Adverteerders financieren valse informatie over corona

Misinformatie Massaal delen bezorgde burgers ongefundeerde artikelen en video’s over het coronavirus. Die komen in veel gevallen van commerciële producenten. „Facebook zorgt voor het bereik, Google voor het geld.”

• Reinier Kist

6 juli 2020 om 15:52

Bill Gates financierde het lab waar het coronavirus werd ontwikkeld, om later geld te verdienen aan het vaccin. Wat trouwens overbodig is: een hoge dosis vitamine C geneest het virus – maar dat verzwijgen de ‘mainstream media’ en de farmaceutische industrie. En wist u dat 5G-masten het afweersysteem verzwakken en zo de bevolking ontvankelijk makenvoor Covid-19?

Ondanks pogingen van de grote onlineplatforms om valse informatie over het coronavirus tegen te gaan, zijn vooral Facebook en YouTube in korte een belangrijke verzamelplaats geworden voor mensen die wetenschappelijke claims over het virus wantrouwen, de pandemie een ‘hoax’ noemen, en de meest uitzinnige complottheorieën verspreiden.

Op YouTube bereiken video’s met coronacomplotten honderdduizenden kijkers. Een Europese studie stelde onlangs dat 35 grote Europese Facebookgroepen valse informatie over de pandemie voorschotelen aan zo’n 13 miljoen volgers.

Terwijl Facebook zegt complottheorieën over 5G en corona te verwijderen, zijn Nederlandse groepen en gebruikers die precies dat doen er nog volop te vinden. Zo heeft de groep ‘5G Corona & Gezondheidsnieuws’ ruim 27.000 volgers. ‘Wij willen geen 5G Nederland’, waarin regelmatig een verband wordt gelegd met Covid-19, telt bijna 37.000 leden.

Waarom Facebook hier niet tegen optreedt, maakt het bedrijf niet duidelijk. Een woordvoerder zegt dat het de afgelopen maanden „honderdduizenden Covid-19 gerelateerde berichten met misinformatie heeft verwijderd die tot onmiddellijke schade konden leiden, zoals onjuiste behandelingen, claims dat social distancing niet werkt en dat 5G het coronavirus veroorzaakt”. Ze zegt dat het belangrijk is te vermelden „dat we niet perfect zijn, dat er altijd meer werk te verrichten is, maar dat we er alles aan doen misinformatie zoveel mogelijk te beperken.”

Hoe komt het dat deze theorieën nog steeds rondgaan op internet? Welke systemen maken de verspreiding mogelijk? En: wie verdient eraan?

Onderschat

Mensen geloven in complottheorieën om grip te krijgen op een ongrijpbare wereld, heet het in de vakliteratuur. Complexe wereldgebeurtenissen worden een stuk begrijpelijker als je er een samenzwering achter ziet. „Daar komt bij dat het coronavirus een betrekkelijk nieuw fenomeen is waarover we nog niet alles weten”, zegt nepnieuwsonderzoeker Alexander Pleijter van de Rijksuniversiteit Leiden. „Denk aan de eerste berichten van het RIVM waarin het virus werd onderschat. Onduidelijkheid creëert een grijs gebied dat op zijn beurt ruimte biedt aan misinformatie.” De pandemie en coronamaatregelen raken iedereen in het land. „Dat maakt artikelen met sensationele claims over het virus vanzelf populair.”

Pleijter wijst op het onderscheid tussen schadelijke en onschadelijke misinformatie. „Twijfel aan het verhaal van officiële instanties hoort bij een gezonde democratie. Je hebt genoeg mensen die met goede bedoelingen de discussie aangaan.”

‘Twijfel aan het verhaal van officiële instanties hoort bij een gezonde democratie’

Misinformatie kan echter schadelijk worden als mensen er door overtuigd raken om zich niet te laten vaccineren. Op complotsites en onder Facebookberichten is dat geluid nu al volop te horen. Ook berichten die een verband leggen tussen 5G en corona, kunnen echte schade veroorzaken. Sinds april zijn 29 zendmasten in brand gestoken, becijferde de Volkskrant dit weekend. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) vermoedt dat complottheorieën op internet de brandstichters tot hun daad inspireerden. ‘Fuck 5G’ schreven zij naast enkele masten.

Gevaar schuilt ook in ongefundeerde berichten die mensen overtuigen dat de coronamaatregelen nergens voor nodig zijn. Het is natuurlijk niet zo dat iedereen die zich verzet tegen de lockdown zich baseert op valse informatie. Maar een deel van de actievoerders tegen het kabinetsbeleid is wel degelijk slecht geïnformeerd, blijkt uit reportages over de demonstraties. Zij ontkennen bijvoorbeeld het bestaan van de pandemie of noemen het coronavirus een „gewone griep”.

Verdienmodel

Achter misinformatie over het coronavirus gaat vaak een geraffineerd verdienmodel schuil. Bezorgde lezers delen en massse ongefundeerde artikelen en video’s, maar die worden in de meeste gevallen gemaakt door ondernemingen met een commercieel motief. Dat blijkt uit onderzoek van NRC met behulp van analysesoftware BuzzSumo. De meeste discutabele berichten worden gemaakt door commerciële complotsites, pulpnieuwssites en YouTubekanalen. Zij verdienen aan advertenties, sponsoring en merchandising.

