Former EU defence chief took up lobby job at Airbus without authorisation

 

Former EU defence chief took up lobby job at Airbus without authorisation

PETER TEFFER         

D.D. 09-12-2020

Jorge Domecq, former chief executive at the European Defence Agency (EDA), started his new job as lobbyist for defence corporation Airbus before having received the required authorisation from the EU. By doing so, Domecq broke EDA staff rules that are meant to prevent conflicts of interests.

Jorge Domecq, the previous chief executive at the EDA, began working for Airbus before having received permission to do so from the EU. The EDA, a public EU institution set up to promote European defence cooperation, decided not to mention this breach of staff regulations when Follow the Money asked questions about Domecq’s new position in October. Follow the Money can report the breach after having seen EDA internal documents and emails, made public after two access to documents requests. 

A Spanish former diplomat, Domecq headed the Brussels-based EDA until 1 february. He officially had his compatriot Josep Borrell, the EU’s High Representative for Foreign Affairs and Security Policy, as his senior. But in practice, the chief executive runs the organisation’s daily business.

Because Domecq decided to take a job at Airbus within two years of his departure from EDA, he was required to apply for authorisation from Borrell. This is a rule in the EDA Staff Regulations, meant to reduce the risk of conflicts of interests. After all, to a former EDA employee Airbus is not just any company. The defence corporation is a recipient of EU grants and recently was awarded a satellite communications framework contract by EDA, ‘estimated to be worth tens of millions of euros’.

On 28 July Domecq informed his former employer of his new job at Airbus, by sending his handwritten application. The new title –  head public affairs Spain and strategic advisor – was so long that half of it spilled into the margin.

Jorge Domecq’s request to his former employer, the European Defence Agency, to work for Airbus.

The application was sent not long before the expected starting date of 16 August. Domecq’s former colleague Olli Ruutu, EDA’s deputy chief executive, told him on 31 July that it was not possible for the EDA to reach a decision before that date. Additionally, Ruutu said he needed more information to assess the application, especially how Domecq was going to address potential conflict of interest situations.

Domecq replied the same day to say he would discuss it with ‘his employer’: apparently he already saw Airbus as his employer. Domecq warned Ruutu that the feedback from Airbus may only be available to him after the starting date of his new job, because of the ‘bad timing with the Summer break’.

Then: four weeks of silence. On Friday 28 August, EDA deputy chief executive Ruute told Domecq in an email he urgently needed the requested information. Was it true that Domecq had already signed the contract with Airbus? Was he going to be lobbying on affairs for which he was responsible as chief of EDA? How was he going to prevent conflicts of interest?

Domecq was apparently not able to answer these questions himself. He replied that he was still waiting for information ‘from my new employer’, but that August had been ‘a bad month to do so’ – he meant everyone was on leave. 

That Friday 28 August, Domecq wrote that he would 'only take over [his] functions officially’ on 1 September, i.e. the next Tuesday. On Monday 31 August Domecq sent an additional email, with more information about his new job. He confirmed that he had already signed the contract and that it had been ‘in force’ since 17 August.

This was a problem. The EDA Staff Regulations require that in the two years after departure, former employees need to acquire prior authorisation before accepting a new job that overlaps with their responsibilities at the EDA. They have to inform the EDA about their intention.

Clear breach

The first week of September will probably have seen a flurry of Domecq-related discussions at the EDA. There was a deadline too: even though Domecq’s first email dated 28 July did not provide the information the EDA needed to assess his application, the date would legally be considered as the moment of notification. The rules say that without a formal decision within 30 working days after notification, there is silent approval.

In an email dated 4 September Ruutu informed his colleagues about a discussion with the Staff Committee about the ‘sensitive matter’ and stressed the Staff Committee’s concerns were ‘well noted’. The same day Ruutu sent an internal note to High Representative for Foreign Affairs and Security Policy Josep Borrell, who is the formal head of the agency. Borrell was the one to decide on Domecq’s application for authorisation to work for Airbus, and on whether any conditions would be attached.

According to the note, the facts on the first issue were clear: Domecq broke the staff rules - and he knew 

The advice sent to Borrell separates two issues: Domecq’s breach of the Staff Regulations (by starting his Airbus job before receiving authorisation) and the assessment of the application for authorisation.

According to the note, the facts on the first issue were clear: Domecq broke the staff rules. He knew, not only because he had ‘acknowledged these obligations in a signed declaration when leaving the service’, but as EDA chief executive Domecq was actually involved in similar requests from other former employees. Domecq ‘could therefore, under no circumstances, be unaware of the nature and implications that the obligation under Article 18 of the EDA Staff Regulations places on former staff members’.

The note to Borrell said that while it was important to establish that there has been a breach of the Staff Regulations, this fact had to be balanced by ‘the fact that the impact of any action to sanction this breach will have a limited effect’. EDA recommended to Borrell not to open ‘disciplinary proceedings but to issue a warning (mise en garde)’. 

EDA also recommended Borrell to approve Domecq’s application and give permission to work at Airbus, but under certain conditions. 

Borrell accepted the recommendation to approve the application under conditions, in his decision. The document was dated 7 September, when Domecq had formally already been on Airbus’ payroll for three weeks and six days after his first day at the (probably virtual) office.

The decision by High Representative Josep Borrell to grant Jorge Domecq permission to work for Airbus under certain conditions.

In his decision, Borrell does not make a single mention of the fact that Domecq was supposed to have informed the EDA of his intention to work for Airbus before signing a contract, nor that Domecq was in breach of the rules.

The decision also does not say anything about the dismissal of the option of disciplinary proceedings, or about giving Domecq a mise-en-garde. It is unclear whether Domecq actually received such a warning, and if so, what it entailed. 

‘Factual and accurate’ – but not complete

The documents now made public raise questions about previous statements made by EDA’s spokesperson in October. Then, she merely said that ‘in line with Article 18 of the EDA Staff Regulations, Mr Domecq informed EDA of his intention before taking up his duties’. She did not mention the fact that Domecq had broken Staff Regulations by taking up his duties before having received his authorisation.

Follow the Money asked why the spokesperson withheld this information at the time. In her reply, she said ‘that all information provided to you previously has been factual and accurate’. She left out the fact that this information was incomplete, nor did she answer specific questions, referring instead to the documents.

In October, Airbus told Follow the Money: ‘We cannot comment on an individual´s personal discussions but have confirmed his hiring by Airbus which respects all applicable laws and regulations.’ In reply to our questions about Domecq starting his job before having acquired permission, the Airbus spokesperson referred to the statement from October. ‘We have nothing further to add at this point.’

Minutes remain secret to protect Airbus’ interests

The EDA did not want to publish all documents Follow the Money had requested. We wanted to access the minutes of meetings Domecq had with Airbus in the last year of his term in office, to assess what was discussed. When someone passes through the so-called revolving door from a public to a private job, it is relevant to assess if the interests of the future employer had interfered with the public interest. Domecq himself referred to that issue in one of his emails, denying he was already eyeing a job at Airbus while still working at EDA.

‘I never discussed or entertained any discussion related to specific call for proposals or bids in the EU context in which Airbus had or could have a direct interest in. Furthermore, each time I met any company representatives I made sure that these matters would not be discussed. You can check the minutes of these meetings to verify this aspect.’

However, the public will not be able to check the minutes. The EDA has decided they cannot be made public, because ‘defence and military affairs’ are discussed in it, and because publication could damage Airbus’ ‘commercial interests’.

https://www.ftm.nl/artikelen/former-eu-defense-chief-eu-airbus

Nederland moet stoppen met aankopen bij de Israëlische wapenindustrie

 

Opinie: Nederland moet stoppen met aankopen bij de Israëlische wapenindustrie

De producten die het Nederlandse leger kocht bij fabrikant Elbit, zijn uitgetest in de bezette Palestijnse gebieden. Dat zou aanleiding moeten zijn voor politici om aan die import een eind te maken, vinden Jan Pronk, Laurens Jan Brinkhorst en Koos van Dam.

Jan Pronk, Laurens Jan Brinkhorst en Koos van Dam

22 februari 2021, 20:27

Activisten van Extinction Rebellion North en Palestine Action protesteren buiten de Elbit Ferranti-fabriek in Waterhead, Oldham in Noordwest-Engeland,1 februari 2021.Beeld AFP

Vanwege de onderdrukking van de Palestijnen staat Nederland al twintig jaar vrijwel geen wapenexport naar Israël toe. Dan is het weinig consequent om wel op grote schaal Israëlisch defensiemateriaal te kopen voor de Nederlandse krijgsmacht – vooral wanneer deze wordt aangeprezen als ‘fully battle-proven’. Hoog tijd dat Defensie stopt met het steunen van een industrie die groot is geworden ten koste van de Palestijnse bevolking die al decennialang leeft onder Israëlische bezetting.

De afgelopen maanden heeft het Nederlandse leger een serie contracten afgesloten met Elbit, een van ­Israëls grootste wapenfabrikanten. Half december ging het om een 3-jarig contract ter waarde van 45 miljoen euro voor militaire radio’s in het kader van het Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem (VOSS), waarin Elbit een sleutelrol speelt. Diezelfde dag werd ook een order van 12 miljoen euro voor 4.300 nachtzichtbrillen voor gevechtshelmen van de ­Nederlandse landmacht en marine geplaatst.

