Interview
Filosoof Noam Chomsky: ‘Biljoenen voor Wall Street? Dan kun je ook het klimaat redden’
Noam Chomsky | Taalkundige, filosoof
Met 3 procent van het mondiale bbp kun je de planeet redden. De VS renden vier jaar „hard weg” hiervoor, maar de Amerikaanse intellectueel Chomsky heeft nog hoop.
http://Noam Chomsky is zojuist 92 jaar geworden. Toch brengt hij het ene na het andere boek uit, telkens doordrenkt van de politiek-economische idealen die hij al verkondigt sinds zijn doorbraak als taalwetenschapper in de jaren vijftig. Ook in zijn laatste twee werken, Internationalism or Extinction (2019) en Climate Crisis and the Global Green New Deal (september 2020), waarschuwt hij voor de gevolgen van neoliberaal beleid en de concentratie van rijkdom bij weinigen.
In zijn jongste boek stort Chomsky zich met Robert Pollin, hoogleraar economie aan de University of Massachusetts, op de klimaatcrisis, in een poging daarvoor een oplossing te vinden. Centrale vraag: hoe kan je, om een existentiële crisis te voorkomen, binnen dertig jaar stoppen met fossiele brandstoffen, zonder dat mensen werk en welvaart verliezen?
Volgens Pollin is het economisch en technisch haalbaar. De publieke en private investeringen in schone energie en efficiënter energiegebruik vergen tot 2050 wereldwijd jaarlijks 2,6 biljoen dollar. Dat geld moet onder meer komen uit heffingen op fossiele brandstoffen en vervuilende uitstoot (CO2), weggehaald worden bij defensie, uitgifte van ‘groene’ obligaties en aankoop ervan door centrale banken.
De politieke haalbaarheid is volgens Chomsky minder evident. Hij hekelt de energiereuzen, die decennialang twijfel hebben gezaaid over klimaatverandering, en de Amerikaanse Republikeinen met hun nietsontziende zucht naar winstmaximalisatie. Tegelijk put hij hoop uit een nieuwe generatie activisten die het neoliberalisme „zichtbaar” doen wankelen en klimaatvriendelijke economische hervormingen nastreven.
U stelt in uw laatste boek dat een mondiale Green New Deal essentieel is om de planeet te redden.
„Zijn we in 2050 niet zonder schadelijke uitstoot, dan vinden mogelijk onomkeerbare veranderingen plaats in het milieu, die op termijn de ondergang betekenen voor menselijk leven. Robert Pollin analyseert gedetailleerd dat zo’n Global Green New Deal uiterst haalbaar is. Een gestage reductie van fossiel energiegebruik kan de klimaatcrisis stoppen, en de leefomgeving verbeteren. Een redelijk klein percentage van het mondiale bbp is genoeg, 2 tot 3 procent. Maar er moet veel gebeuren. Dit is een project met de schaal van de Tweede Wereldoorlog. De inzet is anders, de orde van grootte niet.”
Zo’n mondiaal programma vereist internationale samenwerking. Wie neemt de leiding?
„Internationale samenwerking is inderdaad nodig. De leiding lag de laatste vier jaar bij de Verenigde Staten – wat de vernietiging van het milieu betreft. Het is schokkend dat we vier jaar bezig zijn hard van een oplossing weg te rennen. De regering-Trump bleek een toegewijd tegenstander. In andere delen van de wereld zijn diverse maatregelen genomen, ook al zijn die niet altijd effectief geweest.”
Pollin prijst de doelstelling van de Europese Green Deal, 55 procent CO2-reductie, maar noemt 260 miljard euro per jaar voor de periode tot 2030 „jammerlijk ontoereikend”. Hoe ziet u dit klimaatplan van de Europese Unie?
„Het is zeker niet voldoende. We moeten, stap voor stap, weg van elk gebruik van fossiele brandstoffen. Dat betekent intensief verder ontwikkelen van alternatieve energiebronnen, onderzoek doen, duurzamer bouwen. We moeten steden opnieuw ontwerpen, onze landbouw drastisch veranderen.
„De vernietiging van ons leefmilieu heeft niet alleen enorme invloed op de opwarming van de aarde, maar leidt ook tot pandemieën die veel dodelijker kunnen zijn dan de huidige. We hebben wat dat betreft nog geluk gehad tot dusver.”
Luchtvaartmaatschappij KLM kreeg 3,4 miljard euro coronasteun zonder strikte eisen van vergroening. Moet staatssteun samengaan met vergaande duurzaamheidseisen, zoals IMF-directeur Kristalina Georgieva betoogde?
„Het initiatief moet komen van regeringen of internationale organisaties. Natuurlijk kun je lokaal, zelfs in je eigen huis, al wat doen aan duurzaamheid. Maar de grotere projecten zullen veel verder moeten reiken. Afstappen van fossiele brandstoffen moet een internationaal project zijn, geïnitieerd en gecoördineerd door regeringen.”
Het IMF wilde altijd begrotingsdiscipline, en roept nu op tot overheidsbestedingen om de economie te stimuleren. Wat vindt u daarvan?
„De vraag is vooral: waar gaat dat geld heen? De VS hebben de laatste maanden tientallen biljoenen dollars uitgegeven om ‘Wall Street’ te redden. Redden van het klimaat kost een fractie daarvan – minder broeikasgassen uitstoten in 2030, klimaatneutraal zijn in 2050, álle doelen van de Green New Deal.
