Politie zou activisten bezoeken om demonstraties te ondersteunen. Daar klopt niets van
De politie bezoekt onaangekondigd vreedzame betogers op hun huisadres, naar eigen zeggen om toekomstige demonstraties in goede banen te leiden. Maar onderzoek van Follow the Money wijst op intimidatie van activisten. ‘Dit staat op zeer gespannen voet met het demonstratierecht.’
‘We hebben gemerkt dat je vaker bij demonstraties bent, en daar wil ik wat vragen over stellen als je dat niet erg vindt,’ zegt een wijkagent tegen een pro-Palestijnse demonstrant uit Amersfoort in een filmpje dat afgelopen week viraal ging op sociale media. De agenten vroegen de vrouw waarom ze naar de demonstraties ging, en of ze ‘inderdaad binnenkort ging verhuizen’.
De opname maakt niet duidelijk waar de agenten de informatie vandaan hadden en waarom ze aan de deur kwamen. ‘Het lijkt een beetje alsof jullie komen intimideren,’ vond de vrouw.
De commotie was groot. Het filmpje haalde het NOS Journaal en er werden Kamervragen gesteld. Burgemeester Lucas Bolsius van Amersfoort noemde de huisbezoeken ‘onacceptabel’ en gaat in gesprek met de politie.
De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema liet naar aanleiding van het incident weten dat onaangekondigde huisbezoeken bij vreedzame demonstranten in haar stad ‘onaanvaardbaar’ zijn.
De Nationale ombudsman Reinier van Zutphen startte naar aanleiding van het incident een onderzoek naar onaangekondigde huisbezoeken. ‘Dit was niet zomaar een praatje van de wijkagent. Dat is verontrustend. Het geeft een unheimisch gevoel,’ zei hij tegen Nieuwsuur.
Korpschef Janny Knol ging door het stof. Burgers aanspreken op deelname aan een demonstratie of vragen naar standpunten kan volgens haar niet: ‘We zijn geen gedachtenpolitie’.
Opvallend was dat Knol niet het huisbezoek zelf veroordeelde, maar alleen de manier waarop het was verlopen. ‘Vanzelfsprekend onderhouden we contact met mensen, dat is de basis van politiewerk,’ stelde ze.
Dit soort onaangekondigde huisbezoeken van politieagenten bij vreedzame demonstranten komt veel vaker voor, blijkt uit eerder onderzoek van Amnesty International,
Volgens de actievoerders, Amnesty en specialisten op gebied van demonstratierecht gaat de politie met de huisbezoeken haar boekje te buiten. ‘Dat de politie demonstranten opzoekt, draagt bij aan de criminalisering van demonstranten. Het kan mensen ontmoedigen om te gaan demonstreren, terwijl dat juist zo belangrijk is in een democratie,’ aldus Amnesty in haar rapport ‘Ongecontroleerde macht uit 2022.
‘Wettelijke plicht’
Extinction Rebellion (XR) wil dat de onaangekondigde huisbezoeken stoppen. Al maanden corresponderen advocaten namens de organisatie met de politie. Op maandag 24 maart, de dag dat het filmpje uit Amersfoort viraal ging, voerden advocaten van de organisatie een eerder gepland overleg met de politie.
De politie stelde – zo blijkt uit een gespreksverslag van de advocaten van de bijeenkomst – dat er aanleiding is voor een huisbezoek als een demonstratie ‘niet officieel’ is aangekondigd, om ‘te kijken wat er gaat gebeuren’, wat ‘de impact daarvan kan zijn’ en hoe ze demonstraties kunnen ‘faciliteren’ en in sommige gevallen ‘begrenzen’.
De politie heeft als wettelijke taak demonstraties in goede banen te leiden. Dit houdt onder meer in dat zij demonstranten zo min mogelijk mag belemmeren en zelfs moet beschermen. Door tijdens het gesprek een beroep te doen op de taak om te ‘faciliteren’ leek de politie haar wettelijke plicht uit te voeren.