In januari kwam daar nog een order van 20 miljoen euro bij voor computers aan boord van landmachtvoertuigen. Het kwartet werd deze maand volgemaakt met een contract voor Elbits Iron Fist systemen voor gevechtsvoertuigen van de landmacht: 68 miljoen euro.

Elbit liet in een persbericht weten dat het Nederland als afzetmarkt bij uitstek ziet. Dat is niet voor niets, want Nederland heeft de afgelopen twintig jaar geregeld grote orders bij de Israëlische wapenindustrie geplaatst. De politie heeft twee jaar terug een cyber intelligence-systeem van Elbit gekocht. Naast de militaire hardware is de ‘veiligheidsindustrie’ de laatste jaren sterk in opkomst, ­eveneens met een achtergrond van Palestijnse repressie. Voor het onderhoud van F-16 gevechtsvliegtuigen opende Elbit in 2011 een vestiging op de vliegbasis Woensdrecht.

Begin deze eeuw zorgde de aankoop van Spike antitankwapens van fabrikant Rafael nog voor bezwaren van D66, GroenLinks en de SP, die het ongepast vonden de Israëlische militaire economie te spekken met een miljoenenorder.

Voor een klein land als Israël is wapenexport essentieel; ondanks een torenhoog defensiebudget kan de industrie van alleen Israëlische orders niet bestaan. De afgelopen decennia is dan ook alles op alles gezet om internationale orders te verwerven. Berucht zijn leveranties aan het Zuid-Afrikaanse apartheidsbewind en aan Rwanda tijdens de genocide in 1994 tot verkopen aan de militaire dictatuur van Myanmar en het door oorlog verscheurde Zuid-Soedan. Vorig jaar bleek de slagkracht van Azerbeidzjan in de oorlog met Armenië om Nagorno-Karabach in belangrijke mate bepaald door Israëlische drones en andere wapens.

Dergelijke orders, net als die van ‘fatsoenlijke’ landen als Nederland, hebben Israël gemaakt tot een van ’s werelds grootste exporteurs. Afgezet tegen de omvang van de bevolking is er waarschijnlijk geen land dat per inwoner meer aan de wapenhandel verdient.

Het is opmerkelijk dat dergelijke aankopen zelden tot ophef leiden in het publieke debat. Kennelijk voelt het niet ongemakkelijk dat we ons leger uitrusten met materiaal dat pas de internationale markt op komt nadat het eerst in de door Israël bezette Palestijnse gebieden op de bevolking daar is getest. Zo prijst Elbit de vorige maand bestelde boordcomputers in een verkoopbrochure aan als ‘fully battle-proven’. 

Miljoenen Palestijnen wonen in de proeftuin van Elbit en andere Israëlische wapenbedrijven. In 2013 pijnlijk vastgelegd in de Israëlische documentaire The Lab. Het materiaal dat als ‘fully battle-proven’ wordt aangeprezen wordt overigens even gemakkelijk aan dictaturen en oorlogshitsers verkocht.

Met de verkiezingen in aantocht zou het goed zijn als partijen zich uitspreken over de rol van Nederland in het ondersteunen van een wapen­bedrijf wiens bedrijfsmodel is gebaseerd op de bezetting en repressie van een gehele bevolking. Waar ­Nederland misschien maar een beperkte rol heeft in het helpen beëindigen van het conflict, kan het heel eenvoudig een sterk signaal afgeven door niet langer militair materieel te kopen dat is ontwikkeld ten koste van Palestijnen die snakken naar vrede en vrijheid. 

_{Jan Pronk is oud-minister van Ontwikkelingssamenwerking en oud-minister van Volksgezondheid, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.}

_{Laurens Jan Brinkhorst is oud-minister van Economische Zaken en oud-minister van Landbouw.}

_{Koos van Dam is voormalig ambassadeur in Irak, Egypte, Turkije, Duitsland en Indonesië.}

_{De auteurs zijn lid van de Raad van Advies van het Human Rights Forum.}

_{https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-nederland-moet-stoppen-met-aankopen-bij-de-israelische-wapenindustrie~b09cebc0/}

 

Topeconomen Baarsma en Teulings stappen uit Herstel-NL, initiatiefnemers spreken van ‘politieke druk’

Barbara Baarsma treedt terug uit HerstelNL.Beeld Hollandse Hoogte / ANP

Hoogleraar economie Barbara Baarsma en voormalig CPB-directeur Coen Teulings lieten maandag weten uit Herstel-NL te stappen, een initiatief om met een alternatieve corona-aanpak de lockdown te beëindigen. 

Redactie                                    23 februari 2021, 10:25

Op hun Linkedin-pagina’s laten ze weten vanaf dinsdag “niet langer bij Herstel-NL betrokken” te zijn. Een reden voor hun vertrek geven ze niet.

“Ik was bij de start als meedenker betrokken bij Herstel-NL. Mijn rol was argumenten op basis van feiten en onderzoek in te brengen voor goed beleid. Die rol blijf ik vervullen, maar niet langer bij Herstel-NL”, schrijft Baarsma, die ook directievoorzitter van de Rabobank Amsterdam is, op de zakelijke netwerksite. Dezelfde verklaring plaatste ook Teulings op zijn pagina.

Staken tot na de verkiezingen

Voorzitter Robin Fransman van Herstel-NL liet maandagavond weten benaderd te zijn “door kringen rond het kabinet met het verzoek om de campagne van Herstel-NL tijdelijk te staken tot na de verkiezingen”. Over dat verzoek heeft onder meer het bestuur zich maandagavond gebogen, schrijft Fransman. “Besloten is om de campagne voort te zetten.”

Op Twitter geeft Fransman een verklaring voor dat besluit. Hij schrijft dat “de intiatiefnemers van Herstel-NL de afgelopen 24 uur onder druk zijn gezet door de politiek in Den Haag om de campagne stop te zetten tot na de verkiezingen. De boodschap die we kregen, is dat we de politiek in de weg zetten. [...] Daarnaast zijn we weggezet als activistisch, ondanks dat we een goed doordachte aanpak, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek hebben voorgesteld. Door al deze ontwikkelingen hebben initatiefnemers hun conclusies genomen en zich uit ons initiatief teruggetrokken.” 

Echter, ministers Wopke Hoekstra en Bas van ‘t Wout (economische zaken) ontkennen dat er druk op de beweging zou zijn uitgeoefend. Hoekstra stelt dat hij vorige week met de groep gesproken heeft, maar ontkent dat hij de club vroeg te stoppen met hun activiteiten. Van ‘t Wout zegt dat er volgens hem niet daarna nog met Herstel-NL is gesproken en dat ook hij hen niet verzocht heeft hun campagne te staken. Een woordvoerder van het ministerieel corona-overleg noemt de beschuldiging ‘kul’, aldus omroep NOS. 

Kritiek

Herstel-NL kreeg de afgelopen dagen veel aandacht in de media, nadat vorige week een campagne werd gelanceerd, maar werd ook bekritiseerd. Volgens de initiatiefnemers, onder wie een groep artsen, economen en wetenschappers, zou Nederland vanaf 1 maart weer ‘open’ kunnen. Het plan moet verdere schade aan de maatschappij helpen voorkomen.

https://www.trouw.nl/binnenland/topeconomen-baarsma-en-teulings-stappen-uit-herstel-nl-initiatiefnemers-spreken-van-politieke-druk~b78836e3/

-----------------------------------------------------------

      Mijn Commentaar,

1.  Indien de beweringen, dat "Herstel.NL" vanuit "Den Haag" met klem te horen zou hebben gekregen, dat zij haar acties per direct zou dienen te staken tot na de landelijke verkiezingen (die tot op dit moment nog steeds voor de 17de maart a.s. staan gepland) op waarheid zouden berusten, dan zou dit kunnen duiden op een mogelijke radicale post-electorale beleidswijziging van het (dan nog steeds demissionaire) kabinet, die wellicht gelijkenis zou kunnen vertonen met de door voornoemde actie-groep voorgestane beleids-veranderingen.

2.  Mocht deze aanname mijnerzijds kloppen, dan zou dat kunnen betekenen, dat het kabinet deze beleidswijzigingen met opzet pas na de verkiezingen zou willen voorstellen, omdat (minimaal door sommige coalitie-partijen) een kennelijk negatief effect wordt verwacht op de verkiezingsuitslag van een radicale ommezwaai.

3.  Dit zou mede kunnen verklaren dat het kabinet de afgelopen weken rigoureus op strenge contact-vermijdende maatregelen (waaronder de controversiële avondklok) heeft ingezet, om op deze wijze tenminste de verkiezingsdatum niet naar achteren te hoeven verplaatsen. 

4.  De mogelijke versoepeling van maatregelen die - ook al beladen met de schijn van electorale overwegingen - eventueel met ingang van begin maart wordt geïntroduceerd, zou pas na de Tweede Kamerverkiezingen negatieve gevolgen voor het reproductiecijfer kunnen krijgen, waarbij met een "incubatietijd" van twee weken wordt gerekend.   

5.  Mocht het voormelde mogelijkheids-scenario metterdaad bewaarheid worden, dan zou dit toch minimaal een voorbeeld van cynisch calculerend politiek opportunisme (lees : Kiezersbedrog) getuigen. 

