverandering. Veel beleidsmakers hebben geen idee wat dat betekent. Het onderwijs op dit gebied is gebrekkig.
„Dat klimaatverandering gevaarlijk is, begrijpen mensen best. Maar dan denken ze bijvoorbeeld aan de extreme hitte in 2003 en 2019. Logisch, want die hebben ze zelf ervaren en ze hebben gemerkt dat we er niet klaar voor zijn. Zoiets ingewikkelds als het verband tussen gezonde ecosystemen en de gezondheid van mensen blijft op een of andere manier onzichtbaar.”
En het tweede obstakel?
„Dat is het ontbrekende gevoel van urgentie. Je zag het ook vóór corona: wij zijn rijk, we hebben sociale vangnetten, een goede gezondheidszorg, goede onderzoekers, goede technologie. Een pandemie kan ons niet raken. Het pakte anders uit en datzelfde zie je bij klimaat. We denken dat we niet kwetsbaar zijn omdat we welvarend zijn en uitstekende ingenieurs hebben. Wat er ook gebeurt, wij kunnen ons wel aanpassen. Dus gaan we gewoon door zoals we altijd hebben gedaan. Ik kom dat regelmatig tegen, bij ingenieurs, bedrijven, burgemeesters, parlementariërs, vooral in rijke landen en in het bijzonder in Europa.
„Gevestigde belangen zoals die van de olie-industrie spelen daarbij ook mee. De gevolgen daarvan worden in het dikke rapport van maandag uitgebreid beschreven. Helaas komt dat onvoldoende tot uiting in de maandag gepubliceerde samenvatting. Dat het daarin niet wordt benoemd, komt juist doordat zoiets wordt geblokkeerd door landen die profiteren van al die oude technologieën die dringend aangepast moeten worden. Veel bedrijven doen er alles aan om actie te vertragen of te voorkomen.”
Wat kunnen we daaraan doen?
„De media zouden daarin een belangrijke rol kunnen vervullen. Maar ik zie dat onvoldoende. Media beschrijven klimaatverandering nog te vaak alleen in verhalen over extreme weersgebeurtenissen, klimaattoppen, nieuwe rapporten of spannende controverses. Maar veel meer verhalen houden verband met het klimaat. Of het nou gaat over de natuur of over voetballers die per vliegtuig van de ene wedstrijd naar de andere gaan – zelfs als het met de trein net zo snel kan. Het speelt ook in verhalen over onze enorme welvaart, over rolmodellen die een koolstofrijke levensstijl uitdragen. Over een voetbaltoernooi in Qatar waar ze stadions hebben met airconditioning. Het is ook raar om na een artikel over de ernst van klimaatverandering een advertentie te zien waarin wordt opgeroepen tot meer reizen, grotere auto’s, meer consumptie.
„Zo lijkt klimaatverandering één grote grap. Mensen aan de onderkant van de samenleving kunnen het gevoel krijgen dat alleen zij hun leven moeten aanpassen. Dat het rijkste deel van de bevolking, voor wie dat gemakkelijk zou zijn, zijn gedrag niet hoeft aan te passen.”
Zelf krijgt Masson geregeld de vraag wat zij persoonlijk doet om klimaatverandering te beperken. Ze vindt dat journalisten die vraag zouden moeten stellen „aan elke politicus, aan alle beleidsmakers die worden geïnterviewd”. Hoe brengen zij hun leven in lijn met het Klimaatakkoord van Parijs? Wat doen ze om hun koolstofvoetafdruk te verkleinen? Weten ze eigenlijk wel hoe groot hun eigen voetafdruk is?
In Frankrijk is eten: een stuk vlees met iets eromheen. Ons gezin is verdeeld over wat er op tafel moet komen
Al jaren houdt Valérie Masson haar koolstofvoetafdruk bij. Ze probeert haar leven zo in te richten dat ze zo min mogelijk CO2 uitstoot. Met haar man, een ingenieur die werkt op het gebied van het monitoren van broeikasgassen, en haar twee studerende dochters leeft ze in een goed geïsoleerd, klein rijtjeshuis. Ze heeft een heel efficiënt elektrisch systeem voor de verwarming en voor warm water.
De familie Masson gebruikt een kleine hybride plug-in auto – een compromis want haar man wilde eigenlijk geen elektrische auto, uit vrees voor de stress die het zou opleveren als hij onderweg geen oplaadstation zou vinden. Volgens Masson heeft ze de laatste 5.000 kilometer gereden voor 100 euro aan elektriciteit en met maar 1,5 liter benzine per 100 kilometer.
Naar haar werk gaat Masson tegenwoordig per fiets. Vroeger kon dat niet, vanwege het hoogteverschil van ongeveer 150 meter dat ze dan dagelijks zou moeten overbruggen. Dankzij de elektrische fiets kan het nu wel. „Het is echt geweldig”, zegt Masson. „Twee keer ruim een half uur per dag fysieke inspanning. Heel goed om de stress te verwerken. En heerlijk om je gedachten de vrije loop te laten.” Kosten: twee euro aan elektriciteit voor de laatste anderhalf jaar.