De sfeer was tijdens het overleg met de vertegenwoordigers van de politie aanvankelijk gemoedelijk, vertelt advocaat Willem Jebbink. ‘Aan de andere kant van de tafel dachten ze ons in te kunnen pakken met het verhaal dat ze niet anders deden dan activisten faciliteren bij komende demonstraties.’
De stemming sloeg volgens Jebbink om toen ze de opname uit Amersfoort aan de vertegenwoordigers van de politie toonden. ‘Ze hadden dat niet gezien en waren er niet op voorbereid. Voor onze zaak was het filmpje fortuinlijk omdat het zonneklaar aantoont dat de agenten helemaal niet kwamen om te faciliteren, maar dat ze allerlei impertinente vragen stelden waarmee ze hun boekje te buiten gingen.’
Follow the Money staat voor radicaal onafhankelijke onderzoeksjournalistiek. Ons werk is mogelijk dankzij het vertrouwen van onze 44.975 betalende leden. Nog geen lid? Meld je dan nu aan
Die vragen hebben volgens Jebbink weinig te maken met het handhaven van de openbare orde, een taak die is vastgelegd in de Politiewet. De advocaat stelt dat een wettelijke basis voor de huisbezoeken ontbreekt. Die zijn daarom volgens hem een ‘ontoelaatbare inbreuk’ op het recht om te demonstreren en een ‘ontoelaatbare schending van de privacy van individuele demonstranten’.
Berend Roorda, universitair hoofddocent (Universiteit Groningen) en gespecialiseerd in het demonstratierecht, verbaast zich over de vragen van de agenten in het huisbezoekfilmpje. ‘Deze vragen gaan niet over de openbare orde en zijn dus niet relevant voor de politie. Ik kwalificeer dit als een inperking van het demonstratierecht, omdat het evident een afschrikwekkende werking heeft.’
Volgens Roorda is het de vraag of de inperking is toegestaan volgens het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). ‘Dat mag alleen als het noodzakelijk is. Maar dat zie ik niet. Dit huisbezoek staat op zeer gespannen voet met het EVRM.’
Huisbezoeken overal in het land
De zaak in Amersfoort staat niet op zichzelf.
In 2021 stonden agenten op de stoep bij twee activisten in Tilburg die deelnamen aan protesten tegen woningnood. Eind 2022 meldde Amnesty International in een rapport dat veertien activisten een ‘intimiderend’ huisbezoek hadden gekregen. Bij geen enkel huisbezoek ging het om het ‘faciliteren’ van een komende demonstratie, laat onderzoeker Vera Prins van Amnesty International weten. ‘De mensen met wie we spraken voor ons onderzoek kregen dezelfde soort vragen als de vrouw in Amersfoort.’
Wat Prins opvalt, vertelt ze, is dat de politie niet de organisatoren van een demonstratie opzoekt, maar ‘gewone’ demonstranten, net als in het filmpje. Dat is volgens haar een aanwijzing dat het om iets anders gaat dan faciliteren. ‘Als je wilt faciliteren, kun je als politie de woordvoerder van een actiegroep bellen. Zo’n bezoek is een signaal: we weten wie je bent en we weten waar je woont. En we verzamelen gegevens over je.’
Modus operandi
Navraag bij acht activisten
Een van hen was in 2023 aanwezig bij een demonstratie van XR op de A12, waarna de politie op de stoep stond van haar huis in Tilburg. ‘Ze vertelden dat ze bezorgd waren over mij en vroegen zich af hoe het met mij ging,’ vertelt Ingrid Ramaan. ‘Volgens mij was mijn openbare post op Facebook over de actietraining die ik ging geven de reden voor het politiebezoek.’
‘Tientallen’ demonstranten van XR hebben huisbezoek gehad, blijkt uit de dagvaarding en bijbehorende stukken die Follow the Money heeft ingezien. Hun getuigenissen maken deel uit van de rechtszaak die de actiegroep heeft aangespannen tegen de politie.
