Ministerie vergooide 38 miljoen in deal met onbruikbare mondkapjes
Het ministerie van VWS sloot niet alleen met de Hulptroepen Alliantie van Sywert van Lienden een omstreden mondkapjesdeal. Een andere leverancier ontving 38 miljoen euro voor mondkapjes die door het RIVM grotendeels werden afgekeurd. Het ministerie werkte daarna mee aan een poging de kapjes in Duitsland alsnog op de markt te brengen. Dat blijkt uit onderzoek door Follow the Money.
De paniek op het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) was groot toen het coronavirus in maart 2020 ook in Nederland toesloeg. Ziekenhuizen lagen ineens vol coronapatiënten, in verpleeghuizen vielen bewoners bij bosjes om. Er ontstond een acuut tekort aan beschermingsmaterialen, waaronder mondkapjes.
De oplossing, in de woorden van minister van Medische Zorg Martin van Rijn: ‘De opdracht is: kopen, kopen, kopen. We gaan die rekening nog wel zien dadelijk.’
Een van de leveranciers waarmee VWS indertijd in zee ging, was Halma Solutions, een verpakkingsbedrijf uit het Gelderse Wijchen. De deal tussen het ministerie en dit bedrijf kwam tot stand op 16 maart 2020, blijkt uit stukken in handen van FTM. Halma beloofde op korte termijn ruim 34 miljoen mondkapjes uit China te leveren. Het ministerie zegde een voorschot toe van in totaal 36,4 miljoen euro.
Het totaalbedrag voor de mondkapjes die Halma zou leveren, was 69,2 miljoen euro. Daarnaast zou het ministerie de kosten voor transport en opslag voor zijn rekening nemen.
‘Halma beschikte over een eigen netwerk in China waarbij directe toegang was tot leverende fabrieken. Dat bleek nodig om zeker te zijn van leveringen. Op dat moment was er grote vraag vanuit de hele wereld,’ zo verklaart een woordvoerder van VWS de samenwerking. ‘Halma was één van de eerste Nederlandse leveranciers die daadwerkelijk serieuze volumes kon leveren. Het bedrijf was bereid om proefexemplaren te laten komen en indien nodig de productie aan te laten passen.’
Tussen maart en juni 2020 leverde Halma in totaal 19,2 miljoen Chinese mondkapjes aan VWS. Het betrof medische mondmaskers van het type KN95, het Chinese equivalent van FFP2-maskers. Maar ze bleken in meerderheid niet te voldoen aan de kwaliteitseisen van het RIVM. Zo lieten de elastieken bij de oren regelmatig los en schoot de pasvorm tekort.
Zeker 15 miljoen maskers bleken ongeschikt voor gebruik in de zorg. Het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH) kwalificeerde leverancier Halma als ‘slecht’, blijkt uit een intern kwaliteitsrapport. Halma kreeg 8,5 miljoen maskers retour, en ruim 6 miljoen exemplaren werden opgeslagen in een loods in Beuningen. Van ruim 670.000 kapjes was de kwaliteit zo slecht dat ze vernietigd moesten worden (zie kader).
Voor corona had Halma Solutions geen enkele ervaring met de handel in mondkapjes. Het bedrijf legt zich toe op verpakkingsmaterialen en beschikte – volgens zijn eigen jaarverslag – eind 2019 over een negatief eigen vermogen van 1,3 miljoen euro. Volgens oprichter Maarten Halma ging VWS met hem in zee omdat hij een kantoor in China had, en dus over lokale contacten beschikte.
Onervaren partners
Halma was niet de enige leverancier zonder ervaring. De Volkskrant onthulde zaterdag dat VWS in dezelfde periode ook een deal van 100 miljoen euro sloot met de Hulptroepen Alliantie van opiniemaker Sywert van Lienden, eveneens niet eerder actief in de mondkapjeshandel. In een deel van Van Liendens mondkapjes bleek grafeen te zitten, een nanomateriaal dat gevaarlijk kan zijn bij inademing. Een inspecteur van het RIVM sprak van een ‘onacceptabel gezondheidsrisico’.
Volgens Halma voldeden de eerste paar miljoen mondkapjes die zijn bedrijf leverde gewoon aan de norm: hij spreekt van ‘sublieme’ exemplaren. ‘Pas bij latere leveringen ontstond bij ons de vraag of de binnengekomen mondkapjes wel aan de juiste kwaliteitseisen voldeden,’ zegt Halma. 'Wij hebben dat op eigen initiatief aan VWS gemeld en zijn daarop in overleg getreden.’
De mondkapjes werden steekproefsgewijs onderzocht in een nieuw testlaboratorium, dat het RIVM inmiddels had opgezet om zaken als het filtratievermogen en de pasvorm te controleren. Halma: ‘Daarbij bleek een zeer groot deel van de mondkapjes inderdaad niet te voldoen aan de daaraan te stellen eisen. Die werden dus afgekeurd.’ Volgens de ondernemer was dat niet gek: het overkwam in die periode ook veel gerenommeerde leveranciers.
Contract opgezegd
Desondanks besloot VWS op 12 juni 2020 de samenwerking met Halma op te zeggen, blijkt uit een vertrouwelijk memo dat in handen is van Follow the Money: ‘Na negatieve kwaliteitstesten is in goed overleg tussen partijen de levering stopgezet.’
