Pieter Boot: 'Klimaatbeleid is een wonder, zo kan je het ook zien'

Orla McDonald 30 juni   14:00

Jarenlang was Pieter Boot een van de ambtelijke zwaargewichten die het kabinet waarschuwden dat de klimaatdoelen niet gehaald werden. Nu gaat de onderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving met pensioen. In een afscheidsinterview blikt hij terug op drie decennia klimaatbeleid.

Pieter Boot is een bekende naam in de ambtelijke en politieke gremia in Den Haag. Hij heeft het ministers door de jaren heen aardig lastig gemaakt. Foto: Leroy Sankes voor het FD

In het kort

•  •  Pieter Boot rekende jarenlang de klimaatplannen van het Nederlandse kabinet door.
• •    Hij constateerde bij herhaling dat Nederland zijn klimaatdoelen niet haalt.
• •   Boot is positief over de verduurzaming in de industrie, maar is kritisch op de landbouw.
• •   Hij ziet op dit moment geen heil in het investeren in kernenergie.

Er zijn weinig mensen die met zoveel kennis kunnen terugblikken op het Nederlandse klimaat- en energiebeleid van de laatste decennia als econoom Pieter Boot. Als sectorhoofd bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) rekende hij jarenlang de Nederlandse klimaatplannen door. Keer op keer tikte hij kabinetten op de vingers: Nederland haalt zijn klimaatdoelen niet. Nu gaat Boot met pensioen.

Eeuwig werkend in de schaduw van een minister of directeur, is Boot bij het grote publiek nauwelijks bekend. Zijn strepen verdiende hij binnen de ambtelijke kringen in Den Haag. Naast onderzoeker bij het PBL, was Boot onder meer acht jaar lang directeur Energie en Duurzaamheid op het ministerie van Economische Zaken.

'Koppig', is het woord dat vaak valt op Boots afscheidssymposium eind mei. Bekende namen uit de publieke wereld zijn aanwezig: Laura van Geest, directeur van het CPB, Ed Nijpels, voorzitter van het Klimaatoverleg en natuurlijk Boots baas: de directeur van het PBL, Hans Mommaas. In hun afscheidspraatjes vertellen zij dat Boot het ministers door de jaren heen aardig lastig heeft gemaakt. 'Dan werd me gevraagd: kan Boot niet even dimmen? De doorrekening van het Klimaatakkoord komt wel erg slecht uit', zegt Mommaas.

‘Er bestaan geen landen die hun klimaatdoelen met gemak halen’

Boots carrière omvat de periode waarin het reduceren van broeikasgassen een steeds prominentere rol kreeg. De PBL-doorrekening van het klimaatbeleid staat bij politici en bedrijfsleven inmiddels net zo dik gedrukt in de agenda als de publicatie van de Macro Economische Verkenning van het Centraal Planbureau. Het PBL is in 2019 in de Klimaatwet verankerd als controlerende partij. Concludeert het planbureau dat klimaatdoelen achterblijven, dan moet de zittende coalitie het beleid aanscherpen.

In zijn rol van onderzoeker spreekt Boot vooral in bandbreedtes en waarschijnlijkheden, maar wat vindt het klimaatgeweten van Nederland eigenlijk zelf van de energietransitie? Zijn kerncentrales in Nederland een goed idee? 'Doe het maar niet', zegt Boot voor nu.

Wat heeft hij zelf met het klimaat? Boot is niet het cliché-type duurzame geitenwollensokkenman. 'Ik ben daarin behoorlijk gemiddeld. Ik eet wel vlees, maar slechts af en toe. Ik probeer mijn 17-jarige auto zo lang mogelijk af te rijden en ik heb mijn huis verduurzaamd. Zonnepanelen, isolatie dat soort zaken', zegt hij.

‘Ik zie in de landbouwsector de minste vooruitgang. Boeren hebben een sterke lobby en het enige dat ik van hen hoor is dat ze al heel veel doen’

Ter gelegenheid van zijn pensionering publiceert Boot een bundel met opiniestukken die hij schreef voor de energiewebsite Energiepodium.nl. De titel: Een spiegel van onze tijd. Columns over energie en klimaat 2008-2022. Op een zonnige dag begin juni legt het FD Boot in een afscheidsinterview een aantal citaten uit deze bundel voor. Wat volgt is een gesprek over dertig jaar Nederlands klimaatbeleid.

Een citaat uit het voorwoord van uw bundel is: “Nederland was een fossiel land en is dat nog steeds.” (mei 2022)

'Kijk naar de cijfers. Ons energieverbruik is voor 80% tot 85% fossiel. We horen bij de grootste gasverbruikers in Europa en voor olie is dat niet veel anders. Iedereen heeft het nu over het hoge aandeel gas dat Duitsland uit Rusland nodig heeft, maar het aandeel gas in het landelijk energieverbruik ligt in Nederland veel hoger dan in Duitsland. Jarenlang hebben wij goedkoop aardgas gewonnen in Groningen. Energie-intensieve industrie is om die reden naar Nederland gekomen.'