De politie bezocht in 2022 een van hen vlak voor een demonstratie, staat in de dagvaarding. ‘Of ik van plan was om aan de demonstratie mee te doen, en of ik wist dat daar mogelijk consequenties aan zouden zitten. Ik had sterk de indruk dat het doel van dit bezoek intimidatie was.’
Volgens advocaat Jebbink is sprake van een modus operandi: agenten komen met zijn tweeën onaangekondigd langs, vaak in uniform en soms nadat ze de politieauto ‘goed zichtbaar voor alle buren’ hebben neergezet. ‘Ze vragen naar eerdere of toekomstige demonstraties en de rol en beweegredenen van de XR-demonstrant. En ze maken duidelijk dat de politie over allerlei persoonlijke informatie over de demonstrant beschikt.’ Waarom ze aan de deur staan, zeggen ze niet.
In een reactie laat een woordvoerder weten dat de politie ‘in principe niet naar de motieven van demonstranten vraagt’.
De ontbrekende persoonsgegevens
De agent in Amersfoort vroeg schijnbaar uit het niets aan de vrouw: ‘Ga je inderdaad binnenkort verhuizen?’
Waar haalt de politie die informatie vandaan? En wat doet de politie met de antwoorden, gebruiken ze die wellicht om een profiel van iemand te maken? Om hierover meer duidelijkheid te krijgen, deden de activisten een inzageverzoek bij de politie. Maar in de dossiers die ze ter inzage kregen, staat helemaal niets over een huisbezoek.
De vraag is waar de politie dan wel de informatie over de huisbezoeken opslaat, stelt de advocaat van de activisten: ‘Deze informatie moet worden opgeslagen volgens de voorschriften van de Wet Politiegegevens (Wpg), zodat die voor burgers inzichtelijk is.’
Hierover heeft XR per brief eind vorig jaar vragen gesteld, die de politie tot nu toe niet heeft beantwoord. Een politiewoordvoerder laat weten dat ‘niet ieder contact dat een agent met een burger heeft, wordt geregistreerd'.
Team Openbare Orde en Inlichtingen
Dat de politie over allerlei informatie over demonstranten beschikt, doet de advocaten vermoeden dat het Team Openbare Orde en Inlichtingen (Tooi) van de politie betrokken is bij de huisvisitaties.
Deze dienst – opgericht in 2013 – kwam in mei 2023 in opspraak vanwege interne documenten die RTL Nieuws in handen kreeg. Daaruit bleek dat Tooi informatie verzamelt over mensen die een risico zouden vormen voor de openbare orde, onder wie klimaatactivisten. Maar de politiedossiers over deze vermeende onruststokers in handen van RTL Nieuws wezen erop dat het ging om vreedzame demonstranten.
Het Tooi infiltreert in groepen, volgt mensen ‘heimelijk’, betaalt informanten en bekijkt wat mensen online doen. ‘Dit zijn praktijken van een politiestaat,’ zei hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff van de Universiteit van Amsterdam tegen RTL Nieuws. Want alleen het feit dat de politie vermoedt dat er een verstoring van de openbare orde aankomt, is onvoldoende aanleiding voor zulke ernstige inbreuken op de privacy, zeiden ook andere deskundigen.
De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) startte in april 2024 op verzoek van de Tweede Kamer een onderzoek naar Tooi. Een van de onbeantwoorde vragen is of de dienst wel de bevoegdheid heeft om mensen online te volgen via sociale media of mee te kijken in besloten chatgroepen.
Opvallend genoeg blijkt uit antwoorden van het ministerie van Justitie en Veiligheid op vragen van de AP medio vorig jaar dat er geen wettelijke grondslag is voor online zoekactiviteiten van Tooi. Wel verzekerde de minister dat het uitgangspunt is dat Tooi geen informatie inwint over individuen.
Wat betekent dit voor de huisbezoeken aan de activisten? De XR-advocaten geven alvast een schot voor de boeg in hun dagvaarding: als Tooi toch actief is bij de huisbezoeken is dat volgens hen illegaal.
Het kort geding van XR tegen de staat dient op 14 mei bij de rechtbank Den Haag.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.