‘Oorlogsmisdaden Australische leger in Uruzgan blijven onbestraft’
David McBride | Klokkenluider Onthullingen over wandaden binnen het Australische leger leidden niet tot vervolging. De klokkenluider verschijnt binnenkort wél voor de rechter.
Hoewel hij zijn militaire uniform al jaren niet heeft aangehad, blijft klokkenluider en oud-majoor David McBride in zijn hart soldaat. „Ik ben getraind om met uitzichtloze situaties om te gaan. Het is wel ironisch dat ik die training nu gebruik tegen mijn eigen organisatie.” McBride was een van de eersten die Australische wandaden in Afghanistan aan het licht bracht. Eind oktober moet hij voor de rechter verschijnen voor het openbaren van staatsgeheimen.
Tussen 2005 en 2016 executeerden Australische elitetroepen zeker 39 ongewapende Afghaanse gevangenen en burgers. Na de moord werden wapens bij het slachtoffers neergelegd om het te doen lijken op een gevechtssituatie. Het gebeurde niet in ‘de hitte van de strijd’, en staat daarom haaks op internationale oorlogswetgeving. Dat concludeerde onderzoeksrechter Paul Brereton in december 2020 na ruim vier jaar onderzoek.
Bovendien was er sprake van een „egocentrische krijger-cultuur” binnen de Special Air Service (SAS), de belangrijkste elite-eenheid van het Australische leger. Commando’s rivaliseerden met elkaar om het aantal mensen dat ze doodden. Het rapport wees op een „extreme cultuur van geheimhouding”.
Afgehakte handen
Het waren de details die het Australische leger op zijn grondvesten deden schudden. Een luguber ontgroeningsritueel dat bekendstond als blooding, waarbij jonge militairen in opdracht van hun meerderen gevangenen moesten doodschieten. Een beenprothese van een vermoorde Afghaan die als souvenir werd meegenomen en als bierpul werd gebruikt. Een gevangene die werd doodgeschoten omdat er geen plek voor hem was in een helikopter. De afgehakte handen van een gedode Talibanstrijder.
Tijdens het onderzoek werden ook Nederlandse militairen ondervraagd. De incidenten hebben voornamelijk in de provincie Uruzgan plaatsgevonden. Nederland werkte daar soms samen met Australië tussen 2006 en 2010. Niet lang na het verschijnen van het Brereton-rapport in 2020 verklaarde Defensie dat er geen Nederlandse militairen betrokken zijn geweest bij de incidenten die waren onderzocht.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data91242283-3e5ba4.jpg)
Afghaanse en Australische militairen patrouilleren in 2010 bij een legerbasis in Musasai, Uruzgan.
Foto Angela Wylie/The AGE/Fairfax Media via Getty Images
Het Brereton-rapport sloeg in als een bom. Toenmalig premier Scott Morrison maakte excuses aan de Afghaanse regering en nabestaanden. Hij beloofde dat betrokkenen zouden worden vervolgd. Maar bijna twee jaar later staat slechts één persoon terecht: de klokkenluider die als een van de eersten melding maakte van de wandaden. David McBride, voormalig legerjurist van de SAS, riskeert een gevangenisstraf van vijftig jaar.
McBride (58) is een gespierde man met wit krullend haar en een raspende, diepe stem. Hij woont om de hoek van het beroemde Bondi Beach in Sydney, waar hij elke dag te vinden is met zijn hond Jake. „Het is eenzaam om niet meer bij je club te horen. Ik worstel met mijn mentale gezondheid. Gelukkig weet deze hond nog altijd een glimlach op mijn gezicht te toveren”, zegt hij. Hij gooit een bal omhoog die Jake met een acrobatische sprong uit de lucht hapt.
Bijna tien jaar geleden trok hij voor het eerst aan de bel. Aanvankelijk deelde hij zijn zorgen intern, later zocht hij de media op. Hij lekte vertrouwelijke defensiedocumenten naar de Australische publieke omroep ABC, die in 2017 in de Afghan Files de wandaden van het Australische leger in Afghanistan uit de doeken deed. „Ik hoopte op een soort Watergate, waarbij ik de documenten zou lekken en de journalisten de moeilijke vragen zouden stellen en de regering ter verantwoording zouden roepen”, zegt hij.
Nu zegt hij dat hij naïef was. Het Australische publiek reageerde geschokt op de onthullingen, maar de regering en politie zetten in op de tegenaanval. In 2018 werd McBride aangeklaagd voor verschillende misdrijven, waaronder het lekken van vertrouwelijke documenten. Een jaar later viel de politie de redactie van de ABC binnen en nam documenten in beslag. Ook onderzoeksjournalist Dan Oakes riskeerde vervolging, later werd dat ingetrokken. McBride had de hoop dat een nieuwe regering een eind zou maken aan zijn vervolging, maar dat bleek tevergeefs.
Imagoschade
Het Brereton-rapport heeft het imago van het Australische leger geschaad. Australiërs zien hun militairen graag als helden met een onfeilbaar karakter. Een van de belangrijkste nationale vrije dagen is Anzac Day op 25 april. Dan wordt de deelname aan de Eerste Wereldoorlog groots herdacht. Op die dag in 1915 kwamen troepen uit Australië en Nieuw-Zeeland aan in Gallipoli in Turkije. Hoewel de missie mislukte en duizenden soldaten omkwamen, verwierven ze een reputatie van moed en uithoudingsvermogen. Die legende droeg bij aan de vorming van de Australische identiteit, in wat toen een relatief jong land was.