„Tijdens de vorige crisis zagen we ook dat het Amerikaanse ministerie van Financiën ingreep door enorme bedragen in de economie te pompen. Wat gebeurde? De veroorzakers van die crisis werden gered, maar de werkende klasse verloor huizen en banen. Die werd verloochend en dat bleek een voedingsbodem voor demagogen als Trump. Maar de problemen zitten veel dieper. Veertig jaar neoliberaal beleid heeft rijkdom geconcentreerd bij een bovenlaag, en geleid tot stagnatie of teruggang voor de rest van de bevolking.”
U ziet kapitalisme als een catastrofe. Maar je kunt ook zeggen dat het landen als China en India grotendeels uit de armoede heeft geholpen.
„In China doet de overheid vreselijke dingen, maar er gebeurt ook veel opmerkelijks. Zo loopt het land voorop in ontwikkeling en productie van duurzame energie. En het heeft de pandemie wonderwel doorstaan. Het normale leven is opgepakt en China’s bbp stijgt zelfs. Het IMF voorziet een wereldwijde daling van het bbp, maar niet in China: zo’n 5 procent groei in het laatste kwartaal. Tegelijk is China ’s werelds grootste uitstoter van broeikasgassen, al ligt de uitstoot per hoofd van de bevolking ver onder die in de VS. Of het lukt weten we niet, maar China heeft aangekondigd dat het in 2050 klimaatneutraal is. En het heeft gratis vaccins aan armere landen toegezegd.
„Zoiets zou internationaal moeten worden aangepakt, maar wat doet het Westen en met name de VS? Het probeert de ontwikkeling van China te belemmeren. De regering-Trump verbiedt Amerikaanse investeringen in Chinese bedrijven die een militaire connectie hebben – dat zijn ze zo’n beetje allemaal. Dat is krankzinnig, we zouden moeten samenwerken. Ja, er gebeuren verderfelijke dingen in China, en laten we ons daartegen verzetten, maar laten we hun ontwikkeling niet tegenhouden.”
Intussen ziet president Trump de records op de beurzen als maatstaf voor de kracht van de economie.
„Aandelenmarkten tonen hoe investeerders de kans op toekomstige winsten inschatten.
„Die indexen staan nu bijna volledig los van de reële economie, vooral door overheidsingrijpen. Aandelen zijn trouwens vooral in handen van rijke mensen en bedrijven. Inderdaad profiteren mensen via hun pensioen ook van hoge beurskoersen, maar dat is een klein percentage. Het is dus wederom een cadeautje voor de rijken.”
Gaat de beurs de werkelijke economie straks beter weerspiegelen?
„Het kan zo niet doorgaan. Het lijkt erg op de fossielebrandstofbedrijven. Zij weten dat ze niet op deze voet kunnen doorgaan, maar denken alleen aan zo veel mogelijk winst maken door financiering van klimaatontkenning.
„Veertig jaar terug ontdekten wetenschappers van olie- en gasbedrijf ExxonMobil al dat opwarming van de aarde een verwoestend effect heeft op het milieu. De leiding van het bedrijf deed niets met hun bevindingen. Pas toen de beroemde geofysicus James Hansen in 1988 een krachtige presentatie gaf over de gevolgen van klimaatverandering, reageerde ExxonMobil. Niet door ontkenning van de feiten, dat zou te gemakkelijk zijn, maar door twijfel te zaaien. En ze doen het nog steeds om hun kortetermijnwinsten te beschermen.”
Geeft de nieuwe president Joe Biden hoop voor het klimaat?
„Dat hangt af van de Democratische partij. Aan de ene kant staat het partijbestuur, aan de andere kant staan overwegend jonge kiezers die een meer sociaal-democratische richting voorstaan. Die richting wordt in de VS ‘radicaal’ genoemd, maar het gaat om zaken als algemene gezondheidszorg en gratis hoger onderwijs.
„De Democratische partij wil de uitstoot van broeikasgassen tegengaan, via een ‘koolstofarme’ economie. Dat betekent dus wel: doorgaan met fossiele brandstoffen. Dát is een gevecht binnen de partij. De toekomst hangt voor een belangrijk deel af van de richting die ze kiest.”
Wat betekent het voor de slagkracht van Biden als de Republikeinen hun meerderheid behouden in de Senaat?
„Ik ben meer dan bezorgd. Een Republikeinse Senaat maakt het land onbestuurbaar. En over twee jaar komen Republikeinse voormannen als Trump, Pence, Pompeo en McConnell dan zeggen: kijk hoe de Democraten het hebben verpest, geef ons de macht terug.”
Bent u optimistisch over de richting van de samenleving? Lukt het om de planeet te redden?
„We weten hoe we de planeet moeten redden. We weten dat het haalbaar is. Veel, overwegend jonge activisten doen er alles aan om die doelen te bereiken. Op het World Economic Forum in Davos sprak een van hen, de zeventienjarige Greta Thunberg.
„Ze hield een rustige, feitelijke toespraak waarin ze beschreef wat er gebeurt met het klimaat. En toen zei ze tegen het publiek, wereldleiders uit politiek en bedrijfsleven: u heeft ons verraden. En dat klopt, ze verraden deze en de volgende generatie.
„Maar zo hoeft het niet te zijn, we hebben een keuze. Daadkrachtig optreden kan het tij keren. Dus is er een reden op optimistisch te zijn? Ja, natuurlijk. Er zijn kansen, we moeten ze gewoon pakken.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.