Deze ‘misinformatiemakers’ moeten de laatste maanden hebben gemerkt dat hun opzienbarende verhalen over corona veel bezoek trekken. Neem de video’s van Robert Jensen. In de opgewonden stijl van de Amerikaanse complotdenker Alex Jones, beweert de oud-tv-presentator onder meer dat de lockdown niet werkt. KRO-onderzoeksprogramma Pointer vond 23 onbewezen claims over het virus in één video van Jensen. Vóór de pandemie haalden diens YouTube-shows in een gemiddelde maand zo’n 90.000 views, na maart schoot dat naar gemiddeld 280.000. Voor de video’s zie je geen commercials, maar onderin beeld verwijst Jensen wel met grote banners naar zijn website waar je ‘Stop de Lockdown’-shirt kan bestellen en geld kan doneren.

Het volgens BuzzSumo meest gedeelde ongefundeerde artikel over het virus prijst de heilzame werking van vitamine C. Het komt van Ninefornews, een van de grootste commerciële complotsites van Nederland. Het op 14 maart verschenen artikel „Vitamine C succesvol ingezet tegen coronavirus. ‘Al na 2 dagen genezen’” werd 67.000 keer gedeeld op Facebook. Daarin stelt een Chinese arts dat een hoge dosis vitamine C „acuut longfalen (…) voorkomt of geneest”. Overigens is een artikel delen niet per se hetzelfde als ermee instemmen, maar het is wel een indicatie dat het bericht veel wordt gelezen.

Ninefornews heeft van complotten zijn unique selling point gemaakt. De site schrijft meestal over zaken als UFO’s, chemtrails en graancirkels. Maar de afgelopen maanden stortte het zich vol op alternatieve theorieën over het coronavirus. Vrijdag voerde de site een „vooraanstaande” Bulgaarse lijkschouwer op die zegt dat hij „en zijn Europese collega’s” geen bewijs hebben gevonden dat in Europa mensen zijn gestorven aan het virus. De site wijdde tientallen artikelen aan de „stralingrisico’s” van 5G en de vermoedelijke verbanden met corona.

Op de site wordt volop geadverteerd door grote Nederlandse bedrijven: verzekeraars, banken, een streamingdienst, een telecomprovider. Op die manier financieren adverteerders corona-misinformatie. Ook KPN, dat met het Chinese Huawei het 5G-netwerk in Nederland aanlegt, adverteerde op Ninefornews.

Hoe de reclame van het telecombedrijf op een site terecht komt die misinformatie over 5G verspreidt? „Uit nader onderzoek blijkt dat deze advertentie is geplaatst buiten het reguliere inkooptraject van KPN om”, reageert een woordvoerder. Het bedrijf laat de advertenties weghalen.

Blacklists

Adverteerders staan niet graag naast complottheorieën en misinformatie. Om dat uit te sluiten zijn er zogeheten ‘blacklists’. Bij digitale netwerken van onder meer Google, aan wie adverteerders online reclamemaken hebben uitbesteed, melden bedrijven op welke sites ze per se niet willen adverteren. Op ‘whitelists’ staan sites waarop ze juist wél reclame willen maken. En ze geven aan Google zoekwoorden op om aan te geven naast welke artikelen hun reclame niet mag staan.

Ook verzekeraar Univé gebruikt zulke blacklists. Toch stond een advertentie van de verzekeraar op Ninefornews. „Dit hebben we direct laten aanpassen”, aldus een woordvoerder. Webshop Coolblue, dat ook op Ninefornews adverteert, reageerde niet op vragen van NRC.

Facebook en Google spelen een cruciale rol in dit ecosysteem van misinformatie

Facebook en Google spelen een cruciale rol in dit ecosysteem van misinformatie. Populaire pulp- en complotsites als Ninefornews, Indignatie.nl en JDreport worden vooral gelezen via Facebook, waar bezorgde lezers hun berichten delen. Maar pas als een bezoeker op de Facebook-link klikt om het hele artikel te lezen, komt hij op een complotsite terecht. Daar serveert de software van Google elke bezoeker een op maat gesneden advertentie – onder meer op basis van de zoekgeschiedenis. Dan pas wordt de site uitbetaald. „Facebook zorgt voor het bereik, Google voor het geld”, zegt onderzoeker Pleijter. Google maakt overigens niet alleen de financiering van misinformatie mogelijk, het is ook een belangrijke distributeur met videodienst YouTube.

Waarschuwingen

De grote internetplatforms proberen zich steeds meer terug te trekken uit dit ecosysteem. Ze blokkeren complotsites en -denkers of raden ze minder vaak aan in de tijdlijn van gebruikers; Google weert de ergste overtreders uit zijn advertentienetwerk. De platforms plaatsen daarnaast waarschuwingen bij discutabele berichten over corona.

Maar naast het feit dat het onmogelijk is elk bericht op internet te controleren, begeven zij zich zo op het gladde ijs van de waarheidsvinding. Geen enkel platform wil een te grote inbreuk maken op de vrijheid van meningsuiting. Pleijter begrijpt dat: „We moeten oppassen dat we niet in een sfeer terechtkomen waarin bepaalde meningen niet meer kunnen.”

Vermoedelijk blijft door die terughoudendheid én de enorme omvang van het probleem nog steeds veel schadelijke misinformatie op de platforms staan, en blijft het verdienmodel achter misinformatie intact. Zo laat Google weten alleen sites met misinformatie „die specifiek directe schade voor de gebruiker veroorzaakt” uit te sluiten van het advertentienetwerk – een definitie die veel ruimte laat voor interpretatie. Na vragen van NRC weerde de internetgigant „enkele pagina’s” van Ninefornews uit het advertentienetwerk. Maar op de meeste pagina’s, inclusief de homepage, kan nog steeds geadverteerd worden.

https://www.nrc.nl/nieuws/2020/07/06/adverteerders-financieren-valse-info-corona-a4005111