6. Ik stel overigens nog immer een parlementaire enquête voor, naar het totale corona-beleid (een beleid dat wordt gekenmerkt door verregaande beslissingen over leven en/of - al dan niet vermijdbare - dood van grote aantallen burgers) dat door Rutte III is gevoerd.

7. Beleid, inclusief de eerdere beslissing (ook van voorgaande kabinetten) om bij voorbeeld te korten op het pro-actieve fundamentele wetenschappelijke onderzoek naar pandemieën dat continu wordt uitgevoerd door academische laboratoria als dat van Ron Fouchier. 

8. Beleid, inclusief de klaarblijkelijke weigering van de NLse overheid om aan de (op)roep van tal van veiligheidsdiensten te voldoen, die de afgelopen jaren met grote nadruk en dito regelmaat hebben gesteld, dat de regering serieus rekening zou hebben dienen te houden met het uitbreken van een pandemie (met potentieel hoge morbiditeitscijfers) en derhalve alle voorbereidingen die daarvoor zijn benodigd tijdig zou hebben behoren te treffen, zoals het creëren van voldoende (extra) IC-capaciteit (inclusief de personele bemanning daarvan), beschermende uitrusting en het ontwikkelen van logistieke blauwdrukken voor en het consequent (anticipatoir) oefenen op een verantwoorde crisis aanpak tijdens een dergelijke pandemie.   

N.B. Het is zeker van belang om op korte termijn een bevredigend antwoord te verkrijgen op de vraag naar de precieze achterliggende motieven van de wetenschappers / deskundigen, die per direct (en zonder nadere toelichting) uit het Herstel.NL initiatief zijn gestapt : Handelt het hier om een inhoudelijk en principieel verschil van inzicht/mening of "slechts" om een tactisch verschil van mening met betrekking tot (bij voorbeeld het tijdstip van) de introductie van het beoogde beleidsconcept en/of het voeren van maatschappelijke actie daartoe.

 

ANALYSEPOLITIEKE ADVERTENTIES OP FACEBOOK

Politieke partijen willen liever niet dat u dit weet: de geruisloze strijd om uw stem via Facebook

Bijna 60 duizend euro heeft het CDA deze maand uitgegeven aan advertenties op Facebook en Instagram. Door covid-19 speelt de strijd om de kiezer zich meer dan ooit af in de digitale arena. Hoe proberen partijen u daar te beïnvloeden? Omdat nauwelijks iemand in Den Haag daarover wil praten, is de Volkskrant een eigen onderzoek begonnen.

Pieter Sabel en Frank Hendrickx22 februari 2021, 5:00

Dat CDA-leider Wopke Hoekstra een ambi­tieus man is, wist ­iedereen al op het Binnenhof. De minister van Financiën kan volgens ingewijden moeilijk tegen zijn verlies. Als hij ergens aan meedoet, wil hij ook winnen. En dat mag ook wat kosten, blijkt uit de eerste resultaten van het grote Volkskrant-onderzoek naar de politieke campagne op sociale media.

Op het slagveld van de digitale campagne is het CDA vooralsnog de opvallendste speler. Meer dan ooit wordt de campagne gevoerd vanachter laptops, helemaal nu de lockdown grote bijeenkomsten en straatacties onmogelijk maakt. Dataspecialisten winnen het van de spindoctors en speechschrijvers. Clicks, likes en shares bepalen wat werkt en wat niet werkt. Met een simpele druk op de knop kan een partij tienduizenden euro’s uitgeven aan advertenties op Facebook en Instagram.

Niet dat al heel veel partijen dat doen. ‘Het is stilte voor de storm’, zegt bijvoorbeeld Wijnand Duyvendak, de campagneleider van GroenLinks, die als een van de weinigen openlijk praat over de politieke strijd op sociale media. ‘Iedereen legt nu een fundament. Je probeert wat dingen uit, activeert je eigen groep. Dat soort werk. Als de lijsttrekkersdebatten beginnen – eerst het radiodebat bij de NOS daarna het tv-debat bij RTL Nieuws – gaat iedereen waarschijnlijk los.’

Angst voor de concurrentie

Iets vergelijkbaars valt achter de schermen te horen bij andere partijen. De meeste campagnestrategen willen niet openlijk praten over de ­digitale campagne, uit angst de concurrentie wijzer te maken. D66, een partij die strijdt voor transparantie, reageert helemaal niet op verzoeken om medewerking. Forum voor ­Democratie en het CDA houden de boot af en PvdA en VVD zeggen pas na de verkiezingen inzage te geven in hun campagne. Nu blijft het bij algemeenheden op achtergrondbasis: ‘In de laatste weken gaat het gebeuren.’

Om toch meer zicht te krijgen op de campagne zal de Volkskrant de komende weken in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam (UvA) en onderzoeksbureau I&O meekijken met gebruikers op Facebook die zogenoemde plug-ins hebben geïnstalleerd. Door mee te kijken vanaf de computer van potentiële kiezers is te zien hoe politieke partijen proberen via digitale campagnes de kiezer te bereiken. Van buitenaf zijn deze gegevens moeilijk te zien. Met een plug-in kan duidelijk worden welke kiezers door welke partij worden benaderd. UvA en I&O Research bekijken ook of de groep kiezers zich de komende weken werkelijk laten beïnvloeden door de reclames op Facebook.

Politieke partijen houden elkaar bovendien ook nauwkeurig in de gaten. Facebook biedt de mogelijkheid om de prestaties van concurrenten te volgen. De Volkskrant heeft ook inzage in die statistieken.

CDA is de aanjager

Uit het onderzoek is voorzichtig al een conclusie te trekken: het CDA van Wopke Hoekstra is vooralsnog de enige partij die breekt met de logica om te wachten op de eindsprint. De regeringspartij heeft begin februari veel meer uitgegeven aan ­Facebook en Instagram dan andere partijen. Uit de cijfers van het socialemediaplatform blijkt dat het CDA tussen 2 en 14 februari naar schatting zo’n 58 duizend euro spendeerde aan advertenties op de twee platforms. Geen enkele andere partij komt daarbij in de buurt.

Helemaal verrassend is de aanpak van het CDA niet. Er is Hoekstra veel aan gelegen om in een tweestrijd te komen met premier Mark Rutte. Om dat te bereiken, moet het CDA meer opvallen en moet Hoekstra worden gezien als een potentiële premier. CDA’ers hebben de afgelopen week dan ook massaal op Facebook een interview met Hoekstra uit dagblad Trouw gedeeld. Kop: ‘Hoekstra wil premier worden en Nederland in ere herstellen’.

Het interview is zo een van de populairste berichten geworden op de CDA-pagina. Hetzelfde geldt voor een filmpje waarin Hoekstra met Erben Wennemars gaat schaatsen: 

Die post is gepusht met advertentiegeld, waarbij het CDA zich voor het grootste deel heeft gericht op vrouwen van 65-plus, mogelijk met het idee dat een schaatsende Hoekstra grote aantrekkingskracht heeft op die groep.

In de tientallen andere advertenties kiest het CDA voor een perfect uitgelichte foto van Hoekstra met daarbij steeds andere boodschappen van ‘meer fatsoen op internet’ tot ‘de heropvoeding van relschoppers’: 

Beeld CDA

­Facebook zorgt ervoor dat de juiste advertentie bij de juiste doelgroep terecht komt.

Veel andere partijen doen hetzelfde. Zo adverteert de SP met filmpjes waarin de steeds in een rode jas getooide lijsttrekker Lilian Marijnissen telkens praat over een ander onderwerp, de ene keer over eerlijkere zorg, dan weer over voor lagere huren of voor hogere lonen. Wie wat te zien krijgt, hangt af van de interesses van een Facebook-gebruiker.

De campagneleider van de SP, ­Kamerlid Maarten Hijink, doet niet geheimzinnig over die aanpak. ‘Op straat gaan we normaal gesproken hetzelfde te werk. Als ik buiten met flyers rond ga over de AOW en pensioenen, loop ik ook niet bij de kinderopvang naar binnen. Dan zoek ik 60-plussers op. Zo gaat het bij Facebook ook. Als wij een filmpje hebben over studiefinanciering, willen we dat bij studenten onder de aandacht brengen. Een boodschap over zorg gaat naar mensen die in die sector werken of veel lezen of praten over zorg.’

Beeld de Volkskrant

Naweeën schandaal Cambridge Analytica

Het ‘targeten’ van kiezers heeft een slechte naam gekregen door het schandaal rond Cambridge Analytica. Dat bedrijf claimde via een keur aan data zeer nauwkeurige persoonlijke profielen te kunnen opstellen. Individuele kiezers konden zo op ­microniveau benaderd worden met boodschappen die inspeelden op hun particuliere angsten, verlangens en afkeer.

In Nederland hebben de meeste politieke partijen – FvD en PVV deden niet mee – in een convenant afgesproken tijdens campagnes ‘geen gebruik te maken van psychologische profiling’. Ze beloven ook ‘ethische grenzen aan te houden bij het koppelen van verschillende datasets en het uploaden ervan naar onlineplatforms ten behoeve van microtargeting’.