‘We hebben na overleg met VWS gezamenlijk het besluit genomen te stoppen met het inkopen en aanleveren van mondkapjes,’ aldus Halma. ‘Inmiddels was gebleken dat bijna geen enkele leverancier in China nog in staat was mondkapjes te leveren die voldeden aan de in Nederland gestelde normen. Dus had verder leveren geen enkele zin.’
"Het was ‘juridisch slecht verdedigbaar om Halma aan te spreken op wanprestatie voor de levering van niet deugdelijke maskers’"De miljoenen al geleverde maskers gingen uit roulatie. 328.000 mondkapjes bleken domweg kwijt: Halma had ze wel geleverd, maar ze stonden niet bij het LCH in de systemen.
VWS betaalde ondanks het gebrek aan kwaliteit het volledige bedrag voor Halma’s afgekeurde mondkapjes, blijkt uit het vertrouwelijke memo. De voorwaarden in het contract met Halma waren zo opgesteld dat VWS voor alle kosten opdraaide. Het was ‘juridisch slecht verdedigbaar om Halma aan te spreken op wanprestatie voor de levering van niet deugdelijke maskers,’ schrijven de ambtenaren in het memo.
Het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH) zat met Halma Solutions in zijn maag: 670.650 exemplaren van de maskers die Halma leverde, waren zo slecht dat ze in aanmerking kwamen om direct vernietigd te worden, zo blijkt uit een e-mail van een LCH-medewerker aan de afdeling juridische zaken van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
‘Deze lots en stuks staan bij ons op de lijst om te laten vernietigen, natuurlijk is het wenselijker dat de leveranciers hier vervangende deugdelijke goederen voor leveren, of gewoon geld terugstorten. Kan je laten weten of er een mogelijkheid is dat de leveranciers tot vervanging of vergoeding overgaan. [..] Het LCH wordt dan ook niet gelukkig van een situatie waarin er nog meer stuks van deze leveranciers worden aangeleverd. Onze duidelijke voorkeur gaat uit naar een actie in het kader "niet goed, geld terug”.’
De partijen kwamen op 30 november 2020 tot overeenstemming, zo blijkt uit de stukken. Het zou blijven bij de al geleverde 19 miljoen maskers. In plaats van 69,2 miljoen euro betaalde VWS Halma in totaal slechts 38,4 miljoen. ‘De schade is derhalve met €25 mio beperkt,’ aldus het memo. Halma: ‘Na het staken van de leveranties zijn de over en weer nog bestaande verplichtingen op een behoorlijke wijze vastgelegd.’
VWS betaalt óók voor de mondkapjes die aan Halma werden teruggestuurd, blijkt uit de stukken. Het ministerie werkt mee aan een poging om de maskers in Duitsland alsnog op de markt te brengen. Bij succes zou Halma de opbrengsten aftrekken van zijn eindafrekening voor VWS. De deadline voor die poging lag aanvankelijk op 31 januari 2021.
‘We hebben afgesproken dat Halma 8.479.256 maskers zou proberen elders te verkopen en indien dat zou lukken, VWS daarvoor een bedrag van € 1,95 per masker in mindering zou brengen op het nog aan Halma te betalen bedrag,’ aldus de woordvoerder van VWS. ‘Inmiddels zijn 1.828.000 maskers retour, omdat het niet gelukt is deze elders te verkopen. Van de overige 6.651.256 maskers is nog niet bekend of het lukt deze te verkopen.’ Volgens VWS krijgt Halma hiervoor nog tot 1 september 2021 de gelegenheid.
Halma bevestigt dat het merendeel van de maskers nog in Duitsland ligt opgeslagen. De groothandel waarmee hij samenwerkt heeft een beoogde koper gevonden, maar volgens hem is er nog discussie gaande over de kwaliteit. ‘Er bestaat nog steeds kans dat ze gewoon afgenomen zullen worden.’
Hoeveel Halma heeft verdiend aan de levering van de grotendeels afgekeurde maskers aan VWS, wil hij niet zeggen. Volgens kenners gaat het mogelijk om een winst van enkele miljoenen: een marge van meer dan 10 procent is gebruikelijk en alle bijkomende kosten voor transport en opslag betaalde VWS.
Wat VWS gaat doen met de 6 miljoen maskers die in Beuningen liggen opgeslagen, is nog niet bekend. ‘Deze zijn door VWS ingenomen aangezien ze onder het oorspronkelijke contract vallen. De maskers die niet aan de kwaliteitseisen voldoen, worden niet uitgeleverd aan de zorg. Het besluit volgt nog wat er met deze producten gaat gebeuren,’ meldt de woordvoerder.
De misgelopen samenwerking met Halma roept opnieuw vragen op over het inkoopbeleid van VWS in de eerste maanden van de coronacrisis, na de onthullingen van de Volkskrant over de deal met Sywert van Lienden.
Van Lienden liet zijn contract met de overheid via een privé-vennootschap lopen, en niet via een non-profit stichting zoals hij in de media stelde. Op die manier kon hij mogelijk fors verdienen aan zijn overheidscontract van 100 miljoen euro. Uit onderzoek door Follow the Money vorig jaar bleek dat juist enkele betrouwbare partijen afhaakten, vanwege de traagheid waarmee VWS reageerde.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.