ANALYSE
Wijzen naar Brussel in het stikstofdebat? Kijk in de spiegel, Den Haag
In de discussie over het vastgelopen stikstofbeleid wordt voortdurend met de vinger naar de EU gewezen. Maar ‘Brussel’ is geen kracht van buiten: Nederland heeft zelf met de stikstofregels ingestemd.
‘Brussel’ had het weer eens gedaan in Den Haag. Krankzinnig, noemde het Kamerlid Derk Boswijk (CDA) de brief waarmee Eurocommissaris Virginijus Sinkevicius minister Christianne van der Wal aan de Europese stikstofregels herinnerde. Boswijks collega Pieter Omtzigt (groep Omtzigt) eiste bij de Europese Commissie de gehele correspondentie in deze kwestie op. Van der Wal zelf was ‘geschrokken’. BBB-leider Van der Plas betwijfelde of de brief wel echt was.
De teneur van de reacties: wat denkt Brussel wel om ons zo onder druk te zetten? Toch deed Sinkevicius niets bijzonders. In antwoord op een brief van Van der Wal zette hij nog eens de stikstofregels uiteen waarmee Nederland zelf ooit heeft ingestemd. Maar in dit soort kwesties wordt ‘Brussel’ vaak voorgesteld als een deus ex machina, een kracht die volledig buiten de Nederlandse politiek staat, alsof de ‘niet-gekozen technocraten’ van de Europese Commissie hun eigen regels op ons laten neerdalen. Er ‘moeten’ dingen van Brussel. Of ze mogen juist niet, zoals de inkrimping van Schiphol.
De Europese Unie en de Nederlandse politiek vormen echter geen gescheiden circuits. De grote lijnen van het Europese beleid worden uitgezet door de regeringsleiders in de Europese Raad. Ze beslissen bij consensus, dus Nederland kan zich verzetten tegen maatregelen waarmee het niet kan leven. Wetten en regels worden opgesteld door de Europese Commissie (met een Nederlandse Eurocommissaris), aangenomen door de raden van vakministers (met een Nederlandse minister) en goedgekeurd door het Europees Parlement (met een Nederlandse vertegenwoordiging). ‘Brussel wordt vaak gezien als iets wat ver van ons afstaat, maar de EU en de lidstaten zijn met elkaar vervlochten’, zegt Armin Cuyvers, hoogleraar Europees recht aan de Universiteit Leiden.
Natuurbescherming
Nederland deelt de opvatting dat natuurbescherming een fundamentele Europese waarde is. Op basis daarvan wees het zelf de Natura 2000-gebieden aan die nu door stikstof worden aangetast.
Dat de Europese stikstofregels Nederland meer pijn doen dan andere lidstaten heeft een simpele reden: Nederland is de tweede landbouwexporteur ter wereld, na de Verenigde Staten, die 250 keer zoveel grond hebben. In Nederland wordt op een klein oppervlak extreem veel stikstof geproduceerd.
Zo heeft Nederland zichzelf in een hoek geverfd. De Europese regels maken het wel moeilijker om daar weer uit te komen. De meeste Natura 2000-gebieden zijn aangewezen in 2003. Op dat moment werd Nederland geregeerd door het demissionaire kabinet-Balkenende I, een coalitie van CDA, VVD en LPF. Waarom kan Nederland nu, in een andere tijd met andere politieke verhoudingen, niet terugkomen op zijn beloften, bijvoorbeeld door het aantal Natura 2000-gebieden flink te reduceren?
Dat is heel moeilijk, zegt Cuyvers. De lidstaten van de EU zijn soeverein, maar wel gebonden aan de afspraken die ze met elkaar hebben gemaakt. ‘Die spanning is heel fundamenteel voor alle vormen van internationale samenwerking’, zegt hij. ‘De lidstaten beloven dingen aan elkaar. Dat betekent inderdaad dat een regering vastzit aan afspraken die haar voorgangers hebben gemaakt.’ Het is de prijs voor een effectieve Europese Unie, zegt hij. De EU zou totaal onwerkbaar worden als alle 27 lidstaten na elke nationale verkiezing de Europese afspraken zouden willen openbreken.
Brexit-sentiment
Wie akkoord gaat met Europese regels, geeft een deel van zijn politieke speelruimte en daarmee van zijn soevereiniteit op. Dat leidt in toenemende mate tot spanningen, ziet Cuyvers. ‘Vanuit nationaal perspectief kun je de vraag stellen: hebben we dan niets meer te zeggen? Daar kwam het Brexit-sentiment vandaan. Die spanning wordt groter. Enerzijds neemt de noodzaak tot internationale samenwerking toe. De verhouding met China, de oorlog in Oekraïne, het klimaatbeleid, dat zijn allemaal problemen die de lidstaten niet in hun eentje kunnen oplossen. Anderzijds wordt de politiek binnen de lidstaten nationalistischer en populistischer’, aldus Cuyvers.
Europese wetten zijn overigens niet in steen gebeiteld. Nederland kan proberen de stikstofregels te veranderen. Daarvoor moet het in Brussel een gekwalificeerde meerderheid vinden, hetgeen doorgaans neerkomt op minimaal vijftien lidstaten die minimaal vijfenzestig procent van de Europese bevolking vertegenwoordigen. De kans daarop is vrijwel nihil. Andere lidstaten zien geen reden de bescherming van de natuur ter discussie te stellen. Bovendien heeft de EU op het gebied van mest jarenlang clementie getoond: Nederlandse boeren mochten meer uitrijden dan volgens de Europese normen was toegestaan.
Lichtgeraakt
Nederland is vaak de eerste om andere lidstaten te bekritiseren als zij zich niet aan de regels houden. Het hekelde de Fransen die hun staatsschuld lieten oplopen, de Hongaren die de rechtsstaat aan hun laars lapten. Het blokkeert de toegang van Bulgarije tot de Schengenzone omdat het land niet aan de regels zou voldoen. Maar als Nederland zelf door de EU op de vingers wordt getikt, reageert het vaak lichtgeraakt en beledigd.
Toen Italië na corona om economische steun vroeg, zei minister Wopke Hoekstra dat het land in goede tijden meer buffers had moeten opbouwen. Nu verkeert Nederland zelf in een soortgelijke positie, als een land dat moet ‘hervormen’ omdat het zijn problemen heeft laten versloffen. Cuyvers: ‘Het perspectief van de EU is: jongens, jullie zagen dit al jaren aankomen, jullie hebben niks gedaan en nu gaan jullie heel zielig doen.’
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.