Een man die dit ideaal belichaamde was korporaal Ben Roberts-Smith, de beroemdste militair in Australië. De boomlange militair had een heldenstatus. Hij was ‘Vader van het jaar’ in 2013 en kreeg de hoogste onderscheiding van het Australische leger. Maar Roberts-Smith is van zijn voetstuk gevallen. Het afgelopen jaar speelde een rechtszaak die hij had aangespannen tegen drie Australische kranten voor laster, omdat ze hem hadden beschuldigd van betrokkenheid bij zes moorden in Afghanistan. De kranten berichtten tevens dat hij een bully was die andere militairen onder druk zette. Roberts-Smith ontkent dit en klaagde de kranten aan voor reputatieschade.
Het proces duurde meer dan honderd dagen en gaf een zeldzaam inkijkje in het onveilige klimaat binnen de Australische elite-eenheden. Verschillende SAS-militairen vertelden verhalen over een ontwrichte organisatie met een „krijgerscultuur”. Volgens McBride had Roberts-Smith de hoogste onderscheiding nooit mogen krijgen. „Hij kreeg die medaille alleen omdat hij zo knap is en goed uit zijn woorden komt tijdens persconferenties. Dat geeft aan hoezeer het Australische leger de weg is kwijtgeraakt.”
Door de onthullingen uit die rechtszaak en het Brereton-onderzoek voelt McBride zich gesterkt in zijn zaak. Er was heel wat voor nodig om Australiërs te doen inzien dat hun militairen niet feilloos zijn. „Men was bereid veel te accepteren omdat ze geloofden dat het in de hitte van de strijd gebeurde. Maar naarmate het proces voortduurde en meer details naar buiten kwamen, werd duidelijk dat het zo niet in elkaar zat”, zegt McBride.
Nog steeds komen nieuwe verhalen over wandaden in Afghanistan aan het licht. Vorige week berichtte de ABC over een onderzoek naar een commando die in 2012 een ongewapende Afghaanse gevangene zou hebben vermoord. Maar ook nu zijn de gevolgen onduidelijk.
Dinsdag werd bekend dat Nederlandse militairen in 2010 melding hebben gemaakt van nog een mogelijke oorlogsmisdaad door Australische militaire elite-eenheden in Uruzgan. De melding ging over de marteling van en moord op een Afghaanse burger. Maar het rapport waarin de melding stond, kreeg geen gevolg en volgens Defensie is het rapport nu zoek.
Dat alle onderzoeken in Australië nog niet tot vervolging hebben geleid, baart onderzoeksrechter Paul Brereton zorgen. „Wetten zijn zinloos als ze niet worden gehandhaafd”, zei hij onlangs tijdens een toespraak. „Oorlogsmisdaden verschillen daarbij van andere misdaden, want het heeft niet alleen gevolgen voor de betrokkenen, maar ook voor de reputatie van het land.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/podcasts/wp-content/blogs.dir/131/files/2020/12/nrcregulierepodcastvandaag.png)
Klokkenluider
Voor McBride hebben de afgelopen jaren een hoge tol geëist. Zijn huwelijk liep stuk. Zijn dochters van 15 en 17 weten niet beter dan dat dit zijn leven beheerst. „Vooral voor hen is het moeilijk. Zij hebben hier niet voor gekozen”, zegt hij. Zelf had hij zich ingesteld op een lang gevecht. „Het is belangrijk strijdvaardig te blijven, anders houd je het niet vol. Maar als ik stil sta bij het feit dat dit al een decennium duurt, word ik emotioneel.”
Hij beroept zich op de ‘Public Interest Disclosure Act’, een wet voor het openbaren van informatie in het publieke belang. Maar de wet biedt klokkenluiders weinig bescherming, zegt advocaat Kieran Pender van het Human Rights Law Centre. „Klokkenluiders moeten worden beschermd, niet gestraft. Het zou geen misdaad mogen zijn de waarheid te vertellen over ernstige schendingen van de mensenrechten en mogelijke oorlogsmisdaden”, zegt hij. Volgens Pender heeft de Australische regering toegegeven dat wetgeving niet op orde is. „Toch weigert men de wet aan te passen en blijven ze klokkenluiders vervolgen. Terwijl de regering kan besluiten de aanklacht in te trekken.”
Het is een stralende dag in Sydney, het strand ligt vol. Langs de boulevard staan een aantal fitnesstoestellen waar mannen met ontbloot bovenlijf in de stangen hangen en gewichten heffen. McBride komt hier dagelijks boksen en trainen. „Het maakt niet uit hoe sterk je bent, op Bondi Beach is altijd wel iemand nóg sterker”, zegt hij lachend. „Het lijkt misschien intimiderend, al dat testosteron. Maar ik voel me hier geaccepteerd.”
Hij worstelt met depressie en eenzaamheid. Het boksen helpt, net als het gezelschap van zijn hond. „Ik wil dat mensen begrijpen dat ik niet een of andere anarchist ben. Ik was onderdeel van het systeem. Maar ik kon zien dat het morele kompas volledig zoek was.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.