Een partij als GroenLinks was bereid om verder te gaan. ‘We willen niet het internetgedrag van mensen gebruiken om ze te targetten’, aldus Duyvendak. ‘Dan is bijvoorbeeld ­iemand naar de website van de FNV geweest en stuur je die een post over sociale zekerheid. Wij targetten mensen die iets met óns hebben en soms de groep daar net omheen.’

Achter de schermen valt te horen dat de meeste partijen gebruikmaken van een techniek die Facebook ook aanbiedt: het klonen van sympathisanten. De partij levert dan de gegevens aan van een groep waarvan ze weten dat die geïnteresseerd is in hun politiek. Facebook gaat vervolgens op zoek naar mensen met een vergelijkbaar profiel, zogenoemde ‘look-a-like audiences’.

Het echte microtargeting is voor Nederland waarschijnlijk niet weggelegd, ook omdat het een dure ­methode is en de meeste partijen armlastig zijn. Wel valt op dat de PvdA een tijd lang experimenteerde met lokale campagnes op Facebook. Zo werden advertenties specifiek gericht op de inwoners van bijvoorbeeld Bodegraven, Zaanstad, Amsterdam-West, Hijbergen of Purmerend.

Is het effectief?

De grote vraag, ook voor het onderzoek van de Volkskrant: zijn de campagnes effectief? Het is een oude wijsheid in de marketingwereld dat de helft van het bedrag dat je besteedt aan reclame weggegooid geld is; de kunst is om te achterhalen welke helft.

Zeker is dat het machtsvertoon van het CDA wel vruchten afwerpt. Bij de groep kiezers die de Volkskrant volgt, is de partij duidelijk meer opgevallen. Van de 582 deelnemers met een plug-in hebben 64 personen de afgelopen vier weken daadwerkelijk een advertentie van het CDA gezien. ‘We moeten nog een beetje voorzichtig zijn’, zegt Rens Vliegenthart die het onderzoek namens de UvA leidt. ‘Maar op basis van onze informatie lijken de advertenties nog niet heel erg gericht op kiezers met een stemvoorkeur of een zekere sympathie voor het CDA. Het is eerder een schot hagel. Andere partijen slagen er vooralsnog beter in om zwevende en potentiële kiezers te bereiken.’

Beeld de Volkskrant

Dat de aanpak van Hoekstra opgemerkt wordt, blijkt ook uit de statistieken van Facebook. De maatstaf is daar vooral het ‘engagement’, het aantal likes, commentaren en keren dat een bericht wordt gedeeld. Het CDA, dat qua likes slechts de zevende partij is op Facebook, scoort de afgelopen week met 150.900 ‘acties’ hoog. Alleen Forum voor Democratie doet het volgens de statistieken van Facebook beter, al is wel opmerkelijk dat FvD in de steekproef van de Volkskrant minder kiezers bereikt, maar de advertentie dan wel vaker in beeld komt.

Toch zal Hoekstra er niet helemaal gerust op zijn. De likes en shares zijn duurbetaald. Het CDA werft via Facebook ook fondsen, maar de vraag is of de partij uiteindelijk genoeg kapitaal heeft om andere partijen bij te houden. De grote rivaal VVD – toch een partij met diepe zakken – gaf de afgelopen twee weken 1.100 euro uit – nog geen 2 procent van het geld dat het CDA besteedde. Desondanks zag de VVD 63.700 vormen van engagement – 42 procent van het aantal dat het CDA haalde. Het afgelopen weekend is de VVD wel begonnen met een digitale advertentiecampagne gericht op Mark Rutte.

Ook de PvdA slaagt er de laatste tijd relatief goed in om kiezers te bereiken die door de Volkskrant gevolgd worden. Van de 582 deelnemers ­zagen 72 personen advertenties voorbijkomen. De partij geeft nog niet veel uit, maar weet volgens de gegevens van Facebook wel redelijk veel reacties los te krijgen.

Beeld de Volkskrant

Wilders, een geval apart

Meerdere campagnestrategen klagen er wel over dat Facebook en Instagram in vergelijking met de verkiezingen van 2017 de algoritmes hebben veranderd. Het is steeds moeilijker om berichten gratis te verspreiden onder de eigen volgers. Wie een groot publiek wil bereiken, moet betalen.

Partijen met een radicale of omstreden boodschappen die veel emotie oproepen zijn daar minder kwetsbaar voor. Forum voor Democratie, de grootste partij op Facebook, krijgt de filmpjes over de lockdown en immigratie relatief makkelijk verspreid. ‘Wappies zijn nu eenmaal heel actief op sociale media’, zegt een campagnestrateeg misprijzend. Een partij als Denk weet met zijn anti-racisme-boodschap eveneens veel engagement te creëren. De Partij voor de Dieren doet het ook goed en is op Facebook zelfs de tweede partij, nog voor de VVD.

Er is één man die zich onderscheidt van de rest: Geert Wilders. De PVV-leider is met bijna 400.000 likes groter dan welke partij ook op Facebook. Zonder ook maar een euro uit te geven, krijgt hij ruim vier keer zoveel likes, shares en comments als het fors spenderende CDA.

Of dat hem ook extra kiezers gaat opleveren, moet de komende weken blijken.

Met medewerking van Xander van Uffelen.WAAROM DOET DE VOLKSKRANT ONDERZOEK NAAR DE DIGITALE CAMPAGNE?

Om te kunnen zien hoe de digitale campagne de huiskamer binnenkomt, moet je van binnenuit kunnen meekijken. De Universtiteit Amsterdam installeerde daarom in samenwerking met de Volkskrant en onderzoeksbureau I&O Research bij 582 personen een plug-in om te kunnen zien welke advertenties van politieke partijen getoond worden. Het is de eerste keer in Nederland dat op deze manier informatie over politieke advertenties op Facebook wordt verzameld.

Facebook geeft na eerdere kritiek wel enig inzicht in de advertenties op zijn platforms, maar het is van buitenaf bijna niet te zien welke gebruiker wat en waarom te zien krijgt, omdat platforms zoals Facebook de accounts van gebruikers afschermen. Zo is voor de buitenwereld onbekend wie welke boodschap onder ogen krijgt (en of deze boodschap sturend en correct is). Ook is niet te beoordelen of en hoe deze gerichte politieke boodschappen het stemgedrag beïnvloeden.

De geïnstalleerde plug-in houdt bij welke advertenties worden getoond. Bij dit onderzoek wordt een advertentie alleen meegeteld als de deelnemers daadwerkelijk tijdens het scrollen door de timeline een advertentie zien passeren. Dit onderzoek geeft daarom niet alleen een beeld of er een advertentie wordt geplaatst, maar ook of een deelnemer deze advertentie onder ogen krijgt. Dat leverde sinds het begin van het onderzoek op 15 januari tot nu toe 3.577 posts op van politieke partijen, waarvan er 2.005 advertenties waren. De komende weken blijven we deze ontwikkelingen volgen.

Als Facebook niet wordt geopend door de deelnemer, tellen de advertenties niet mee. Ook is gevraagd wat deze Facebookgebruikers zouden stemmen als er nu verkiezingen zouden zijn, en hoe groot de kans is dat ze op een andere partij zouden stemmen.

Door wat gebruikers zien naast de uitkomsten van de vraag naar stemgedrag te leggen, valt mogelijk ook iets te zeggen over wie partijen met hun advertenties bereiken: de eigen achterban, of zwevende kiezers die neigen naar jouw partij. Naast de informatieverzameling via de plugin krijgen de deelnemers enkele keren een vragenlijst voorgelegd.

Het onderzoek kijkt alleen naar Facebook. Andere sociale media, zoals Instagram, TikTok en LinkedIn blijven buiten beschouwing, omdat de gebruikte techniek alleen geschikt is om informatie van Facebook te verzamelen.

De analyse richt zich op advertenties die deelnemers bekijken via de browser op hun computer, omdat op een telefoon is nauwelijks een plug-in is te installeren. Alleen deelnemers die actief zijn op Facebook en bereid waren de plug-in te installeren, konden meedoen. Deze uitkomsten geven een beeld van wat kiezers op Facebook aan politieke advertenties tegen kunnen komen. Bij het onderzoek worden wetenschappelijke methoden gebruikt om de resultaten te beoordelen. Om die reden is ook gekozen voor een samenwerkingsverband tussen wetenschappers, onderzoekers en journalisten.

Meer over hoe het onderzoek precies in zijn werk gaat is te lezen in deze verantwoording.

https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/politieke-partijen-willen-liever-niet-dat-u-dit-weet-de-geruisloze-strijd-om-uw-stem-via-facebook~bcdbf993/

 

Slechts voor genodigden, liefst anoniem: fondsenwerving bij de VVD

20-02-2021

DENNIS L’AMI

JEROEN WIJNEN

HARM EDE BOTJE

Elke verkiezing geeft de VVD miljoenen uit aan campagnes, en haar verkiezingskas is beter gevuld dan die van enig andere partij. Follow the Money onderzocht – in het kader van ons dossier inzake de financiering van politieke partijen – waar het geld van de liberalen vandaan komt. Het geldspoor leidde onder meer naar een vermogende vastgoedondernemer uit Breukelen, en naar schenkingen die de partij tegen de regels in niet heeft opgegeven.

LEES OF LUISTER HET HELE VERHAAL (15 MIN.)

LEES DE SNELLE VERSIE (2 MIN.)