Kleren koopt Masson tweedehands, haar schoenen zijn van gerecycled materiaal. „Winkels in Frankrijk mogen niet langer onverkochte kleding weggooien. Er zijn daardoor steeds meer tweedehands winkels, met vaak prachtige spullen.”
Eten bleek het lastigst. „Het is een culturele kwestie”, zegt Masson. „Voor de generatie na de Tweede Wereldoorlog gold je als goede ouders wanneer je dagelijks vlees op tafel zette. In Frankrijk is eten: een stuk vlees met iets eromheen. Ons gezin is verdeeld over wat er op tafel moet komen. Mijn man is wat je tegenwoordig flexitariër noemt. Eén dochter is vegetariër, net als ik. En de andere veganist. Dat vraagt om een creatieve aanpak zodat er voor iedereen een goede maaltijd is, door dingen weg te laten of juist toe te voegen.”
Trots vertelt Masson dat ze inmiddels op een uitstoot van ongeveer 4,5 ton CO2 per jaar zit. „Dat is minder dan de helft van het gemiddelde in Frankrijk. En ik heb een goed leven!”
Zondag zijn er in Frankrijk presidentsverkiezingen. De radicaal-rechtse Marine le Pen trekt klimaatverandering in twijfel. Maakt u zich daar zorgen over?
„Wat me zorgen baart, is de opkomst van het nationalisme. Dat we zo bezig zijn met de vraag: wie zijn we, waar komen we vandaan? Het is nostalgie naar een verleden dat nooit heeft bestaan. We zouden juist vooruit moeten kijken, zeker als het om klimaatverandering gaat. Maar in het politieke debat ontbreekt het klimaat. Dat vind ik extreem frustrerend.
„Een van de scenario’s die we met onze klimaatmodellen bestuderen, is voor mij een ware nachtmerrie. Dat is het scenario met toenemend nationalisme, meer regionale rivaliteit, obstakels om nieuwe technologieën in te zetten, obstakels om te handelen. Ik zie die dingen gebeuren. Groeiende internationale spanningen, de oorlog in Oekraïne, geen solidariteit tussen landen bij het verdelen van vaccins tegen corona. Dit gaat niet over één politiek leider in Frankrijk. Dit is veel breder.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data74872310-f337d6.jpg)
Hoe breek je daar doorheen?
„Mensen moeten er met elkaar over kunnen praten. Je moet bijeenkomsten van burgers organiseren. En klimaatfestivals met toneel, muziek, kunst. Waar je je geest openstelt, waar je lacht, waar je je gevoelens laat spreken, alle dimensies van mensen met elkaar verbindt.
„In 2018 was ik bij een burgerbijeenkomst over klimaatactie in Ierland. Het was een van de eerste initiatieven op dit vlak. Wat me echt raakte was dat mensen met verschillende visies, waarden, inkomens, met elkaar in gesprek gingen en veel meer gemeen bleken te hebben dan we zien in politieke debatten. Politieke partijen benadrukken de verschillen, ze verdelen liever dan dat ze verenigen.”
U hebt ook kinderboeken over klimaat geschreven. Waarom?
„Ik ben daarmee begonnen toen ik promovendus was. Ik voelde me zo dankbaar dat mijn studie met publiek geld werd betaald. Ik wil mensen het grote verhaal vertellen. Vaak is het met kennis over het klimaat als met een impressionistisch schilderij waar je met je neus bovenop staat. Je ziet een vlakje met een kleur. Dat is als een nieuwsbericht. Of een les in aardwetenschappen, geschiedenis, geografie. Maar je moet het grote plaatje zien, het hele schilderij. Waardoor verandert het klimaat? Wat betekent het? Wat kunnen we doen?”
Vooral met tieners gaat Valérie Masson graag in gesprek over klimaatverandering. Als je het belang van onderzoek aan ijskernen van Antarctica of aan boomringen van het Tibetaanse Plateau kunt uitleggen aan een vijftienjarige, met een nieuwsgierige en openhartige geest, dan kun je het aan iedereen uitleggen. „Als je saai bent, laten ze je dat genadeloos merken”, zegt Masson. „Als je jargon gebruikt, weet je het meteen.”
Ook van haar twee dochters heeft ze veel geleerd. „Kinderen geven je een gevoel van tijd. Ze dwingen je om vooruit te kijken”, zegt Masson. „In 2050 als we netto-nul CO2-uitstoot moeten hebben om de opwarming zoveel mogelijk te beperken, hebben mijn dochters ongeveer mijn leeftijd. Dat is over één generatie, niet in de verre toekomst.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.