Een rode lijn is net zoals alle andere grenzen: hij bestaat alleen als je hem handhaaft

Floor Rusman (f.rusman@nrc.nl) is redacteur van NRC

Een rode lijn is net zoals alle andere grenzen: hij bestaat alleen als je hem handhaaft

31-05-2024

Waarom zou je een rode lijn trekken om die daarna te negeren? Het is een veel gestelde vraag deze week, nu Israël Rafah is binnengevallen terwijl Biden zo’n inval in maart een ‘rode lijn’ had genoemd. Die rode lijn blijft hem nu achtervolgen. Na een bombardement bij een tentenkamp in Rafah, waarbij brand uitbrak en ruim veertig doden vielen, verklaarde Witte Huis-woordvoerder John Kirby op dinsdag dat hiermee geen rode lijn was overschreden. Rafah is namelijk niet met „grote hoeveelheden troepen in kolonnes en formaties” binnengevallen.

Deze formulering suggereert dat Biden heel precies had aangegeven wat zijn rode lijn behelsde. Maar was dat zo?

De oorspronkelijke ‘rode lijn’-uitspraak komt uit een interview met Biden op MNSBC, 10 maart. De interviewer vroeg of een invasie van Rafah een rode lijn was, en Biden antwoordde: „Dat is een rode lijn, maar ik zal Israël nooit laten vallen.” Hij vervolgde dat Israël zichzelf moest kunnen blijven verdedigen, maar dat er niet nóg eens 30.000 Gazaanse doden mochten vallen. Eerder, begin februari, had Biden al gezegd dat Rafah niet mocht worden binnengevallen als er geen veilig heenkomen was voor de meer dan een miljoen Gazanen die daar toen zaten. Maar hij noemde dat toen geen rode lijn.

Rode lijnen worden soms omgeven door grijze gebieden, schreef politicoloog Dan Altman in zijn proefschrift over dit onderwerp. Hij noemde vier manieren waarop die grijze gebieden kunnen ontstaan: als de rode lijn arbitrair, onprecies, onverifieerbaar of incompleet is. Biden liet in het MSNBC-interview een wel heel groot grijs gebied open. De rode lijn was zowel onprecies als incompleet: het was onduidelijk wat zou gelden als ‘een inval van Rafah’, en ook wat de consequenties zouden zijn als Israël de rode lijn overschreed.

Iets duidelijker was Biden twee maanden later, in een interview op CNN. Dit keer gebruikte hij niet de term rode lijn, maar zei hij wel welke consequenties een inval in Rafah zou hebben: „Ik heb duidelijk gemaakt dat als ze Rafah binnengaan, ik niet meer de wapens zal leveren die ze in het verleden in Rafah en andere steden hebben gebruikt.”

Sindsdien is het Israëlische leger met kleine stapjes Rafah binnengetrokken – een andere aanpak dan bij de grootschalige offensieven in Gaza-Stad en Khan Younis. De ‘salamitactiek’, noemde speltheoreticus Thomas Schelling deze strategie in zijn beroemde boek Arms and Influence (1966). Als je een salami in héél dunne plakjes snijdt, kun je hem bijna ongemerkt verorberen. Dat is ook hoe kinderen de grenzen van hun ouders overschrijden, schrijft Schelling: een kind dat niet in het water mag zwemmen, laat eerst zijn voeten erin bungelen, gaat daarna staan, en waadt dan traag het water in.

Wat de Amerikaanse regering nu doet, is eigenlijk het spiegelbeeld van de salamitactiek. De grens hoeft niet eens overschreden te worden: hij wordt door de grenstrekker zelf al stukje bij beetje verlegd. John Kirby voegde dinsdag met zijn „grote hoeveelheden troepen in kolonnes en formaties” nieuwe kenmerken toe aan de rode lijn, en nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan zei vorige week dat er „geen wiskundige formule” is om Israëls offensief te beoordelen. „We gaan kijken of de operatie leidt tot veel dood en vernietiging of dat ze meer precies en proportioneel is.” Hiermee maakte Sullivan de rode lijn niet alleen onprecies en incompleet, maar ook onverifieerbaar: het is moeilijk op afstand onmiddellijk vast te stellen of een aanval proportioneel is.

De gespiegelde salamitactiek is een vreemde variant, maar deze rode lijn is dan ook anders dan andere. Normaal gesproken communiceer je een rode lijn naar één tegenspeler, en bevat hij één kernboodschap. Dit keer heeft de rode lijn twee ontvangers: enerzijds Netanyahu, en anderzijds de internationale gemeenschap, die vraagt om het respecteren van het internationaal humanitair recht. Ook heeft hij twee kernboodschappen: Biden legt Netanyahu grenzen op, maar belooft ook hem nooit te laten vallen.

Zo veel dingen tegelijk communiceren kan niet. Een rode lijn is net zoals alle andere grenzen: hij bestaat alleen als je hem handhaaft. Daarvoor moet je consequenties willen trekken, ook al bevallen die je niet. Stel dat je tegen je partner zegt: „Als je nog één keer X doet, ga ik bij je weg.” Dan moet je bereid zijn daadwerkelijk je koffers te pakken. Je kunt niet zeggen: „Ik accepteer X niet, maar wat je ook doet, ik blijf je eeuwig trouw.” Dan sta je met je rug tegen de muur.

Ook Biden heeft zichzelf met zijn rug tegen de muur gezet, hoezeer hij ook probeert er omheen te praten. Hij kan niet eeuwig trouw blijven aan Netanyahu én aan het internationaal recht, want de twee staan haaks op elkaar.

Floor Rusmans

https://www.nrc.nl/nieuws/2024/05/31/een-rode-lijn-in-een-grijs-gebied-a4200673

m

an@nrc.nl) is redacteur van NRC