LUISTER DIT ARTIKEL

0:00

/

27:59

DIT STUK IN 1 MINUUT

Wat is er aan de hand?

• De VVD blinkt uit in het binnenhalen van donatie via fondsenwervingsclubs. Ondernemers betalen entrée voor de zogeheten ‘Clubs van 100’, die besloten avonden organiseren waar de leden in contact kunnen komen met Kamerleden, ministers en andere partijcoryfeeën.
• De Stichting Ondersteuning VVD Tweede Kamerverkiezingen (SOV) haalt op deze manier veruit het meeste geld op voor de partijkas. In de aanloop naar de verkiezingen van 2017 ging dit om 1,16 miljoen euro. Dat maakt de SOV tot de grootste politieke donateur van Nederland.
• Vastgoedondernemer Cor van Zadelhoff was betrokken bij de oprichting van de SOV. Elk jaar stelt hij het Koetshuis op zijn landgoed in Breukelen gratis ter beschikking voor een donateursdiner. FTM berekende dat de kosten voor zo’n evenement minimaal 6386 euro bedragen. Dat geldt ook voor het diner dat hij jaarlijks voor de ‘Clubs van 100’ organiseert. De VVD gaf deze giften niet op, terwijl dit volgens de wet wel moet.
• Ook een advertentie voor de VVD die Van Zadelhoff in 2017 samen met twee bevriende ondernemers betaalde, meldde de VVD niet.

Waarom moet ik dit lezen?

• Follow the Money onderzoekt de financiering van alle politieke partijen in Nederland. Zo publiceerden we eerder artikelen over 50Plus, het CDA, FvD, de PVV en de SP.
• Onderzoekers in binnen- en buitenland waarschuwen al jaren voor het gebrek aan transparantie van partijfinanciering in Nederland. Als geschenken niet openbaar zijn, kan dat leiden tot belangenverstrengeling, zo vrezen zij.

De verkiezingscampagnes zijn van start gegaan. Alom is er kritiek op demissionair premier annex lijsttrekker Mark Rutte, vanwege de toeslagenaffaire en het coronabeleid. Op 13 februari liet Rutte zich een uur lang op NPO Radio 1 interviewen door zijn vriend Jort Kelder. Die zette hem neer als groot staatsman en stelde amper kritische vragen. Kelder sloot het interview af met de woorden: ‘Tot zover het verkiezingsspotje.’ Het was niet de eerste keer dat de VVD bij haar verkiezingscampagnes gunsten in de schoot geworpen kreeg.

De campagne van de liberalen kan putten uit een goed gevulde partijkas: de VVD is kampioen fondsenwerving van politiek Nederland. Follow the Money zocht uit waar het geld voor de verkiezingscampagnes van de VVD vandaan komt, en sprak onder meer met een vermogend vastgoedondernemer die de partij al jaren helpt om haar financiën op peil te houden: Cor van Zadelhoff.

Koetshuis De Zadelhoff is onderdeel van de 17e-eeuwse buitenplaats Groenevecht in Breukelen, langs de Vecht. Hier zwaait Van Zadelhoff sinds 1984 de scepter. Het Koetshuis is te huur voor feesten en partijen: een ideale plek voor een congres of bijeenkomst, waar ‘de topambiance’ en de ‘exclusieve catering’ zorgen voor een ‘onvergetelijke ervaring’. ‘Absolute privacy’ is gegarandeerd, vermeldt de website.

Het Koetshuis is een voormalige ‘koetsenberging’ waar 25 klassieke rijtuigen staan. Ook staat er een Bösendorfer piano, ‘waarvan er maar 33 gebouwd zijn’. Het gebouw heeft een rieten kap en een wintertuin met uitzicht op de velden. Gasten kunnen een luchtje scheppen op het 35 hectare omvattende landgoed. Alleen het landhuis waar Zadelhoff met zijn vrouw Jannet woont, is niet toegankelijk. Gewoonlijk wordt het Koetshuis verhuurd, maar regelmatig stelt de 82-jarige Zadelhoff de locatie gratis ter beschikking aan de VVD – reden waarom het Koetshuis ook wel het ‘VVD-clubhuis’ wordt genoemd.

Elk voorjaar weten prominente VVD’ers, topbestuurders uit het bedrijfsleven en ondernemers de weg over het dijkje langs de kronkelende rivier naar deze pittoreske plek te vinden. Ze komen daar voor de hoogmis van de Nederlandse partijfinanciering: het VVD-fondsenwervingsdiner. Organisator is de Stichting Ondersteuning VVD Tweede Kamerverkiezingen (SOV), een neveninstelling van de partij.

Het ‘VVD-clubhuis’

Zo werd er op 21 februari 2017 een SOV-diner georganiseerd aan de vooravond van de Kamerverkiezingen. Een van de speciale gasten: toenmalig partijvoorzitter Henry Keizer, die later dat jaar moest aftreden wegens het (door FTM onthulde) schandaal inzake de dubieuze aankoop van uitvaartonderneming De Facultatieve. Ook aanwezig waren toenmalig vice-fractievoorzitter Tamara van Ark en oud-minister Ivo Opstelten. Dat jaar spekte de SOV de verkiezingskas met liefst 1,16 miljoen euro.

Screenshot van website VVD Bunnik

Daarnaast verwelkomt Zadelhoff eens per jaar ondernemers uit de grote steden die zich verenigd hebben in zogenaamde ‘Clubs van 100’, lokale fondsenwervingsclubs die besloten avonden met partijkopstukken organiseren.

De eerste club werd in 2004 in Amsterdam opgericht. Ze kwam tot stand omdat de partij daar altijd krap bij kas zat, zo reconstrueerde Het Parool in 2008. De penningmeester van die afdeling verzon een plan om de nood te leningen: waarom begonnen ze geen 'Club van 100', waarvan de leden beloofden vijf jaar lang jaarlijks duizend euro te doneren? De Belastingdienst ging akkoord met het verzoek de club de ANBI-status toe te kennen, waardoor schenkingen aftrekbaar werden. Oud-fractievoorzitter in de Amsterdamse gemeenteraad Ferry Houterman, oud-Heineken-topman Piet Kranenberg en oud-minister van Defensie Frank de Grave (indertijd voorzitter van de VVD-afdeling Amsterdam), schreven hun netwerk aan en al snel waren er tientallen leden. Die aanpak werd vervolgens gekopieerd in andere grote steden.

De kosten van een lidmaatschap van een club van 100 zijn aanzienlijk. In Amsterdam betalen de leden minimaal vijfduizend euro, verdeeld over vijf jaar. In Den Haag kost het lidmaatschap duizend euro per jaar. In Utrecht moet een donateur 750 euro per jaar betalen voor toegang tot het ‘prominentendiner’. De Clubs van 100 doneerden tussen 2014 en 2019 gezamenlijk 741.050 euro aan lokale afdelingen van de VVD. ‘De identiteit van de donateurs blijft op verzoek vertrouwelijk,’ meldt de website van de Amsterdamse club.

Ook aan de Clubs van 100 stelt Zadelhoff zijn Koetshuis jaarlijks ter beschikking. Zo waren op 23 april 2012 de clubs uit Amsterdam en Rotterdam te gast. De 120 aanwezigen werden onder meer toegesproken door toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Uri Rosenthal, senator Loek Hermans (nadien in ongenade gevallen), en door premier Mark Rutte zelf, die eerder die dag het ontslag van zijn eerste kabinet bij de koningin had aangeboden.

Van Zadelhoff organiseert zodoende jaarlijks minstens twee fondsenwervingsdiners: een voor de SOV en een voor de Clubs van 100.

Stamppot of een driegangenmenu

Wie een bijeenkomst in het Koetshuis wil organiseren, betaalt normaliter alleen al voor de huur van de locatie 1750 euro. Daarnaast neemt Van Zadelhoff bij de VVD-diners ook de catering voor zijn rekening. De vaste cateraar van het Koetshuis vraagt voor een diner van die omvang al snel 14.000 euro. Maar volgens Van Zadelhoff en de SOV vallen de kosten mee: er zou slechts een eenvoudige ‘stamppotmaaltijd’ worden geserveerd. Bovendien zouden sommige producten, zoals de wijn, gesponsord zijn door ‘bevriende relaties’ en rekent de vaste cateraar een ‘vriendenprijs’ voor deze avonden. FTM rekende beide opties door.

WAARDE FONDSENWERVINGSDINERS KOETSHUIS

Locatie

Het vaste tarief is 1500 voor een avond plus circa 250 euro variabele kosten (parkeerwacht en gastvrouw), exclusief de catering.

Catering

Van Zadelhoff verzorgt ook de catering tijdens de VVD-avonden. Hierbij maakt het Koetshuis gebruik van de chique cateraar Vineyard. Onze bronnen schatten dat op de avonden ongeveer 100 mensen aanwezig zijn. We berekenen de kosten voor twee scenario’s: het standaard driegangenmenu bij Vineyard en het goedkopere ‘stamppotdiner’.