Hieruit spreekt niet de hoop dat Nederland snel verduurzaamt.

'Niemand heeft de neiging om meer te doen dan strikt noodzakelijk. De broeikasgasreductie in Nederland wordt bereikt op verschillende plekken: van de industrie- en energiesector en bij mensen thuis tot verkeer en landbouw. De sectoren hebben ieder eigen doelen voor het reduceren van broeikasgassen. Maar als in één sector de uitvoering stokt, is het niet zo dat de rest iets extra's gaat doen. Zo haalt Nederland zijn klimaatdoelen dus niet.'

‘Nederland had eerder met de uitvoering van klimaatbeleid moeten beginnen’

U heeft vaak moeten concluderen dat Nederland zijn klimaatdoelen niet haalt. Hoe kan dat?

'Het simpele antwoord daarop is: omdat verandering inherent moeilijk is'.

Kan de politiek met strenger beleid verduurzaming afdwingen?

'Pas sinds het sluiten van het Klimaatakkoord van Parijs in 2015 wordt gevoeld dat klimaatbeleid echt streng moet zijn omdat het anders niet van de grond komt. Voorheen committeerden landen en bedrijven zich aan vrijwillige afspraken. Dat werkte redelijk; de uitstoot is in Europa wel wat omlaag gegaan, maar niet genoeg. Het laaghangende fruit is nu geplukt. De komende tien jaar moeten regeringen moeilijke keuzes durven maken en elk land kent zijn taboes. In Nederland trapt de regering bijvoorbeeld met een duurzaam verkeersbeleid weinig mensen op de tenen, terwijl dat in Duitsland gevoelig ligt. Hier zijn de industrie en vooral de landbouw grote pijnpunten.'

Boot constateert dat iedereen op klimaatgebied de neiging heeft om niet meer te doen dan strikt noodzakelijk. Foto: Leroy Sankes voor het FD

Een ander citaat: “In 2019 – voor de coronacrisis – was de emissiereductie in Nederland sinds 1990 18%, tegen gemiddeld 25,9% in de EU. Nederland loopt voortdurend iets achter.” (mei 2022)

'Nederland had eerder in volle omvang met de uitvoering van klimaatbeleid moeten beginnen. Onder de kabinetten Balkenende ging veel tijd verloren. In het parlement maakten linkse partijen ruzie met rechtse partijen. De linkerkant vond dat we te weinig deden aan het milieu, de rechterkant vond het teveel. Jacqueline Cramer, minister van Milieu in één van die kabinetten, probeerde dat vlot te trekken. Zij had goed klimaatbeleid dat toch van tafel is geveegd. Soms heb je fantastisch beleid, maar is de tijd er niet rijp voor. Dat is de les die ik uit het verleden trek.'

Nederland wordt in de EU vaak genoemd als vieste kind van de klas.

'Op het gebied van hernieuwbare energie waren we een tijdlang de slechtst presterende lidstaat. Nu maken we een inhaalslag met zonnepanelen en wind op zee. De onafhankelijke controleurs van klimaatplannen van landen die de wereld ziet als koplopers op klimaatgebied, zoals Denemarken en Zweden, concluderen echter dat ook zij hun doelen niet halen. Er bestaan geen landen die hun klimaatdoelen met gemak bereiken. Daarom zijn organisaties als het PBL zo belangrijk. Zij vertellen kabinetten dat er meer moet gebeuren en dat werkt stimulerend.'

Heeft u er vertrouwen in dat het huidige kabinet de klimaatdoelen haalt?

'Ik zie een coalitie die het heel graag wil en daar ook geld voor uittrekt. Als het de komende drie jaar niet lukt, dan weet ik niet wanneer wel.'

Waar zou het mis kunnen gaan?

'Ik maak mij veel zorgen over de landbouwsector. Daar zie ik geen vooruitgang. Boeren hebben een enorm sterke lobby en het enige dat ik van hen hoor is dat ze al heel veel doen. Bij de industrie klonk vier jaar geleden hetzelfde geluid, maar nu heeft de industriële sector door dat verduurzaming noodzakelijk is. Bovendien trekt het kabinet forse subsidies uit en heeft het een nationale CO₂-belasting ingevoerd. De industrie is er nog niet, maar er zijn plannen gemaakt en regels ingevoerd. In de landbouwsector zie ik überhaupt nog geen concrete plannen'.

Een ander citaat: “Het is vooralsnog niet evident dat kernenergie een goede optie voor Nederland na 2030 zou zijn, maar het is kortzichtig daar geen debat over te voeren.” (september 2020)

'Aan de ene kant kan ik beargumenteren waarom Nederland geen kerncentrale zou moeten willen. Het is duur en er komt radioactief afval vrij, waarvoor nog geen goede oplossing is gevonden. Aan de andere kant zijn er valide argumenten voor te noemen. De belangrijkste is dat een energiesysteem op enkel zonne- en windenergie kwetsbaar is.'

Wel of geen kerncentrale in Nederland. Heeft u een voorkeur?

'Doe het maar niet. Ik ben 55% tegen en 45% voor. Als er een bedrijf komt dat het goedkoper wil doen dan de miljarden die een nieuwe kerncentrale nu lijken te gaan kosten, kan ik van mening veranderen. Belangrijker dan mijn persoonlijke mening is dat Nederland een goede discussie erover voert. Daarna moet de politiek een keuze maken.'

‘Als het deze kabinetsperiode niet lukt om te verduurzamen, dan weet ik niet wanneer wel’

Geen citaat, maar een anekdote van een PBL-collega: “De druk van politici op het planbureau is groot. Zelfs Mark Rutte bemoeit zich met publicaties.” (afscheidssymposium Boot, mei 2022)

'Gelukkig bellen ze mij niet, maar de directeur van het PBL, Hans Mommaas. Ik herinner mij de publicatie van de doorrekening van het ontwerp-Klimaatakkoord op 13 maart 2019. Er werd gevraagd of wij dat twee weken konden uitstellen, want de Provinciale Statenverkiezingen vonden op 20 maart plaats. Gelukkig hadden we op onze website de publicatiedatum al aangekondigd; dat is een extra argument om voet bij stuk te houden.'

Politici moeten toch de onafhankelijkheid van planbureaus respecteren?

'De Provinciale Statenverkiezingen zijn voor politici belangrijker dan de onafhankelijke positie van het PBL. Soms is de druk zo groot dat mensen uit steeds hogere posities bellen om maximale druk uit te oefenen. Dan helpt het als je naast inhoudelijke argumentatie over de wetenschappelijke onafhankelijkheid ook zoiets praktisch als een al aangekondigde publicatiedatum kunt gebruiken.'

Er kwam in uw tijd publiek commentaar op het planbureau. U zou verouderde cijfers gebruiken en een politiek linkse mentaliteit hebben.

'Het PBL steekt ontzettend veel tijd in het goed overbrengen en uitleggen van de ingewikkelde sommen die het maakt. Ik heb het idee dat het vier jaar geleden gemakkelijker was dan nu, omdat mensen minder aannemen van wetenschappers. Toch vind ik meer inhoudelijke kritiek juist positief; de wetenschap moet zichtbaar zijn.'

Hoe gaat u ermee om wanneer u kritiek krijgt?

'Laat ik een voorbeeld geven. Een paar jaar geleden zei ik tijdens een commissiedebat in de Tweede Kamer dat Nederland niet het land is dat bepaalt of de mondiale temperatuur zal stijgen of zakken, omdat ons land daarvoor te klein is. Thierry Baudet (fractievoorzitter van Forum voor Democratie, red.) pikte dat op en maakte een filmpje voor op sociale media, met de strekking: 'kijk het PBL zegt dat klimaatbeleid geen zin heeft.' Daarmee trok Baudet mijn uitspraak uit de context. Ik heb hem toen gemaild of ik langs kon komen om de PBL-doorrekeningen uit te leggen.'

Ging Thierry Baudet op uw uitnodiging in?

'Ik ben met een andere PBL-onderzoeker twee uur langs geweest. Naast Baudet waren een medewerker en een Provinciaal Statenlid van de partij aanwezig. Baudet zelf werd na vijf minuten gebeld en trok zich terug, maar de andere twee waren zeer geïnteresseerd. Met hen hebben we een goed gesprek gehad op basis van argumenten. We waren het uiteindelijk niet met elkaar eens, maar opmerkelijk genoeg is een dergelijk filmpje nooit meer gepubliceerd. Destijds was Forum niet zo geradicaliseerd als nu. Als er met een organisatie te praten valt, dan moet je dat altijd proberen.'

Heeft u nog een slotcitaat?

'Landen kunnen niet anders dan op basis van vrijwilligheid gezamenlijk klimaatbeleid maken. Elk land maakt kosten en de opbrengst is voor de wereld. Er is geen wereldregering die vooruitgang af kan dwingen en dus moeten we het met elkaar zien te rooien. We zijn er nog niet, maar dat het ons überhaupt lukt om klimaatbeleid te maken is een wonder. Zo kan je het ook zien.'

https://fd.nl/politiek/1441445/het-laaghangend-fruit-is-geplukt-regeringen-moeten-nu-moeilijke-klimaatkeuzes-maken