Driegangenmenu

Vineyard hanteert de volgende tarieven (incl. btw) voor een driegangenmenu plus wijnarrangement:

• voor 50 personen: 8000 euro (160 euro per persoon)
• voor 100 personen: 14.500 euro (145 euro per persoon)

Stamppotmenu

De prijs die Vineyard voor een stamppotmaaltijd of een Captain’s dinner rekent, is niet bekend. De prijzen van budget-cateraars liggen tussen de 8,50 euro (stamppotbuffet Hollands Glorie’ van prijsvechter catering-gemak.nl, geen voor- of nagerecht) en 23 euro (Captain’s dinner op partyschip Diane, met groentensoep vooraf) per persoon. We baseren ons op de laagste prijs. Die komt van een low budget cateraar; de prijs die Vineyard voor zo’n maaltijd rekent, zal zonder twijfel hoger zijn. Het prijzenpalet van de ‘premium cateraar’ ondersteunt die aanname.

• voor 100 personen: 850 euro (8,50 euro per persoon)

Bij een eenvoudige maaltijd brengt Vineyard een aantal vaste kosten apart in rekening; normaal zijn die in de dinerprijs verdisconteerd. FTM heeft voor deze extra kosten een offerte bij Vineyard aangevraagd: 

• welkomstdrankje en dinerwijnen: 2425 tot 3375 euro;
• meubilair, decoratie, mastiek en keukenmaterialen: 2392 tot 3152 euro;
• personeel- en transportkosten: 2939 euro.

Dit komt neer op een bedrag tussen de 8607 en 10.316 euro. Als we ervan uitgaan dat ‘een bevriende relatie’ de wijn betaalt en Vineyard een vriendenkorting van 25 procent geeft, bedraagt de uiteindelijke rekening voor het stamppotmenu tussen de 4636 en 5205 euro.

Totale waarde locatie en catering 

Minimale waarde (stamppotmenu): 1750 + 4636 = 6386 euro

Maximale waarde (driegangenmenu):  1750 + 14.500 = 16.250 euro

Maar of het echt om eenvoudige maaltijden gaat? Huib Boissevain, eigenaar van beleggingsfonds Annexum, bezoekt de avonden geregeld en zegt: ‘Cor van Zadelhoff is een liefhebber van de Hollandse keuken. Dus de ene keer buffet met stamppot, de volgende keer Captain’s dinner met kapucijners.’ Een bron die twee keer bij zo’n diner aanwezig was en anoniem wil blijven, zegt wel degelijk een uitgebreid driegangenmenu te hebben genoten. ‘Ik kan mij geen stamppot herinneren. We aten verschillende gerechten uit de Franse keuken, waar een mooie Bordeaux bij paste.’

‘Alles van waarde dat je krijgt, of het nu een goed is of een dienst, is een gift’

Van Zadelhoff steunt de VVD zodoende elk jaar met een schenking van minimaal 12.772 euro. Daar is niets mis mee. Maar volgens de Wet financiering politieke partijen (Wfpp) moeten partijen alle donaties boven de 4500 euro publiek maken, ook geschenken in natura. En daar blijft de VVD in gebreke: de avondjes in het Koetshuis meldt zij niet op de geschenkenlijsten die de partij verplicht moet inleveren bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Volgens Kars Veling, oud-Kamerlid voor de ChristenUnie en voorzitter van de commissie die de Wfpp in 2018 evalueerde, is dat in strijd met de wet: ‘De verplichting om giften aan politieke partijen openbaar te maken geldt ook voor giften in natura.’ Het Koetshuis ter beschikking stellen en gratis catering leveren, lijkt hem ‘daar zeker onder te vallen’. André Krouwel, universitair docent politicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, is al even stellig: ‘Alles van waarde dat je krijgt, of het nu een goed is of een dienst, is een gift.’

Kampioen fondsenwerving

Eerder toonde FTM al aan dat de VVD uitmunt in het binnenhalen van donaties via fondsenwervingsclubs, zowel landelijk als lokaal. Naast de donaties van de Clubs van 100 kreeg de partij in de periode 2014-2019 bij elkaar 1,1 miljoen van twee VVD-beleggingsfondsen: het mr. H.C. Dresselhuysfonds en de stichting Oeconomische Politiek [zie het kader hieronder].

Deze fondsen hebben onder andere aandelen in Shell, Ahold en Unilever, de oude werkgever van Mark Rutte. Maar het meeste geld komt van de SOV. Ten behoeve van de verkiezingen in 2017 gaf de SOV zoals gezegd 1,16 miljoen euro aan de partij; dat maakt haar tot de grootste politieke donateur van Nederland. Ook voor deze verkiezingen verwacht de VVD binnenkort een bijdrage van de SOV. De hoogte daarvan is nog niet bekend.

DE BELEGGINGSMARKT OP

De VVD kende tot voor kort twee beleggingsfondsen: de stichting Oeconomische Politiek en het Dresselhuysfonds, beide met een vermogen van rond de 2 miljoen. Het geld in de fondsen wordt geïnvesteerd en de opbrengsten (1,1 miljoen tussen 2014 en 2018) gaan naar de partij. In januari 2020 werden ze samengevoegd tot een nieuw fonds: het Thorbeckefonds.

Dick Sluimers, sinds 2016 lid van de Raad van State en commissaris van beursbedrijf Euronext, zat in het bestuur van beide opgeheven fondsen. Nu is hij voorzitter van het Thorbeckefonds. Desgevraagd licht hij het motief achter de fondsen toe: ‘Ze zijn bedoeld als buffer voor de partij. Verkiezingen in Nederland zijn tegenwoordig erg volatiel. De VVD vindt het belangrijk om bij een groot zetelverlies haar medewerkers netjes te kunnen behandelen.’ Pieter Ressenaar is secretaris en penningmeester van het nieuwe fonds.

De twee eerdere fondsen hadden onder meer belangen in Shell, Ahold en Unilever. Omdat de jaarstukken van het Thorbeckefonds nog niet zijn gedeponeerd, is onduidelijk of die aandelen nog in portefeuille zijn.

Wel is duidelijk dat deze belangen kunnen schuren. Naarmate de multinationals waarin het Thorbeckefonds belegt meer winst maken, stijgt het bedrag dat het fonds aan de VVD uitkeert – en als grootste coalitiepartij bepaalt de VVD in grote mate hoe de overheid deze multinationals bejegent. Andersom kunnen de strapatsen van zulke bedrijven vreemd afstralen op de partij. Zo had de stichting Oeconomische Politiek belangen in farmaceut Roche (ze verkocht die in 2017). In maart 2020, het begin van de coronacrisis, kwam Roche in opspraak wegens het achterhouden van de receptuur voor de zogeheten lysisbuffer, wat voor grote tekorten in de Nederlandse testlaboratoria zorgde.

Behoud van ‘het liberale erfgoed’

Cor van Zadelhoff werd op 22 april 1938 geboren in Nieuwer-Amstel. Naar eigen zeggen leerde hij op de boerderij van zijn vader wat hard werken was. Hij studeerde economie aan de Universiteit van Amsterdam, waarna hij het onroerend goed inging. Sinds 1968 werkt hij als zelfstandig makelaar en verwierf een fortuin met zakelijk vastgoed. Begin jaren ’90 kwam hij in conflict met de fiscus, op verdenking van belastingontduiking. Hij voorkwam vervolging door te schikken voor 600.000 gulden.  In 2019 schatte zakenblad Quote zijn vermogen op zo’n 350 miljoen. 

Van Zadelhoff heeft in zijn carrière een indrukwekkend netwerk opgebouwd. Hij was commissaris bij Rabo Vastgoed/Bouwfonds, Damen Shipyards en investeringsmaatschappij Reggeborgh. Daarnaast adviseerde hij onder andere Schiphol en de NS. Hij trad ook op als adviseur voor de overheid: in 2004 was hij lid van de Taskforce Ouderen en Arbeid. Samen met onder andere oud-minister Elco Brinkman (CDA) pleitte hij voor verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd. In 2013 werd de Wet verhoging AOW- en pensioenrichtleeftijd aangenomen. In 2017 zei Van Zadelhoff tegen Quote: ‘Ik word nooit moe van werken. Het is te gek voor woorden dat mensen op hun 65ste met pensioen worden gestuurd.’

De Breukelse ondernemer zit inmiddels 57 jaar in het vak. Binnen de branche staat hij te boek als de nestor van het vastgoed. Van Zadelhoff weet als geen ander hoe de deal wordt gesmeed. In 2017 verklaarde hij: ‘Ik heb het meeste verdiend met “ik weet lekker iets wat jij niet weet”.’ Eind 2016 nam de Amerikaanse firma Cushman & Wakefield zijn vastgoedadviesbureau DTZ Zadelhoff over en verkocht hij al zijn aandelen. Sinds 2011 is hij voorzitter van de raad van commissarissen van Zadelhoff Beheer, een vastgoedbedrijf met een portefeuille van 437,5 miljoen euro. Hij bestiert het bedrijf met directeur Maarten Feilzer.

COR VAN ZADELHOFF

"Het begon met honderd mensen die minstens 3000 euro per jaar bijdroegen. Dat waren vriendjes van me"

We spreken Van Zadelhoff in de tuin bij zijn kantoor in Amsterdam-Zuid, nabij de statige Apollolaan. Hier zit al 50 jaar zijn werkkamer. De belendende kamers verhuurt hij aan ‘vriendjes’. Rob Hazelhoff zat er, nadat hij was afgetreden als bestuursvoorzitter van ABN AMRO. Ook oud-premier Wim Kok hield er volgens NRC Handelsblad kantoor. Die was dan weer geen vriendje, maar wel ‘een heel goede kennis’.

Van Zadelhoff is 1,97 meter lang, heeft een wilde witte haardos, en draagt Nike sneakers. Hij vindt ze zo lekker zitten, zei hij ooit. Onder het genot van een dikke sigaar, uitkijkend over het water, vertelt hij over de SOV-diners: ‘Het begon met honderd mensen die minstens 3000 euro per jaar bijdroegen. Dat waren vriendjes van me. Sindsdien organiseer ik elk jaar zo’n bijeenkomst. Ik zet op die manier mijn netwerk in voor de partij.’ Als grootste motivatie noemt hij het behoud van ‘het liberale erfgoed’. ‘Dan doet het er niet toe of je het soms oneens bent met de koers van de VVD. Ik probeer die partij slechts op het goede pad te brengen.’

‘Wij willen geen roeptoeter!’

De avonden in het Koetshuis zijn niet zijn enige vriendendienst. Op 15 maart 2017, de dag voor de verkiezingen, zette hij een grote advertentie voor de VVD in De Telegraaf. Van Zadelhoff: ‘Ik lag in bed toen ik een idee kreeg voor een tekst. Die heb ik meteen opgeschreven. De volgende dag heb ik een halve pagina gekocht in De Telegraaf [een hele pagina, red.] met daarin de tekst “Wij willen geen roeptoeter!” Die was natuurlijk tegen Wilders gericht.’ Wie een advertentie van die afmetingen in de grootste krant van Nederland wil, moet al snel tienduizenden euro neertellen.

Advertentie voor de VVD, 15 maart 2017, De Telegraaf

Van Zadelhoff kocht de advertentie met Ernst Nijkerk, die met zijn broer Richard eigenaar is van ict-bedrijf De Nijkerk Group. Beiden zijn lid van de SOV en doneren geregeld aan de VVD. Sinds 2013 schonken de broers in totaal 130.000 euro aan de VVD en de SOV, zo blijkt uit jaarrekeningen van de partij.

Ook die advertentie gaf de VVD nooit op, terwijl die eveneens onder de meldingsplicht van partijen valt, aldus Veling en Krouwel. Het tekent het manco in de Wfpp: hoewel partijen verplicht zijn geschenken in natura openbaar te maken, is daar amper controle op. De evaluatiecommissie van de Wfpp, die Veling voorzat, constateerde in 2018 al dat partijen zelden melding maken van dit soort geschenken. De Commissie Toezicht Financiering Politieke Partijen (Ctfpp) waarschuwde daar vorig jaar eveneens voor. De Ctfpp adviseerde het ministerie daarom een controleprotocol op te stellen waarin ‘specifieke aandacht wordt besteed aan bijdragen in natura’. 

Van Zadelhoff vindt niet dat zijn giften openbaar zouden moeten zijn: ‘Wat is een donatie? Veel donaties aan partijen zijn in natura. Ik zie het plaatsen van een advertentie als privépersoon niet als zodanig. Het organiseren van een diner ook niet. Dit zijn vrienden van me, die laat je toch niet betalen?’ Hij benadrukt: ‘Ik doe dit allemaal op eigen initiatief, niet omdat de partij het vraagt.’ Gevraagd naar de kosten van de diners wordt Van Zadelhoff fel. ‘Het zijn net studentenfeestjes! Iedereen neemt wat mee. De een een taart, de ander een fles wijn. Ik betaal nog niet eens de helft van wat jullie berekenen.’

GROOT BIER: DE ADVERTENTIES VAN FREDDY HEINEKEN

De advertentie van Van Zadelhoff heeft een precedent. Daags na het overlijden van Freddy Heineken, eigenaar van het gelijknamige biermerk, onthulde Hans Wiegel in een tv-uitzending dat de grote VVD-campagne die in 1972 uit zijn naam verscheen, was betaald door de biermagnaat. Wiegel was net lijsttrekker van de partij geworden.

De campagne was een frontale aanval op de PvdA en haar lijsttrekker, Joop den Uyl. Freddy Heineken verzon die op een avond en schakelde ‘in nauwe samenwerking met Wiegel zelf’ het pr-bureau van zijn bedrijf in. Dat leidde tot een open brief, zogenaamd door Wiegel geschreven, die daags voor de verkiezingen paginagroot in tal van landelijke kranten verscheen. De kop van de open brief: ‘Waarom stemt u eigenlijk PvdA?’ Om de advertenties te financieren, stortte Heineken 200.000 gulden in ‘een geheime oorlogskas’ van de VVD.

De campagne zette Wiegel vol op de kaart. De VVD boekte zes zetels winst en ging van 16 naar 22 Kamerleden. Toen Heineken hoorde dat Wiegel van plan was de anekdote publiek te maken, was hij not amused. ‘Heineken wilde eigenlijk niet dat het bekend werd, want —– zo vertelde hij –— er zijn uiteindelijk ook PvdA'ers die zijn bier dronken.’

Oprichting van de SOV

Van Zadelhoff richtte de SOV in 2006 op met Frank de Grave. De Grave was in 2004 ook al een van de oprichters van de Amsterdamse Club van 100. De Grave is tegenwoordig lid van de Raad van State; op zijn werkkamer daar vertelt hij hoe het plan voor de SOV ontstond. Hij had indertijd de net gekozen partijleider Mark Rutte gevraagd of er een oorlogskas was om tijdens campagnes goed voor de dag te komen; die bleek er niet te zijn. De Grave: ‘Het enige wat de partij deed, was in aanloop naar de verkiezingen een “bedelbrief” naar de leden sturen en hen om een donatie vragen.’ 

De donaties van de SOV zijn voor de VVD een welkome inkomstenbron. De partij heeft minder leden dan het CDA of de PvdA, en heeft geen lucratieve afdrachtregeling, zoals de SP. Sinds de oprichting van de SOV spendeert de VVD meer aan campagnes dan alle andere partijen; de uitgaven stijgen bij elke verkiezing. In 2010 werd de VVD voor het eerst de grootste fractie in de Tweede Kamer, met 31 zetels. Die positie als koploper heeft de partij sindsdien vastgehouden. Volgens De Grave gaf de fondsenwerving niet de doorslag: ‘Het scheelt hooguit een restzetel in de afronding.’

De SOV is een neveninstelling van de VVD, reden waarom alle donaties aan de stichting onder de transparantieplicht vallen. Maar die geldt pas voor donaties van 4500 euro en meer; onder die grens blijven de gevers anoniem. 

De SOV adviseert donateurs – mede daarom – hun schenking over meerdere jaren uit te smeren. De Grave snapt wel waarom donateurs anoniem willen blijven: ‘In Nederland is de cultuur dat ondernemers neutraal willen zijn. Terecht, want het geeft een ongelukkig beeld.’ Van Zadelhoff vindt de grens van 4500 euro ‘een reëel bedrag’. Veel meer moet het volgens hem niet worden: ‘Politiek is net als sport. Als geld een te grote rol gaat spelen is het niet leuk meer.’ 

De lokale Clubs van 100 zijn, anders dan de SOV, niet officieel aan de VVD verbonden. Ze hoeven ontvangen donaties niet aan het ministerie van BZK te melden. Wie via een Club van 100 een grote donatie aan de VVD doet, kan op deze manier anoniem blijven. Jan Kleijssen, onderzoeker van anti-corruptiewaakhond GRECO, maakt zich al langer zorgen over deze achterdeur in het systeem.

Aan tafel met Rutte

Om de SOV-avonden hangt de allure van exclusiviteit: belangstellenden kunnen de bijeenkomsten alleen op invitatie bijwonen. De SOV heeft een aantal ambassadeurs, verspreid over het hele land. Zij benaderen mensen in hun netwerk en nodigen hen uit om te komen. Als dat bevalt, kunnen ze donateur worden en zijn ze elk jaar welkom. Ook bij de Koetshuis-diners van de Clubs van 100 zijn alleen leden en hun introducés welkom.

Tijdens de avonden in Breukelen is de sfeer gemoedelijk. De circa 100 gasten zitten aan fraaie ronde tafels. Er worden goede wijnen geschonken. Ondertussen loopt Van Zadelhoff rond; hij schudt handen en faciliteert gesprekken tussen zakenmensen en bewindslieden. Een bezoeker van de avonden (die anoniem wil blijven) meldt dat er openlijk wordt besproken wat er nog allemaal moet gebeuren voor de komende verkiezingscampagne. ‘Tussendoor en bij de borrel worden oude vriendschapsbanden aangehaald en nieuwe gesmeed, alles in een amicale sfeer. Ons kent ons,’ zegt een andere anonieme bron. Ook anderen bevestigen de intieme ons-kent-ons-sfeer.

In de jaarrekening van de SOV voor 2018 staat dat het diner als doel heeft ‘het stimuleren van contacten en het uitwisselen van ervaringen tussen de (potentiële) donateurs en (prominente) VVD’ers uit de landelijke politiek en het bedrijfsleven in een informele sfeer’. Zo was premier Mark Rutte aanwezig tijdens het SOV-diner in 2019. Ook Edith Schippers (2012), Ivo Opstelten (2017) en Gerrit Zalm (2015) gaven acte de présence. Een bron merkt op: ‘De politici zijn betrokken, al merk je wel dat dit voor hen werk is.’

Ook houden bestuurders vaak een praatje over hun bedrijfstak. Zo vertelde Frank Wammes van het wereldwijd opererende consultancybedrijf Cap Gemini in 2015 over de ontwikkelingen in de technologiemarkt. In 2014 hield een topman uit de muziekindustrie een verhaal over auteursrechten.

Op de avonden wordt niet hard gelobbyd over komende wetsvoorstellen. Het gaat om het opzetten en warmhouden van relaties. Toegang is het sleutelwoord, zegt een van onze bronnen: ‘Toegang tot een select groepje genodigden met invloed, toegang tot een amicaal gesprek met een minister die een portefeuille beheert die jouw zakelijke belangen raakt.’

Prominente gasten

Volgens Huib Boissevain, valt het wel mee met de invloed die het lidmaatschap verschaft. Je krijgt weliswaar wat makkelijker entree bij mensen, maar ‘die heb ik ook in andere politieke partijen’. 

‘Zolang er geen “voor wat hoort wat” wordt toegepast is er niets aan de hand,’ zegt Ben Verwaayen. ‘In Nederland gaat het er wat dat betreft superbraaf aan toe. In Engeland liet Boris Johnson zich 1,5 ton betalen voor een tenniswedstrijd.’ Als oud-topman van British Telecom en Alcatel Lucent is Verwaayen een grote naam in het bedrijfsleven. Hij is tevens prominent VVD-lid. Hij zat jarenlang in het partijbestuur en in 2006 was hij voorzitter van de commissie die het verkiezingsprogramma opstelde. Hij is een vertrouweling van Rutte, met wie hij praat ‘als een vader die iets tegen zijn zoon zegt’. Verwaayen nodigt de VVD-top ’s zomers altijd uit om in zijn buitenverblijf in het Zuid-Franse Goult om samen de partijplannen te bespreken. ‘Als het kan elk jaar,’ zegt hij desgevraagd. ‘Afgelopen jaar dus niet.’

Ook internationaal heeft Verwaayen goede politieke banden opgebouwd, zegt hij tegen FTM: ‘In mijn tijd bij British Telecom was ik close met Labour, omdat Blair de macht had, en je als bedrijf de macht opzoekt. Of je ook iets voor elkaar krijgt is een tweede.’ Of Rutte goed naar het bedrijfsleven luistert? Verwaayen: ‘Rutte is voorzichtiger. Blair gaf zijn mening.’

Een andere prominente bezoeker is Jan Aalberts, voormalig directeur van industrieel toeleverancier Aalberts Industries. Zijn vermogen werd door Quote in 2019 op 645 miljoen geschat. Hij woonde in 2014 een business diner van de Club van 100 Utrecht bij.

Corina Holla, managing partner van lobbykantoor Meines Holla, was in 2017 aanwezig bij een diner in het Koetshuis. Ze ontfermt zich onder meer over ‘de belangen van buitenlandse investeerders in Nederland, zoals private equity organisaties, hedge funds en investeringsbanken, en grote zorgverleners.’ Haar zakenpartner Rob Meines is penningmeester van de belangrijkste fondsenwervingsclub van het CDA: de CDA Business Club.

Holla over het fondsenwervingsdiner: ‘Ik was destijds lid van de Club van 100 Amsterdam. Ik was daar puur uit interesse.’ Op de vraag of haar betrokkenheid bij de Club van 100 verband houdt met haar lobbyactiviteiten, antwoordt ze: ‘Nee, nee, ik loop daar echt op persoonlijke titel en uit interesse voor de partij.’

Ondernemend Nederland

De Clubs van 100 organiseren besloten bijeenkomsten voor lokale ondernemers en halen geld op voor de afdelingen. De Haagse club heet Stichting Fonds Toekomst Liberaal Den Haag. Voor 1000 euro per jaar kunnen Haagse ondernemers lid worden; dan mogen ze aanschuiven bij evenementen met premier Mark Rutte, fractievoorzitter Klaas Dijkhoff of Jeanine Hennis, indertijd minister van Defensie.

Hans Biesheuvel is bestuurslid van de Haagse Club van 100. Hij is sinds 1990 directeur van Habest Holding, dat in mkb-ondernemingen investeert. In 2011 werd hij voorzitter van MKB-Nederland. Biesheuvel over zijn politieke connecties: ‘Ik durf te zeggen dat mijn kaartenbak tenminste net zo goed is als die van Loek Hermans [zijn voorganger in die functie, red.]’ Twee jaar later, in 2013, richtte hij met Mirjam Brink de belangenorganisatie Ondernemend Nederland (ONL) op.

‘De contacten in Den Haag zijn sterker dan ooit. In het laatste regeerakkoord zijn 25 van onze punten terechtgekomen. De Wet late betalingen hebben we letterlijk tot op de laatste komma geschreven,’ vertelt hij in zijn kantoor, op een steenworp afstand van het Torentje. In mei vorig jaar ging Biesheuvel bij Rutte langs met 30 beleidsvoorstellen ter bestrijding van de coronarecessie. Op 1 juli leidde hij een online bijeenkomst om input te verzamelen voor de economische paragraaf van het VVD verkiezingsprogramma.

‘Ik wil iets betekenen voor ondernemers in Den Haag. Dat is het enige wat ik doe’

Gevraagd naar zijn betrokkenheid bij de VVD, reageert Biesheuvel evenwel verbaasd: ‘Ik ben aan geen enkele partij gelieerd.’ Over de Haagse Club van 100 wil hij niets kwijt: ‘Mijn overige activiteiten beschouw ik als privé. Daarover geef ik nooit interviews en doe ik ook nooit openbare uitspraken. Voor de Club van 100 in Den Haag verwijs ik je naar het VVD-partijkantoor of de VVD Den Haag.’ Wanneer we opperen dat zijn werk voor ONL toch moeilijk los kan worden gezien van zijn werk voor de VVD, antwoordt hij: ‘Ik doe al die activiteiten met één doel: ondernemers een stem geven.’

Biesheuvel is tevens voorzitter van de Stichting Haagse Kring Liberaal Ondernemen (SHKLO). Ook de SHKLO belegt bijeenkomsten tussen ondernemers en VVD-politici, zowel landelijk als lokaal. De belangenorganisatie werd in 2006 opgericht. De voorzitter destijds: VVD-coryfee Henry Keizer, die in het VVD-ledenmagazine liet optekenen waarom hij de stichting in het leven had geroepen: ‘Ik hoorde van collega’s steeds hetzelfde verhaal. ‘De gemeentelijke politiek luistert nooit naar ons. Onze belangen tellen niet.’ Vandaar dat hij een club ambieerde die ondernemers in contact brengt met politici ‘op een manier die uitgaat van gelijkwaardige gesprekspartners en die niet te veel tijd kost’. Biesheuvel werd in 2011 voorzitter. Nog altijd is de club gevestigd op de Van Stolkweg 29 in Den Haag, het adres van De Facultatieve, het bedrijf van wijlen Keizer.

Ook over zijn activiteiten voor de SHKLO wil Biesheuvel niets kwijt. Hij zegt alleen: ‘Ik wil iets betekenen voor ondernemers in Den Haag. Dat is het enige wat ik doe. Ik ben nooit in mijn hele leven bij een partijvergadering of bestuursvergadering van de VVD geweest.’

Kritiek op fondsenwerving

Politicoloog Krouwel maakt zich zorgen over de donateursclubs en hun avonden: ‘Er wordt dan gezegd: het zijn maar gezelligheidsclubjes. My ass! Hier wordt gewoon toegang verkocht tot politici, toegang tot premiers en ministers. Daar moet transparantie over zijn.’ Ook zegt hij: ‘Natuurlijk is het goed als bestuurders weten hoe het met het bedrijfsleven gaat. Maar je moet voorkomen dat alleen bepaalde bedrijven toegang hebben en hun belangen in beleid omzetten.’

Ook binnen de VVD klinkt kritiek op de wijze van fondsenwerving. Bas Eenhoorn, VVD-voorzitter tussen 1999 en 2003, was indertijd al kritisch over het gebrek aan transparantie rondom donaties. Desgevraagd zegt hij tegen FTM: ‘Men was bang dat niemand meer geld wilde bijdragen als dat openbaar werd gemaakt. Ik ben juist voor transparantie. Als een sponsoravond heeft plaatsgevonden, moet op de website komen te staan wie welk bedrag heeft gedoneerd. Bij een relatie waar geld en invloed mee gemoeid zijn, moet volstrekt openbaar zijn waarom iemand aan tafel zit en in welke hoedanigheid.’

De VVD laat weten de gratis fondsenwervingsdiners en de advertentie in De Telegraaf niet als een donatie te beschouwen. Voor overige vragen verwijst zij door naar Van Zadelhoff en de SOV. Van Zadelhoff is zich van geen kwaad bewust en benadrukt tegenover Follow the Money dat het slechts om ‘avondjes voor vrienden’ gaat. Afgelopen jaar zijn er vanwege de coronamaatregelen geen fondsenwervingsavonden in het Koetshuis georganiseerd.

https://www.ftm.nl/artikelen/partijfinanciering-verkiezingskas-vvd?ab_shortlong=switch